21

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 29 lutego­17 marca 2016 nr 4 (248)

resuje mistrza malarstwa polskiego

ry również spogląda na klęczącego.

czynności uważnie przypatruje się

się później okazalo szokującym zja-

a nawet nie zostaly rozpakowane.

Jana Matejkę i witraż jego projektu

Krytykując wprowadzone zmiany,

jeszcze jedna osoba, prawdopodob-

wiskiem w sztuce polskiej. W prawym

Oburzony artysta sam przyjechal do

będzie zdobil katedrę. Niestety,

lwowski historyk sztuki dr J. Güttler

nie przedstawiająca autora witraża.

dolnym rogu kartonu artysta przed-

Lwowa i wystawil kartony na Poli-

podupadający na zdrowiu Matejko

napisal: ,,w ten sposób związek hr.

U dolu umieszczono dwa herby ­

stawil omdlewającą postać Polonii w

technice. Wywolalo to niezadowole-

nie mógl podjąć się calości żmudnej

Dunin-Borkowskiego ze św. Jerzym,

miasta Lwowa i herb Dąbrowa abpa

czarnej sukni i jaskrawoczerwonym

nie komitetu restauracji katedry, uwa-

pracy nad kartonem, ale zgodzil się

a pośrednio ze wszystkimi postacia-

Morawskiego. Dolną lewą część wi-

podbitym gronostajami plaszczu.

żającego kartony za swoją wlasność.

na prośbę Jerzego hr. Dunin-Bor-

mi świętych u góry, odgrywający tak

traża zajmuje laciński napis ,,Sump-

Czerwony kolor plaszcza zajmuje

Stosunek komitetu do treści kartonów

kowskiego skomponować szkic do

ważną rolę kompozycyjną w pomyśle

tibus Excellentissimi Illustrissimi et

znaczną część witraża, tworząc tlo

byl także bardzo krytyczny. Najwięcej

projektu witraża ,,Święci patronowie

Matejki, zostal zupelnie zniweczony".

Reverendissimi Domini Sewerini de

dla obramowanej pasmami czarnych

zarzutów wzbudzil karton ,,Polonia".

Polski". Jan Matejko wykonal tuszem

T. Lisiewicz dodal też napis w dolnej

Dąbrowa Morawski Archiepiskopi

wlosów twarzy Polonii. Wiotką postać

Komitet domagal się od Wyspiań-

szkic na litografowanym schemacie

części witraża, który zachowal się

Metropolitae Leopoliensis Anno Do-

Polonii podtrzymuje jedynie miecz,

skiego wprowadzenia zmian, na co

okna o wymiarach 159x35 cm w skali

do naszych dni i świadczy o wielkiej

mini 1896".

przypięty do pasa oraz klęczący z

artysta kategorycznie nie chcial się

zgodzić. W rezultacie konfliktu karto-

ny Stanislawa Wyspiańskiego zostaly

odrzucone przez komitet i kapitulę.

Przez caly okres renowacji ka-

tedry komitet borykal się z proble-

mami finansowymi. Mimo ofiarności

kapituly i abpa Morawskiego, który

przekazal 20000 koron w dwóch ra-

tach, brakowalo pieniędzy również

na witraże. Szukając wyjścia, komitet

zwrócil się do instytucji krajowych i

znanych osobistości z prośbą o do-

finansowanie wykonania witraży. Z

pomocą zglosili się: Galicyjska Kasa

Oszczędności, Arcybractwo Najświęt-

szej Maryi Panny Królowej Korony

Polskiej, Rada miasta Lwowa, zaslu-

żone dla kraju rodziny hr. Dzieduszyc-

kich, Badenich, Dunin-Borkowskich,

Goluchowskich, Cetnerów i baronów

Brunickich. Dzięki nim prace nad wi-

trażami byly kontynuowane. Karton

witrażowy do jednego z dużych okien

zostal zamówiony u znanego lwow-

skiego artysty Stanislawa Kaczor-Ba-

towskiego. Temat witraża byl określo-

ny przez komitet ­ ,,Cudowna obrona

Lwowa przed napadem Chmielnic-

kiego za przyczyną św. Jana z Dukli".

Nie mając doświadczenia w kompo-

nowaniu kartonów witrażowych, ar-

tysta wykonal najpierw obraz olejny.

Jak donosila prasa ówczesna, to byl

piękny obraz, który dopiero w fabryce

mial być przerobiony na karton witra-

żowy. Namalowany przez Stanislawa

Kaczor-Batowskiego obraz komitet

Stanislaw Wyspiański zamówie-

wyrazem blagania na twarzy chlo-

zaakceptowal i wedlug niego zlecil

nie na witraż ,,Śluby Jana Kazimie-

piec, który chwyta ją za opadającą

wykonanie witraża. W górnej części

rza" otrzymal od prof. Wladyslawa

rękę. Nad lewym ramieniem Polonii

obrazu artysta umieścil postać nie-

Lozińskiego listownie. Pracę nad

przedstawiono przerażoną męską

biańskiego patrona miasta św. Jana

kartonem rozpocząl w Krakowie w

twarz. Wyżej artysta umieścil grupę

z Dukli i dwóch aniolów z ognistymi

1:10. Mistrz podzielil okno ramą na

powadze wobec nauczyciela. Napis

pracowni przydzielonej mu przez

nagich chlopców, blagalnie wycią-

mieczami. Niżej figury Tuhaj-Beja i

dwie podlużne części i przedstawil

brzmi następująco: ,,Wykonano we-

Jana Matejkę, później wyjechal do

gających ręce ku niebu. Lewą dolną

Bogdana Chmielnickiego na tle pa-

w architektonicznym obramieniu po

dle szkiców śp. mistrza Jana Matej-

Paryża, gdzie kontynuowal pracę,

część kartonu zajmuje, wykrzywiony

noramy średniowiecznego Lwowa. W

obu stronach postacie świętych. U

ki". Prof. M. Lityński natomiast zwra-

szukając swojej oryginalnej drogi w

jakby straszliwą burzą, krzak róży.

dolnej części przedstawiona zostala

góry artysta narysowal kielich Naj-

cal uwagą na to, że ten witraż ma

opracowaniu tematu. Pierwotnie wi-

Nad nim ukazano zalamującą w roz-

historyczna scena w kościele Bernar-

świętszego Sakramentu, wizerunek

,,zupelnie cechę nowożytnej sztuki

traż mial być podzielony na dwie czę-

paczy ręce kobietę, a obok przera-

dynów. W obecności duchowieństwa

Jezusa Milosiernego i obraz Matki

wypalania, gdyż sklada się z samych

ści, co bylo podyktowane ukladem

żoną twarz innej. Górną lewą część

szlachta i mieszczaństwo lwowskie

Boskiej Ostrobramskiej, niżej patro-

wielkich szyb, na których wygodnie

okna. W trakcie pracy nad kartonem

kartonu wypelniają kwiaty, podobnie

skladają klejnoty przeznaczone na

na Unii św. Józefata Kuncewicza i

daly się namalować cale części figur.

Wyspiański przeksztalcil górną część

jak krzak róży zdewastowane, ale

okup miasta. Niżej widnieje napis

patrona Litwy św. Kazimierza Króle-

Ta swoboda przestrzeni ma w sobie

w oddzielny witraż. W ten sposób po-

pośród zniszczonych widnieją i żywe,

,,Leopolis opressa 1648", pod nim

wicza. Niżej umieścil herby Kijowa

coś obcego duchowi gotyckiego stylu

wstaly dwa kartony witrażowe ,,Śluby

pnące się ku niebu. Karton witrażo-

(Ukrainy) ­ św. Michala Archaniola i

i dla tego pomimo staranności rysun-

Jana Kazimierza" i ,,Polonia". Na wi-

wy Wyspiańskiego zaskakuje swoją

Litwy ­ Pogoń. W dolnej części okna,

ków i dokladności wykonania trudno

trażu ukazującym moment skladania

kolorystyczną symboliką, gdzie biel

oddzielonej szerokim pasem od gór-

nam jest jeszcze pogodzić się z tą no-

ślubów przez Jana Kazimierza w

gronostaja i czerwień plaszcza sym-

nej, Matejko umieścil herby Lwowa

wością". Tu należy zauważyć, że jed-

1656 roku w katedrze lwowskiej, kró-

bolizują kolory państwa, a czerwień

i Wilna, a pod herbami figury św.

nym z powodów odrzucenia kartonu

la przedstawiono w czarnym stroju

trenu i ciemnowiśniowy kolor narzuty,

Jana z Dukli i św. Jerzego ­ patrona

Stanislawa Wyspiańskiego również

ozdobionym koronkami, stojącego

oslaniającej nagich chlopców ­ prze-

ofiarodawcy witraża Jerzego Dunin-

byl zarzut czegoś obcego ,,duchowi

przed cudownym obrazem Matki Bo-

laną za wolność Ojczyzny ludzką

Borkowskiego. Sam ofiarodawca

gotyckiego stylu". Taki sam osąd spo-

skiej Laskawej. Przed królem widzimy

krew. Nietypowe są także wykrzywio-

przedstawiony zostal na samym dole

tkal także witraż austriackiego artysty

ubranego w szaty pontyfikalne bisku-

ne w przerażeniu twarze ludzi o po-

klęczący z rękoma zlożonymi do mo-

Ferdynanda Laufbergera, o którym

pa Andrzeja Trzebickiego, obok rycer-

spolitych, a nawet brzydkich rysach.

dlitwy, obok herb rodzinny ­ Labędź.

jeszcze będzie mowa. Trudno dzisiaj

stwo i magnaci, wśród których wyróż-

Ogólny wyraz i kolorystyka witraża

Wykonanie kartonu w wielkim forma-

jednoznacznie określić, czy taką po-

niają się postacie Stefana Czarniec-

poprzez użyte środki formalne jest

cie wedlug tego szkicu powierzyl Ma-

stawę krytyków lwowskich tlumaczyć

kiego i Stanislawa Rewery Potockie-

pelen napięcia i dynamizmu.

tejko swojemu uczniowi Tomaszowi

można ich prowincjonalizmem i nie-

go. Za postacią króla widnieje husarz

Wiosną 1894 roku Stanislaw

Lisiewiczowi. Niestety, karton, a za

rozumieniem nowoczesnych prądów

trzymający sztandar z bialym orlem.

Wyspiański wyslal gotowe kartony

nim i witraż tylko w ogólnych zary-

sztuki europejskiej, czy gorącym

Czerwony kolor szat magnatów, żólte

do Lwowa, gdzie miano je wystawić

sach odpowiadaly pomyslowi Matej-

pragnieniem zobaczenia lwowskiej

i zielone kolory szat biskupa oraz nie-

na Krajowej Wystawie Powszechnej.

ki. T. Lisiewicz nadal twarzy hr. Du-

katedry w ,,gotyckich" szatach, czy

bieskie tlo tworzą bardzo bogatą ko-

Wystawa 1894 roku byla dla Galicji

herb miasta Lwowa i herb rodziny Ba-

nin-Borkowskiego znacznie więcej

jednym i drugim jednocześnie.

lorystyczną gamę kartonu. Karton do

ogromnym wydarzeniem; warto przy-

denich, jako upamiętnienie ofiarności

podobieństwa, co już wprowadzilo

W 1894 roku z okazji 50. rocz-

witraża ,,Polonia" wykazal oryginalne

pomnieć, że to wlaśnie dla wystawy

Marszalka Krajowego Stanislawa hr.

zmiany. Najwięcej zarzutów krytyków

nicy zalożenia Galicyjskiej Kasy

podejście Stanislawa Wyspiańskiego

zostala  namalowana  Panorama

Badeniego, który na wykonanie tego

sztuki wywolalo to, że na witrażu hra-

Oszczędności walne doroczne ze-

do sztuki sakralnej, które z czasem

Raclawicka. Pokazanie kartonów wi-

witraża dolożyl 1 000 zlr.

bia patrzy wprost przed siebie, pod-

branie czlonków GKO na wniosek

stanie się charakterystyczne dla

trażowych na Wystawie bylo dla Wy-

Wybierając artystów do wyko-

czas gdy na szkicu Matejki pokazany

ks. infulata Zablockiego uchwalilo,

twórczości tego wybitnego artysty.

spiańskiego bardzo ważne, jednakże

nania kolejnych kartonów, komitet i

zostal z glową podniesioną i patrzący

iż przeznaczy kwotę 5 000 koron na

Przedstawienie Polonii omdlewającej

z nieznanych bliżej powodów karto-

spoleczeństwo lwowskie mialo na-

na swego patrona św. Jerzego, któ-

sprawienie witraża do wielkiego

bylo nie tylko nowym, ale również jak

ny nie tylko nie zostaly wystawione,

dzieję, że któryś z tematów zainte-