18

kurier kulturalny

18­30 marca 2016 nr 5 (249) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Werter w konfederatce

(cz. II)

W XIX wieku czytano Wincentego Pola w salonach i pod

strzechami. Choć byl jednym z najpoczytniejszych poetów

epoki, o jego ,,milosnej udręce" wiedzialo niewielu.

sze pokazal najpierw Mickiewiczowi

rymy ze wszech miar ulotne i dlatego

SLAWOMIR GOWIN

i Ignacemu Domejce, mówiąc, że to

zapewne w jego dobrze zachowanej,

poezje wymyślonego przyjaciela, Ja-

nadzwyczaj obfitej twórczości trudno

Romantyk w boju

Niedlugo po zaręczynach matka

nusza Nowiny. Kiedy ci przyjęli je z

znaleźć wiersze dyktowane uczuciem

Kornelii zmarla, Wincenty umieścil

uznaniem, Pol zacząl rozdawać nie-

do żony. Niejako na usprawiedliwienie

więc narzeczoną u Ziętkiewiczów i w

zliczone odpisy, a kiedy już zdobyly

można powiedzieć, że choć w poezji

sierpniu 1830, zwiedzając po drodze

ogromny rozglos, wydal utwory pod

Pola zdarzają się apetyczne panny,

Podole, Wolyń i Polesie, pojechal do

wlasnym nazwiskiem zatytulowane

to spelniają one zazwyczaj narodowy

Wilna gdzie zastalo go powstanie. W

,,Pieśni Janusza". W 1835 roku zbiór

obowiązek, darząc dość konwencjo-

kwietniu 1831 roku opuścil miasto w

ukazal się w Paryżu. Do Polski byl

nalnym afektem żolnierza, rzecz ja-

szeregach akademickiego legionu

przemycany, przekazywany z rąk

sna odważnego, który tylko heroiczną

powstańczego. Walczyl później pod

do rąk, przepisywany, uczono się

postawą lub bohaterską śmiercią za-

komendą generala Chlapowskiego

go na pamięć, śpiewano. Wincenty

pracować może na ich przychylność.

w barwach 10 pulku ulanów. Stal się

byl slynny nie mniej niż Mickiewicz,

W twórczości, nazwijmy to, oficjalnej

doświadczonym powstańczym wia-

a jak twierdzą niektórzy, czytany

Pol ze swoich osobistych poglądów

rusem ­ dzielnie doslużyl się stopnia

powszechniej niż wieszcz, ,,bo pisal

się nie zwierza, jeśli zaś odnosi się do

porucznika, byl ranny, odznaczono

czule dla księcia i kowala".

kwestii malżeństwa, to z zaiste oficer-

go orderem Virtuti Militari. Po upad-

skim poczuciem humoru, zapewnia-

ku powstania znalazl się w Prusach.

jąc na przyklad, że:

Strzeż się żenić

Później wraz ze slynnym polskim po-

Rodzina, jak to często bywa, nie

Kiedy jeździć ­ to już sanną,

chodem przez Niemcy trafil do Dre-

widziala w życiu poety powodów do

Kiedy szaleć ­ to za panną,

zna. Tam poznal Mickiewicza, które-

optymizmu. Siostra Pola Agnieszka

Kiedy ladna ­ romansować,

mu pokazal swoje pierwsze wiersze.

pisala do krewnych: ,,Wicuś bez żad-

Gdy zalotna ­ to figlować,

,,Puszczaj bezimiennie w świat swoje

nej nadziei polepszenia w losie. Wy-

Gdy uczciwa ­ to polubić,

piosenki i nie drukuj, a jeżeli wrócą

trwalość Kornelii w jej smutnym po-

Gdy wzajemna ­ to poślubić,

do ciebie, wtenczas poznasz, że się

lożeniu cnotą nazwać można". Kor-

Gdy rozsądna ­ to ją cenić,

przyjęly" ­ mial uslyszeć od niego

nelia zaś, w 1834 roku, a więc sześć

A gdy mądra ­ strzeż się żenić.

podczas przejażdżki lódką po Labie.

lat po zaręczynach, wspominając w

Czas spędzony w Dreźnie zawa-

liście o czyimś ślubie, napomknęla:

Wincenty Pol

żyl na jego dalszym życiu. Saksońska

,,Ja mogę powiedzieć bez nadziei.

Ktoś uparty bralby, być może, te

stolica, między innymi dzięki obecno-

jak gdyby ,,się serce nie chcialo

Wincenty tylko w przyszlości żyje, a

wersy za motto poety, zwlaszcza, że

wysylaly za granicę, a wszystko ­

ści Mickiewicza, byla swoistym pol-

postarzeć, Jak gdyby mialo wrócić

byloby może niedorzeczeństwem lą-

pisal je pewnie w pierwszych latach

nie myśląc o jutrze, a wczoraj za-

skim salonem, roznamiętnionym nie-

co nie wróci, Jak gdybym wiecznie

czyć się teraz z nim".

malżeństwa, jednak trafniej będzie

pomnieć chcąc ­ szalalo, by się za-

dawną chwalą i rozpolitykowanym po

mial o szczęściu marzyć, które mej

W końcu jednak, po dziewięciu

wziąć je za dowód, iż byla to dlań

tumanić; w zajazdach, kawiarniach,

dotkliwej porażce. Pol, opromieniony

duszy nigdy nie ozloci".

latach narzeczeństwa, w kwietniu

tematyka godna co najwyżej lekkich

cukierniach huczalo jak w ulu,

bitewnym poświęceniem, nadto pa-

Podróżując po Niemczech, Fran-

1837 roku wzięli ślub. Zdaniem Ja-

bon motów.

gdy rój ma wychodzić, a wszędzie

sowany na pieśniarza przez samego

cji, pólnocnych Wloszech i Szwajca-

blonowskiego, Wincenty wcześniej

czapka byla na uchu i górą polski

wieszcza, należal do patriotycznej

rii nie pisal do Mostków przez wiele

nie palil się do malżeństwa, wciąż

animusz, jakbyśmy dopiero wrócili

Damy i wieszcze

elity. Jej muzą byla Klaudyna Potoc-

miesięcy. Podejrzewano tam, że

będąc we wladaniu niegdysiejszego

Polowie po ślubie mieszkali jakiś

z zdobytego Kremlina." Powstanie

ka, kobieta slynąca z urody i wdzięku,

­ jeśli żyje ­ to być może, jak setki

afektu do Eugenii, który zaspokajal

czas we Lwowie i w Mostkach. Póź-

ponioslo klęskę militarną i politycz-

przede wszystkim jednak z inteligen-

innych powstańców, zdecydowal się

jego idealistyczną naturę. ,,Lat kilka

niej często zmieniali adresy w nadziei

ną, lecz ,,w duszy" Polska zdawala

osiąść w Paryżu. Zrozpaczona Kor-

cji. Miala duży wplyw na sfery inte-

trwala tęsknota, tak rzewnie z niego

na lepsze perspektywy. Życiorys

się zwycięska, ,,tęga slowem".

nelia pisala do rodziny: ,,Po cóż on

lektualne i polityczne. Tej charyzmie

przemawiająca, nim w ulubionej cer-

glośnego bojownika o wolność i po-

Pol napisal w życiorysie zagad-

pojechal do Francji, ażeby walczyć

ulegl również Pol. W spisanym póź-

kiewce u stóp oltarza zdobyl ­ roz-

pularnego poety zapewnial donioslą

kowe zdanie: ,,od roku 1830 straci-

za niewdzięczników? Mój los jakby

niej życiorysie rok 1832 podsumuje

czarowanie" ­ pisal Jablonowski w

pozycję, by tak rzec, honorową, co

lem zbytnią czulość". Trudno dociec

zaklęty nie do przebaczenia; możesz

jednym zdaniem: ,,Począlem pisać

pamiętnikach. ,,Domowe jego życie

nie zawsze wplywalo na wysokość

co mial na myśli, na pewno jednak do

być co okropniejszego jak utracić na-

pieśni z powodu Adama Mickiewicza,

zostalo na wieki zatrute, gwalt oko-

honorariów. Zacząl pisać dużo, po-

Lwowa nie powrócil ów rozgorączko-

dzieję?".

a z natchnienia Klaudii Potockiej".

liczności żelazną pięścią zaprowa-

śpiesznie, nierzadko imitując samego

wany mlodzieniec, który wyruszal na

W fascynacji Potocką nie ma se-

dzil go na bezdroża i manowce, za-

siebie, nie potrafil przy tym nawiązać

Litwę. Nie szukal bynajmniej statecz-

kretów. Choć starsza od Pola zaled-

gadkowe dla ludzi pod szczęśliwszą

dawnej relacji z publicznością. Jako

nego zajęcia. Pędzil życie na poly

Bez czulości

Jesienią 1832 roku Pol wrócil

wie sześć lat arystokratka z wybitne-

gwiazdą urodzonych; zresztą czyż

poeta czul się narodową pamiątką

spiskowca, na poly lekkoducha. Jego

jednak do Lwowa. Zygmunt Kacz-

go rodu Dzialyńskich nie należala do

i slońce plam nie ma?".

z powstania, coraz bardziej bezuży-

matka, siostra i Kornelia wciąż miesz-

kowski wspomina, jak niespodziewa-

alkowianych heroin, budzila respekt

Próżno śledzić fakty, które mo-

teczną w latach zaborczej smuty, w

kaly w Mostkach. On, związawszy

nie pojawil się na koniu, w krymskiej

nawet w środowisku o stricte ulań-

gly wywolać tę zagadkową uwagę

jego przekonaniu nieuleczalnej. Nie

się z tajnym Związkiem Dwudziestu

burce i czerwonej konfederatce. ,,Mial

skich fantazjach i obyczajach. Ra-

przyjaciela. Prawdą jest, że Pol nie

wierzyl ani w ,,rewolucyjną robotę",

Jeden, jeździl z miejsca na miejsce

lat dwadzieścia sześć, byl smukly,

czej nie do niej kierowano by slowa

zostawil wielu pisanych dowodów

ani w najwytrawniejszy choćby spi-

zbierając fundusze dla popowsta-

mial maniery szlachecko-żolnier-

z ,,Pieśni Janusza":

malżeńskiej namiętności. ,,Żona dala

sek. Jego poglądy, zakorzenione

niowej emigracji, albo znikal na cale

skie, cerę twarzy bialą i świeżą, wąs

mi spokój i szczęście! Od czasu oże-

wcześniej w romantycznej afirmacji

tygodnie w Lubieniu, gdzie zaszyl

My ulani, moja pani,

ciemny bardzo ozdobny, oczy piwne

nienia ukolysaly się losy moje nieco"

energii ludowych mas, zbliżaly się

się inny poeta-spiskowiec Seweryn

Walczym za kraj nasz:

lagodnego ale bardzo świetnego

­ taki, powiedzmy, umiarkowany ton

do lojalistycznych koncepcji konser-

Goszczyński.

Ach, nie zgrzeszysz, gdy pocieszysz

blasku, byl już wtedy nadzwyczajnie

przeważa wśród nielicznych zapi-

watystów. Przyszlość Polski wiązal

To, co dla utrapionej tęsknotą

I calusa dasz!

wymowny, ale bez żadnej przesa-

sków na marginesie życia z Kornelią.

z przetrwaniem szlachetczyzny jako

Kornelii bylo ,,bląkaniem się po życiu",

dy, mial glos niezmiernie dźwięcz-

Czyżby jednak jego postwerteryczna

skarbnicy narodowych wartości. Oso-

dla Pola bylo jego esencją. Wchodzil

O żolnierskim życiu Pola niewie-

ny i sympatyczny, idący prosto do

sklonność do uczuciowej egzaltacji

bistą przyszlość zamierzal związać z

w najlepsze lata. Cieszyl się zaslu-

le wiemy. Nie byl wylewny, we wspo-

serca, litery r nie domawial z fran-

w tym wypadku zamilkla? Wydaje

,,poważnym pisarstwem", chcial ,,spi-

żonym uznaniem jako spiskowiec,

mnieniach latwo popadal w patos

cuska: w jego wymowie dodawalo to

się, że warto dać wiarę Estreiche-

sywać dzieje", ,,ocalić w slowie ziemię

żolnierz, wkrótce mial zaslynąć jako

i bigoterię, natomiast śledząc jego

pewnego uroku i nadzwyczajnie się

rowi, który twierdzil, że Pol ukladal

ojczystą", zacząl podróże i badania

poeta. W pierwszej polowie lat 30.

rymy można trafić co najwyżej na

podobalo kobietom".

dla Kornelii erotyki, które zaginęly.

geograficzne, które skladal w sążni-

stawal się ,,tym Polem", jednym z naj-

wciąż pielęgnowane ślady Eugenii.

Lwów byl wówczas ,,huczny

Maurycy Mann, drobiazgowy biograf

ste dziela.

poczytniejszych pisarzy XIX wieku.

To jej poświęcil pisany już w okre-

i wesoly jak śmiech w malignie".

poety, wspomnial nawet o sonetach,

Poetycki kryzys i związki z

Niewątpliwie pomógl mu tyleż talent

sie narzeczeństwa z Kornelią nieco

,,Wielu panów z zabranego kraju

które ten pisywal ,,na cześć Kornelii w

konserwatystami sprowadzily nań

co zdobyty na emigracji autorytet de-

pompatyczny wiersz ,,Elegia dla E.".

jeszcze pelne mialo szkatuly ­ pi-

lasku Węglińskiego (na Pohulance)

bolesne ataki. Bywalo, że czul się

mokraty i legenda ,,śpiewaka powsta-

Zwierza się w nim, że nieustannie

sal Kaczkowski ­ uboższym hojne

w grocie nad źródlem ukryty!". Zdaje

odrzucony i osamotniony, nie stracil

nia". Talentu zresztą nie byl pewien,

czuje ,,wladzę pierwszego wrażenia,

plynęly zasilki, bo jeszcze z mienia

się, że Pol po prostu nie przywiązy-

jednak pozycji w życiu publicznym

aby się utwierdzić w jego wartości

i tę tęsknotę nieznanego chcenia",

nie wyzute rodziny ostatnie grosze

wal się do tych utworów. Uważal je za

­ również dzięki wsparciu arysto-

poslużyl się fortelem. Wlasne wier-