18

kurier kulturalny

29 lutego­17 marca 2016 nr 4 (248) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Werter w konfederatce

(cz. I)

w XIX wieku czytano go w salonach i pod strzechami. Choć byl jed-

nym z najpoczytniejszych poetów epoki, o jego ,,milosnej udręce"

wiedzialo niewielu.

lazlem, ach znalazlem ­ od poetów

pierwszy raz zobaczyl" i ,,tę jasność

sLawoMIR gowIn

urojone światy!"

od jej czola", zrozumial, że ,,aniola

glos pozdrowić duszę raczyl". Uj-

Urojone światy

niemieckie dziecko

Wszystko zaczęlo się, można

Podobny dramat zdarzyl się w

rzawszy zaś ,,wlosy krucze, dziwnie

rzec, zwyczajnie. W podlwowskich

dziejach tyle razy, że bez skrępowa-

lśniące" i spowite ,,w rzęs tysiące

Podliskach byly onegdaj dwa folwar-

nia można by go zbyć uśmiechem.

oczy owe szafirowe" oświadczyl:

Na te oczy i w tym progu

ki. W jednym gospodarowal bogaty

Jednak w życiu Wincentego owe

Jam też zlożyl śluby Bogu.

lowczy koronny. Drugi, w nadziei

perypetie zdarzyly się ledwie kilka

na utrzymanie rodziny podupadlej

miesięcy po śmierci ojca, którą do

po śmierci męża, dzierżawila nieza-

końca wlasnych dni będzie wspo-

stworzony by kochać

można wdowa. Lowczy mial piękną

Przekonany o niezlomności upo-

minal jako katastrofę. ,,Do roku 1823

córkę Eugenię. Wdowa ­ niespelna

korzonych uczuć wrócil po roku do

żylem jak dziecko szczęśliwie. Od

siedemnastoletniego syna Wincen-

Lwowa studiować filozofię. ,,Sympa-

śmierci ojca spadly na mnie cierpie-

tego, który, jakżeby inaczej, zako-

tyczny nad wszelki wyraz, z męską,

nia, znienawidzilem ludzi i żylem w

chal się w dziewczynie. Eugenia

lagodną, pelną wyrazu twarzą, cza-

wielkim bardzo niedostatku, samot-

uchodzila za znakomitą partię, pod-

rującym glosem poddającym się z

nie" ­ zanotowal u szczytu slawy,

czas gdy w oczach jej ojca nasto-

latwością bogatej dykcji, z wyobraź-

siedemnaście lat po ,,wydarzeniach

letni adorator bynajmniej nie dawal

nią ani namiętną, ani rozbujalą, ale

z Eugenią".

widoków na godziwe zamążpójście.

tryskającą życiem i prawdą, a coś z

Urodzony w 1807 roku poeta

A jednak lato egzekwowalo swoje

kobiecego uroku mającą w sobie. Za-

przybyl do Lwowa jako dwulatek z

prawa: spacery w sadzie, przecią-

dziwiającej w mężczyźnie naiwności,

ojcem Franciszkiem Ksawerym Po-

gle spojrzenia o zachodzie slońca,

poddającej się często rozsądkowi,

lem, Niemcem z Warmii, sędzią sądu

zalotne uśmiechy, którymi panna

zatem z zdrowym i wyższym sądem

szlacheckiego i matką Eleonorą po-

szczodrze obdarzala nadwrażliwego

o rzeczach. Wincenty dobrodusznie

chodzącą z dawno już spolszczonej

wyrostka. Chlopakowi dalo to zlu-

ustępowal każdemu z nas zbyt roz-

francuskiej rodziny Longchamps. Żyli

dzenie wzajemności, która, wierzyl

namiętnionemu i poczciwym slowem

dostatnio, a późno ożeniony Franci-

glęboko, pod wplywem jego uczuć

zbyt szorstkie lagodzil zdania. Bez

szek poświęcal dzieciom wiele uwagi.

okazywanych coraz żarliwiej, obja-

cienia zarozumialości lub pychy, ani

Jego śmierć wstrząsnęla Wincentym,

wi się romantycznym plomieniem.

jemu, ani nam nie przyszlo wtedy na

przesądzając zarazem o językowym i

myśl, że jest tym, czym się wkrót-

Traktowal swoją rolę u boku Eugenii

narodowym losie chlopca. Pierwsze

ce mial objawić: pierwszym ­ by

tak serio, że nawet wyzwal na po-

dekady XIX stulecia to we Lwowie

nie powiedzieć ­ jedynym lackim

jedynek doświadczonego żolnierza,

ciężkie czasy dla polszczyzny. Wyda-

wieszczem". Tak widzial go przyja-

który w kościele zbyt śmialo zaglą-

walo się, że nic nie powstrzyma ger-

ciel Ludwik Jablonowski, lwowski

dal pod kapelusz jego ukochanej.

manizacyjnej fali. Zwlaszcza wśród

wincenty Pol

arystokrata, później także pisarz,

Życie gorliwca uratowal zmyślny se-

dzieci z domów na poly niemieckich

Jakbym się ujrzal pośrodku

czasem do samobójstwa. Jednak

żolnierz, spiskowiec, polityk. W gro-

kundant, który widząc, że przeciwnik

nikt nie szukalby przyszlych koryfe-

kościola.

jest to nie tyle ­ a w każdym razie

nie przyjaciól Pola byli też August

mierzy w glowę, tak dlugo zwlekal z

uszy polskiego slowa. Wincenty stra-

nie tylko ­ wyraz slabości, ale forma

Bielowski ­ wkrótce wybitny pisarz,

komendą ,,pal", aż oficerowi ręka za-

ciwszy mentora, jakiego mial w ojcu,

W urojonym ,,kościele poetów"

niezgody na istniejący porządek.

historyk i dyrektor Ossolineum, Lu-

częla omdlewać i chybil.

spędzając wiele miesięcy daleko od

czul się coraz bezpieczniej. Tam, jak

Wewnętrzny bunt w surowej je-

dwik Nabielak, przyszly powstaniec

Chybil także Wincenty Pol, bo

miasta wystawil swoją rozbudzoną

napisal w imaginacyjnym liście do

zuickiej bursie rodzil się z latwością,

listopadowy, poeta, polityk Wielkiej

tak się nazywal ów porywczy zalot-

przez niego wrażliwość na dzialanie

Eugenii, znalazl ,,milość, której po-

można więc powiedzieć, że Goethe

Emigracji i Waclaw Zaleski, slawny

nik. Z jego późniejszych slynnych

sielsko-szlacheckiej polskości, kwit-

tęga ziemi ni niebios zniszczyć nie

sporządzil figurę werterycznego

później folklorysta, poeta i również

dziel ­ ,,Pieśni Janusza", ,,Pieśń o

nącej po galicyjskich zaściankach.

byla w stanie".

kochanka na miarę osiemnasto-

polityk.

ziemi naszej" czy ,,Mohort" ­ zdo-

Stanislaw Wasylewski mógl więc po

letniego Pola. Wszystko, po co

Póki co byla polowa lat 20. XIX

bionych na frontyspisach portretem

latach, pisząc ,,Lwowskie historie",

mógl sięgnąć w swoim ówczesnym

wieku i wszyscy należeli do studenc-

sędziwego starca, znamy wizerunek

przedstawić poetę jako ,,polski spo-

werterysta w klasztorze

W tym stanie ducha matka wysla-

oczytaniu, można rzec, leżalo jak

kiego związku Czarnych Braci, tajnej

Pola jako patriotycznego dziejopisa.

sób na Niemca, doskonaly, choć zlo-

la go do jezuickiej szkoly w Tarno-

ulal. ,,Poznalem Panią, by poznać

organizacji o charakterze raczej dys-

Ale rozwadze sekundanta literatura

śliwy i makiawelski". ,,Obdzieralo się

polu. Choć ,,romans" z Eugenią byl

moc milości! Poznalem milość, by

kusyjnym, która solidaryzować się

polska zawdzięcza także setki in-

Niemca z pludrów ­ powiada Wasy-

tylko bolesną przygodą wyobraźni,

poznać jej okropność! Wyobraź-

miala z represjonowaną mlodzieżą

nych, w większości zapomnianych

lewski ­ wytrąciwszy najpierw fajkę z

Pol pozostawal jej wierny w swojej

nia moja utworzyla sobie istotę,

wileńską. Wielka niespelniona mi-

dziś utworów, za które wspólcześnie

gęby, potem ubralo w czamarę, do-

udręce. Byly to bowiem czasy, w

dziewicę niebiańską, wymalowala

lość byla w tych okolicznościach

poetę ceniono ­ ba, wręcz czczono!

dawszy mu polską towarzyszkę życia

których realizm uczuć nie krępo-

ją ze wszystkimi wdziękami duszy

twarzowym kostiumem romantyka,

Są wśród nich zabytki milości ro-

dla pewności". Przedmiotem takiej

wal zakochanych. Wszak czlowiek

najpiękniejszej, a wszystkie zna-

przydawala mrocznej, bajronicznej

mantycznej, wprawdzie niewielkie,

operacji mial być senior Pol. ,,Spokoj-

,,werteryczny" za obiekt uczuć obie-

lazlem w Pani..." ­ pisal w tekście

energii.

ale za to w najczystszej postaci.

nemu czlowiekowi zabieramy syna

ral kobiety z jakichś względów nie-

zatytulowanym ,,Z klasztoru", który

Po studiach i praktyce w sądzie

Czyni to z Pola laboratoryjny model

­ puentuje gawędziarz ­ i czynimy

dostępne ­ zamężne, zaręczone,

móglby się zdawać niewyslanym

Pol nie szukal stalego zajęcia. Wio-

zakochanego romantyka. Milosny

zeń najbardziej polskiego z liryków

kochające innego. Nie wystarczylo

listem, choć celniej będzie uznać go

sną 1828 roku zamieszkal u matki

zawód spotkal go w czasie bardzo

polskich w XIX wieku. To dziecko nie-

kochać, należalo być zakochanym

za szkic epistolarnej powieści, na-

w skromnym dworku na lwowskim

szczególnym dla ówczesnych wraż-

mieckie tak sobie upodoba umierają-

do szaleństwa! Nierzadko rozumia-

leżącej przecież do standardów ro-

Przedmieściu Zielonym. Obok, z

liwców. Polski romantyzm już się

ca Rzeczpospolitą, iż jemu wlaśnie

no to jak najdoslowniej ­ uczucie

mantycznego repertuaru. Tych kilka

owdowialą matką mieszkala siedem-

budzil, zaledwie przed rokiem uka-

szepnie ostatnie slowa pożegnania:

Pieśń Janusza".

musialo obezwladniać, doprowa-

stronic Pol wzorowal bez ogródek

nastoletnia panna. ,,Czy jadlem, czy

zaly się ,,Ballady i romanse" Mickie-

dzać do ekstazy, popychać duszę

na ,,Cierpieniach mlodego Wertera".

Wincenty Pol w przewrotny spo-

co pisalem, czy chodzilem po pokoju,

wicza, bylo jednak za wcześnie by

do najdotkliwszych cierpień z sa-

Z żarliwością wlaściwą epoce rzu-

sób pozostal ,,niemieckim dzieckiem"

zawsze mi byla na oczach, zawsze

to one rozpalaly mlodego Pola. W

mobójstwem wlącznie. Milość byla

cal życie, przynajmniej na piśmie, w

do końca życia. Romantyczne pożary,

na myśli..." ­ notowal, dostrzegając

1822 roku zdarzylo się coś istotniej-

tym bardziej ,,werteryczna", czym

mroczną otchlań. ,,O Eugenio! ­ wo-

podsycane przez niemiecką poezję z

w tym zrządzenie losu. ,,Pierwszy raz

szego dla ówczesnych nastolatków:

dalsza byla od spelnienia, zaś nie-

lal dalej ­ czyżeś nie wiedziala, co

Goethem i Schillerem na czele, po-

nocując w tym domu mialem sen o

wyszedl polski przeklad ,,Cierpień

spelnienie fizyczne bylo warunkiem

jest serce? Czyś nie wiedziala, co

chlanialy coraz to nowe ofiary. Także

bialej golębicy, która krążąc dlugo

mlodego Wertera". Dzielo Goethego

niezbędnym, by w ogóle móc się do

jest mlodość? Podżarzalaś ogień

Pol, wspominając po latach Podliski,

dokola mej glowy odleciala w nie-

dzialalo w podobnych przypadkach

Wertera porównać. Nie jest to uczu-

w mym sercu, by go nigdy nie uga-

przyzna:

znajomą stronę, tenże sam sen, któ-

jak tlen. Po feralnym pojedynku

Tam Wertera objąlem z zapalem,

cie pozbawione zmyslów ­ przeciw-

sić? Eugenio! jeżeli rozpacz uzbroi

ry mialem dniem przed poznaniem

spodziewany pożar w sercu Eugenii

Ach tam mnie Goethe raz pierwszy

nie! ­ ale jest paliwem ducha, który

samobójcze dlonie, jeżeli ma dusza

Eugenii". Tak oto Pol zakochal się

jednak nie wybuchl, a mlodzieniec,

odurzyl (...)

sublimuje cielesność w rozszalale

stanie się lupem piekla ­ ty Bogu

w Kornelii Olszewskiej, ,,cierpienia"

nie wiedząc co począć z uczuciami,

Owial mnie jakiś oddech tajemniczy

ekstazy. To milość pcha ,,wertery-

odpowiesz!"

z tym związane spisując w roman-

omdlewal z rozpaczy. ,,Udalem się

I święta groza owladla me zmysly,

stę" do buntu, zakwestionowania

Jeszcze kilkadziesiąt lat później

tycznie stylizowanym dzienniczku.

więc do książek ­ napisze później ­

Boską czcią zdjęty spojrzalem dokola,

porządku moralnego i spolecznego,

będzie pisal, że ,,od progu", ,,gdy ją

,,I po co zniszczylem tamto piękne

i znalazlem, czego szukalem! Zna-