14

kurier kulturalny

29 lutego­17 marca 2016 nr 4 (248) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

O organach

ze Lwowa i okolic

Książka serhija Kaliberdy zawiera opis organów znajdujących się na terenie dawnej gali-

cji wschodniej, jak również dzialających tam zakladów organmistrzowskich oraz organi-

stów. Jest to pierwsza tego rodzaju praca, dająca wgląd w dzieje kultury muzycznej Lwowa

i jego okolic pod kątem organów i muzyki organowej. Publikacja dzieli się pod względem

tematycznym na trzy zasadnicze części: w pierwszej (najobszerniejszej) opisane zostaly

istniejące (dawniej i obecnie) instrumenty znajdujące się w kościolach i salach koncerto-

wych Lwowa oraz bliższych i dalszych miejscowościach (obejmując także ziemię stanisla-

wowską i tarnopolską), w drugiej opisano lwowskich organmistrzów i ich zaklady organmi-

strzowskie istniejące w XIX w. oraz w okresie międzywojennym, w trzeciej dokonano próby

ukazania sylwetek dzialających we Lwowie organistów na przestrzeni kilku stuleci.

informacjami z 1947 r., gdy doszlo do

są na czasy W. A. Mozarta. Kaliberda

MICHaL PIEKaRsKI

przewiezienia organów z tej świątyni

pominąl w ten sposób calą tradycję re-

do Uzbeckiej SRR. Szkoda, że autor

nesansową, a przecież to wlaśnie we

Сергій Каліберда,

nie powolal się na jedną z prac po-

Lwowie zachowaly się odpisy utworów

Органи Львова і Галичини,

święconych katedrze ormiańskiej, w

kompozytorów niderlandzkich z XV i

Видавництво «АпріоріČ

XVI w. Nie napisal nic o możliwości

której widnieje informacja (oparta o

Львів 2014

udzialu organów pod względem

źródlo archiwalne) na temat instalacji

zachowanego we Lwowie repertuaru

organów w 1910 r.

Serhij Kaliberda pracę nad książ-

muzycznego. Nie wspomnial np. o

Czytając opis instrumentów znaj-

ką rozpocząl ponad 15 lat temu.

tzw. tabulaturze organowej Lukasza

dujących się w dawnym kościele

Od wielu lat prowadzi także stronę

ze Lwowa z XVI w. Nie napisal o

dominikanów (obecnie cerkiew grec-

internetową katalogującą instrumenty

praktyce muzycznej katedry lacińskiej

kokatolicka) trudno zgodzić się ze

znajdujące się na terenie wspólcze-

w aspekcie muzyki organowej. W tym

stwierdzeniem, że przeprowadzone

snej Ukrainy (http://www.organy.

celu warto byloby skonfrontować treść

na początku XXI w. przeniesienie i

lviv.ua). Jako cel publikacji określil

recenzowanej książki z nieuwzględ-

przebudowa instrumentu z kościola

stworzenie historycznej i kulturalnej

nionymi przez autora pozycjami biblio-

św. Marcina dodaly mu ,,większej

podstawy umożliwiającej odrodzenie

graficznymi. Ponadto, autor opisując

dekoracyjności". To, czego dokonano

muzyki i budownictwa organowego na

pobieżnie udzial organów w kulturze

z tym instrumentem (pochodzącym

terenach dawnej Galicji Wschodniej

muzycznej Lwowa powinien wydzielić

częściowo z XVIII w.), można raczej

oraz calej Ukrainy. Należy zwrócić w

zdecydowanie ten fragment na dwie

ująć w kategorii dewastacji (nie

tym miejscu uwagę, że zastosowane

części: dotyczącą muzyki sakralnej

wnikając już w wątpliwe estetycznie

w książce przez autora rozgraniczenie

i muzyki świeckiej.

walory nowego prospektu). Efekt

dawnej Galicji na część wschodnią

Autor slusznie zwrócil za to uwa-

wręcz zabawny wywoluje opis dziejów

i zachodnią nie ma jednak uzasad-

gę na to, że w wielu inwentarzach

muzyki organowej w dawnym kościele

nienia historycznego, bowiem za

kościelnych więcej miejsca poświę-

jezuitów, gdy autor rozważa możli-

kryterium podzialu uwzględnil on po

cano dzwonom niż organom, dlatego

wość, że gry na organach mógl uczyć

prostu granicę wytyczoną w 1945

tym trudniej jest opisać dzieje tego

się w tym kościele uczęszczający do

roku między Polską i ZSRR (czyli

instrumentu. Jego zdaniem Lwów na

kolegium Bohdan Chmielnicki ­ żad-

obecną granicę między Polską i

przelomie XIX i XX w. byl jednym z

nych źródel potwierdzających takie

Ukrainą) ­ Galicja jako terytorium ad-

największych centrów budownictwa

przypuszczenia nie mamy. Poświę-

ministracyjne nie istniala wówczas od

organów w Europie. Informacja ta

cając miejsce w książce tego rodzaju

ponad 20 lat. Formalnie Galicja nigdy

nie zostala jednak skonfrontowana

rozważaniom, autor nie wspomina np.

nie byla rozdzielona, a za kryterium

z żadnymi danymi dotyczącymi in-

o kompozytorach związanych z tym

wyznaczające umownie jej część

nych krajów europejskich. Lwów z

kościolem jak Jan Brandt oraz Jan

wschodnią badacze uznają zwykle

pewnością za to mógl stanowić jeden

Piotr Habermann, tworzących także

zasięg sądu apelacyjnego we Lwowie,

z glównych ośrodków polskiego or-

utwory z udzialem organów.

obejmujący także ziemię przemyską,

ganmistrzostwa, o czym jednak autor

Pisząc o organach w kościele św.

sanocką i jaroslawską, których autor

Historycznym oraz Muzeum Historii

już nie wspomnial. Liczbę organów

Elżbiety (zamontowanych w latach

pod uwagę np. katedry św. Jura jako

w prezentowanej pracy nie uwzględnil.

Religii. W zdecydowanej większości

we Lwowie i ,,Galicji Wschodniej" na

20. XX w.) autor stwierdza, że nie

miejsca, gdzie znajdować się mógl taki

Autor wielokrotnie przenosi też pojęcie

opis dotyczy instrumentów już nieist-

przelomie XIX i XX w. autor szacuje

byly one największym instrumentem

instrument (na co wskazuje repertuar

,,Galicji" na epoki historyczne, w któ-

niejących (zgodnie ze stanem sprzed

na 600-800 instrumentów, z czego

w międzywojennej Polsce, jak wów-

wykonywany w tej świątyni jeszcze w

rych nie istnial taki byt administracyjny,

1945 r.). Autor pisze, że podczas

450 potwierdza zgromadzona przez

czas uważano. Jako przyklad podaje

pierwszej polowie XIX w.). Opisowi

co ukazuje dzieje tych ziem w niewla-

pracy nad książką przeanalizowano

niego dokumentacja.

większy instrument znajdujący się

instrumentów towarzyszy próba ujęcia

ściwym kontekście, stwarzając blędną

wszystkie miejsca, gdzie we Lwowie

Najobszerniejsza część pracy

w katedrze w Gdańsku-Oliwie. Nie

tradycji muzycznej danej świątyni.

interpretację niektórych faktów.

mogly kiedyś znajdować się organy,

(strony 18-360) poświęcona jest

zwrócil jednak uwagi, iż w okresie

Rozdzial rozpoczyna się od za-

Książka rozpoczyna się od dość

szacując ich liczbę w 1939 r. na

prezentacji poszczególnych instru-

międzywojennym Gdańsk, w przeci-

prezentowania organów mieszczą-

obszernego wstępu, w którym autor

ponad 40 instrumentów. Dokonal

mentów, ulożonych wedlug nazw

wieństwie do Lwowa, nie znajdowal

cych się w katedrze lacińskiej we

usilowal ukazać kulturę muzyczną

on także próby opisania wszystkich

miejscowości. Opis rozpoczyna się

się bezpośrednio w granicach Polski,

Lwowie. Trafne jest podkreślenie

Lwowa w aspekcie muzyki organo-

instrumentów związanych z daną

od organów mieszczących się w 27

więc organy lwowskiego kościola św.

podobieństwa instrumentu znajdują-

wej. Część ta oraz zamieszczone

świątynią (np. istniejących w XVIII

kościolach Lwowa, po czym zaprezen-

Elżbiety slusznie uznawane byly za

cego się na wielkim chórze z organami

w dalszych rozdzialach opisy histo-

w. przed pojawieniem się nowego

towano także instrumenty znajdujące

największy instrument w II RP. W

w kościele franciszkanów w Krako-

ryczne należą do najslabszych stron

instrumentu w kolejnym stuleciu).

się w pozostalych budynkach: Kon-

książce brakuje informacji dotyczącej

wie. Pisząc o katedrze ormiańskiej

prezentowanej publikacji. Zdumiewają

Choć autor wzmiankuje, że organy

serwatorium Polskiego Towarzystwa

powojennych losów organów z ko-

Kaliberda stwierdzil, że o obecności

chociażby zdania, w których pojawia

wykorzystywano także w kościolach

Muzycznego, Teatrze Skarbkowskim,

ściola św. Elżbiety, co w przypadku

organów w dawniejszych czasach nic

się informacja, że początki ,,doby sztu-

greckokatolickich, nie bierze jednak

Teatrze Wielkim, Filharmonii, Muzeum

tak olbrzymiego instrumentu jest

nie wiadomo, poslugując się jedynie

ki polifonicznej" we Lwowie datowane