20

kościoly lwowskie

29 lutego­17 marca 2016 nr 4 (248) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Witraże bazyliki lacińskiej

(część I)

Pierwszą i przez wieki jedyną wzmianką o witrażach jeszcze gotyckiej katedry lwowskiej spotykamy u znanego badacza

dziejów naszej świątyni Stanislawa Zajączkowskiego podającego, że w okna katedry ,,okolo roku 1480 zostaly wprawio-

ne barwne witraże". Zapewne nie przetrwaly one jednak wielkiego pożaru 1527 roku, który strawil prawie cale miasto.

wichrze barokowego modernizmu"

podzialu witraża na dwie części. W

JURIJ sMIRnow

usuwano dawne oltarze, figury świę-

górnej widnieją na tle bogatej gotyc-

Zespól istniejących obecnie wi-

tych, burzono kaplice. Wtedy dwa

kiej architektury dwie monumentalne

traży powstal na przelomie XIX i XX

wielkie gotyckie okna w prezbiterium

figury: króla Kazimierza Wielkiego

stuleci. Zainteresowaniu witrażami

calkowicie zamurowano, a pięć po-

jako fundatora katedry nadającego

w tym okresie sprzyjal charaktery-

zostalych ­ do polowy. Przywrócenie

dokument erekcyjny i biskupa po-

styczny dla doby historyzmu trend

katedrze pierwotnego gotyckiego

święcającego model przyszlej świąty-

odnawiania, a nawet przebudowy

charakteru rozumiano nie tylko jako

ni. Tradycyjnie uważa się, że artysta

zabytków. Potężne wypelnione kolo-

odslonięcie i konserwację ocalalych

nadal twarzy króla rysy swojego przy-

rowym szklem okna ,,stawialy przed

gotyckich fragmentów, ale i jak do-

jaciela Stanislawa Wyspiańskiego.

oczy widza święte postacie i przed-

danie calkiem nowych neogotyckich

,,Monarcha, odziany w zieloną, spiętą

mioty. Odgraniczaly one umysly od

elementów. Takie podejście dykto-

zlotym pasem szatę z guzami oraz w

zewnętrznego, postronnymi sprawa-

wala nie tylko moda na neogotyk i

czerwony rozwiany plaszcz, wznosi

mi napelnionego świata i skierowaly

powszechnie stosowana praktyka

ku górze oddaną nieco wbrew anato-

umysly ku skupieniu się i gorącej

konserwatorska, lecz przede wszyst-

mii i skróconą zgodnie z wymogami

modlitwie". Wlaśnie pod koniec XIX

kim świadomość gotyckiego pocho-

pola kompozycyjnego, prawą rękę

wieku artyści i historycy sztuki, jak

dzenia katedry.

z berlem. Lewą dlonią przyciska do

również kler ponownie zwrócili uwa-

Kapitula metropolitalna na po-

piersi dokument z pieczęcią ­ praw-

gę na witraże kościelne, ich estetykę

siedzeniu w dniu 30. 06. 1892 roku

dopodobnie akt fundacyjny świątyni

oraz wplyw na uczucia wiernych.

uchwalila utworzenie na rzecz prze-

lwowskiej. Glowa króla, ukazana w

Zatem nic dziwnego, że pojawienie

budowy katedry osobnego funduszu.

koronie na tle tarczy herbowej z pól-

się zespolu ,,kolorowych okien" w

Tą datę można uważać za początek

orlem i póllwem, zwraca się lekko ku

prezbiterium bylo ściśle związane z

przebudowy i odnowienia świątyni.

wertykalnej osi kompozycji... Twarz

przebudową w latach 1892­1899 tej

Zostal powolany komitet do spraw

wiernie oddaje rysy znane z wawel-

części katedry w neogotyckim stylu.

odnowienia pod patronatem księdza

skiego nagrobka króla... Sposób

Natomiast witraże w oknach bocz-

biskupa Jana Puzyny i kierownic-

ustawienia Kazimierza Wielkiego,

nych kaplic powstawaly niezależnie

twem prof. Wladyslawa Lozińskiego.

spojrzenie w dal, pomnikowa poza,

od prac w prezbiterium i tematycznie

Odpowiedzialnym kierownikiem prac

bogaty strój z wyeksponowanymi

byly związane z wezwaniem każdej

mianowano lwowskiego architekta Mi-

insygniami wladzy, duże plaszczyzny

konkretnej kaplicy lub z ofiarnością

chala Kowalczuka, z tym że wszystkie

barwne budujące sylwetkę oraz od-

fundatorów i nie stanowią zespolu,

sprawy komitet nadzorowal i przyjmo-

dzialywanie tla kreują postać króla na

nie są ze sobą w żaden sposób zwią-

wal najważniejsze decyzje. Ze strony

osobę-symbol, ucieleśniającą ponad-

zane. Natomiast plany ozdobienia

kapituly nadzór należal do ks. infulata

czasową godność monarszej wladzy

witrażami okien w bocznych nawach

Zablockiego. Starania kapituly i ko-

i trwanie ufundowanej trzymanym

nigdy nie zostaly zrealizowane.

mitetu aktywnie popieral namiestnik

dokumentem lwowskiej katedry...

Galicji hr. Kazimierz Badeni, również

Partia witraża z Kazimierzem Wiel-

jak i spoleczeństwo lwowskie.

kim i biskupem wyróżnia się w calo-

Wkrótce zamierzenia wprowadzo-

ści kompozycji rozmiarami ludzkich

no w czyn i w latach 1892-1899 pre-

sylwetek, potęgującymi wrażenie

zbiterium przybralo neogotycką szatę

trwania, ponadczasowości i uroczy-

istniejącą po dzień dzisiejszy. Zmianą,

stego charakteru aktu fundowania..."

która wywolala najwięcej entuzjazmu

Dość ciemny koloryt tej części witra-

jak i dyskusji, bylo ozdobienie prezbi-

ża zostal rozjaśniony blękitem nieba

terium witrażami. Wprawdzie umiesz-

(na tle którego wyobrażono szczyt

czenie witraży w oknach prezbiterium

katedry  oslonięty  rusztowaniem)

przewidywano od początku, lecz z

oraz bielą ulatających bocianów. W

powodu rozbieżnych opinii czlonków

dolnej części okna widnieje kręta

komitetu co do treści i stylu oraz braku

galeria, którą śpieszą na uroczystość

funduszy na ich wykonanie sprawilo,

przedstawiciele dworu królewskie-

że prace przeciągnęly się i w rezul-

go, mieszczaństwa lwowskiego oraz

tacie ostatni witraż zostal wykonany

żacy z bakalarzem. Publiczność,

dopiero w 1902 roku.

odziana w barwne stroje, stloczona

Problem montażu witraży w

na stopniach schodów i skupiona na

oknach prezbiterium związany byl z

drewnianym balkonie ponad schoda-

Ruch na rzecz odnowienia świą-

usunięciem istniejących barokowych

mi, żywo gestykuluje i stara się za-

tyni katedralnej od razu wywolal

elementów. Zamurowane w XVIII

jąć dogodną do obserwacji pozycję.

dopiero wchodzily w modę. Nic za-

czenia byla również wiedza zdoby-

wielkie zainteresowanie publiczności

stuleciu gotyckie otwory okienne zo-

Kolorowe szaty i nakrycia glowy oraz

tem dziwnego, że prof. Wladyslaw

ta przez artystę podczas prac przy

lwowskiej oraz gorące poparcie wladz

staly ponownie wybite i aby nadać

rozczlonkowanie zdobnej w girlandy

Loziński zwrócil się w tej sprawie do

renowacji kościola Mariackiego w

kościelnych i świeckich. Zlożylo się

im gotycki charakter specjalnie za-

architektury tworzą wrażenie ruchu.

swoich krakowskich kolegów. Jeden

Krakowie pod kierunkiem Jana Ma-

na to kilka przyczyn, w tym m.in. i

projektowano w ,,czystym gotyckim"

Rozmaitość ubiorów, typów ludzkich

z nich, prof. Wladyslaw Luszczkie-

tejki oraz pilne studiowanie zabytków

czynione we Lwowie przygotowania

stylu kamienne laskowanie. Prace

oraz różnorodność konstrukcji archi-

wicz polecil dwóch mlodych artystów,

europejskich. Pod koniec 1892 roku

do Krajowej Powszechnej Wystawy,

nad witrażami rozpoczęto jeszcze w

tektonicznych konstytuuje efekt mo-

uczniów Jana Matejki Józefa Me-

Józef Mehoffer przeslal do Lwowa

zaplanowanej na 1894 rok, w setną

1892 roku, kiedy na wniosek ks. su-

zaikowy pelen drobnych kontrastowo

hoffera i Stanislawa Wyspiańskiego,

dwa szkice witraża opracowane we

rocznicę insurekcji kościuszkowskiej.

fragana Jana Puzyny i komitetu Mi-

zestawionych szybek, imitujących

którzy w owym czasie przebywali

wspólne z Wyspiańskim wynajmowa-

Do tej daty duchowieństwo lwowskie,

nisterstwo Oświaty i Wyznań Religij-

pulsujące życie. Efekt ten wzmaga

na stypendium w Paryżu. Komitet

nej paryskiej pracowni. Szkice przez

kapitula i arcybiskup Seweryn Mo-

nych państwa Austro-Węgierskiego

zastosowanie przez Mehoffera w

zdecydowal się wlaśnie im zlecić

komitet zostaly zaakceptowane i arty-

rawski chcieli glówną świątynie ar-

przekazalo na wykonanie kartonów

tej partii okna dwóch zasad jedno-

wykonanie dwóch najważniejszych

ście zlecono kontynuowanie prac nad

chidiecezji odnowić, aby mogla ona

do przyszlych witraży najpierw 3 000

cześnie: zasady ornamentalizacji,

treściowo witraży: ,,Śluby Jana Ka-

kartonami. W listopadzie 1893 roku

godnie reprezentować Kościól kato-

zlr., a potem jeszcze 6 000 zlr. Komi-

znamiennej dla średniowiecza oraz

zimierza" i ,,Kazimierz Wielki jako

kartony zostaly ukończone i wyslane

licki we Lwowie, tym bardziej bylo to

tet postanowil zamówić trzy kartony

renesansowego sposobu ukazania

fundator katedry". Mehoffer, będąc

z Paryża do Krakowa, skąd Mehoffer

ważne, iż cesarz Franciszek Józef w

do dużych okien, placąc za każdy

glębi przy pomocy gry barwnej i

przejazdem wówczas w Krakowie,

osobiście je dostarczyl do Lwowa.

czasie wizyty do Lwowa mial również

karton 2000 zlr. oraz trzy projekty

światlocieniowej. Po lewej stronie w

pierwszy zglosil się u Lozińskiego i

Komitet restauracji katedry kartony

odwiedzić bazylikę metropolitalną.

do malych, placąc tym razem po 1

dolnej części witraża artysta umieścil

wybral temat ,,Kazimierz Wielki jako

przyjąl, przedstawiciel kapituly tak-

Drugą istotną przyczyną byla chęć,

000 zlr. Znalezienie odpowiednich

jasnowlosego aniola w szatach fiole-

fundator katedry". Artysta, mając na

że wyrazil swoją aprobatę. W 1896

zgodnie z ówczesnymi estetycznymi

wykonawców stalo się dla komitetu

towych, glęboko zamyślonego nad

względzie temat witrażu oraz gotyc-

r. witraż zostal wykonany w fabryce

poglądami, przywrócenia katedrze

dość trudnym zadaniem. Prawie nikt

otwartymi księgami, jako uosobienie

ką architekturę katedry, poszukiwal

Mayera w Monachium i osadzony w

pierwotnego gotyckiego charakte-

ze lwowskich artystów nie mial spe-

Umiejętności. Naprzeciw, po prawej

odpowiedniego wzoru. Źródlem in-

oknie katedry lwowskiej. Fundatorem

ru, zatartego w czasie przebudowy

cjalnego doświadczenia w projekto-

stronie widnieje aniol z mieczem i

spiracji dla Józefa Mehoffera stal się

witraża byl arcybiskup lwowski Sewe-

świątyni w drugiej polowie XVIII

waniu witraży. Lwowskie środowisko

wagą jako uosobienie Sprawiedli-

nagrobek Kazimierza Wielkiego w

ryn Morawski, który ofiarowal 10.000

wieku, kiedy na rozkaz abpa Wa-

artystyczne bylo wyraźnie slabsze od

wości. Niżej znajduje się figura ar-

katedrze wawelskiej. Nie bez zna-

zlr. Uklad okna zmusil Mehoffera do

clawa Hieronima Sierakowskiego ,,w

krakowskiego, a witraże we Lwowie

chitekta kreślącego plan katedry. Tej