26

Z przedwojennej prasy

18­30 marca 2016 nr 5 (249) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Wielkanoc 27 marca w XX wieku

Święta Wielkanocne na dzień 27 marca przypadają trzy razy na stulecie

(wyjątkiem jest wiek XXI ­ bo tylko dwa razy). W XX wieku w ten dzień święta

obchodzono w latach 1910, 1921 i 1932 ­ co 11 lat. Proponuję Czytelnikom

zapoznać się z tym, co pisano w prasie codziennej o świętach Wielkiej Nocy

w poszczególnych latach.

gromadą u wrót, śpiewaly o slonku,

średnich wiekach świeżo nawróceni

opracowal

które ,,stopiwszy śniegi i lody, popę-

chrześcijanie obchodzili na Wielka-

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

dzilo wody do morza". Z wodą poszly

noc rocznicę chrztu (Pascha annoti-

wszystkie troski i biedy! Radowaly się

Jako pierwszą przejrzyjmy Ga-

num), gromadząc się po kościolach

oczy mlodą wiosenną zielenią gaju,

zetę Lwowską z 1910. W ,,Części

dla utwierdzenia w wierze. A gdyby-

uśmiechaly się wszystkim obietnice

nieurzędowej", która mieści się

śmy jeszcze dalej sięgnąć chcieli, to

bogatych plonów i lepszej doli. Ba-

zaraz po ,,Urzędowej", gdzie

ujrzymy, że w kwietniu, na zakończe-

wiono się też raźnie i wesolo.

mieścily się wiadomości rządowe z

nie starego roku, ludność schodzila

W innych okolicach nie dziew-

Wiednia i Lwowa, mamy artykul re-

się nad rzeki, dla oblania się wzajem

częta lecz parobcy i chlopaki szli

dakcyjny o świętach. Niestety bez ty-

wodą i omycia się z grzechów.

z pieśnią od chaty do chaty. Nie

tulu (wszystkie artykuly umieszczano

(Podpisane) R. Ch.

mieli oni jednak gaju. lecz kogutka

wtedy w zatytulowanych rubrykach

wielkiego, zrobionego sztucznie,

bez wlasnych tytulów). Byl to okres

W 1921 roku Gazeta Wieczorna

przybranego w pióra kogucie. Tego

względnie spokojnego rozwoju Ga-

już inaczej podchodzila do tematu.

olbrzymiego kogutka toczyli przed

licji w ramach monarchii Austro-Wę-

Byl to zresztą trzeci rok Niepodle-

sobą na kólkach, a gdy zatrzymali

gierskiej. Oto jego fragmenty:

glości Polski i kraj dopiero zaczynal

się gdzie przed dworem, plebanią,

Z grobu ocienionego palmami

odradzać się, wiec pisano tak:

leśniczówką lub chatą, kogutek pial

powstal, śmierć pokonawszy i ruszyl

Trzeci raz już wita święto

różnymi glosami na przemianę zlej

w pochód zwycięzki, by caly świat

wiosny odrodzona Rzeczy-

doli w pomyślną. Drużyna kogutka

ujarzmić slodkimi więzami milości.

pospolita. Po raz trzeci zakwita

byla mile witana i obdarowywana

W chwili, gdy kamień zamykający

pierwiosnek,  fiolek i lamie się ze

porówni z dziewczętami chodzą-

cieśń mogilną runąl, otworzyly się

śniegiem krokus. I z każdym rokiem

cemi ,,z gajem", a uzbierane tym

nowe drogi, ukazaly się nowe prze-

zabliźniają się rany, osycha krew i lzy,

sposobem skladkowe święcone,

stworza ­ już granicami żadnemi nie

a wschodzą na niebie naszym gwiaz-

spożywano wesolo wieczorem przy

obwiedzione, bo wiekuistość nie zna

dy szczęśliwsze, zwiastunki przyszlej

wspólnej zabawie.

granicy. Śmierć ofiarna Chrystusa

potęgi, promienisty znak chwaly.

W uczcie wielkanocnej, czy to u

oraz Jego zmartwychwstanie ­ to

U progu wiosny spotykają nas w

ludu, czy li szlachty, prym trzymaly

dwa podstawowe węzly calego ży-

tym roku zdarzenia równie szczęśli-

pisanki, zwane także kraszankami.

cia, które odtąd rozpoczęlo się dla

we, jak doniosle, któreby oby staly

dów przeszlość. Wszystkie symbole

W niektórych okolicach nasze-

Odwieczny to bowiem, już w ko-

ludzkości.

się pomyślną wróżbą spelnienia się

i żywioly znajdują oddźwięk w te dni

go kraju mlode dziewczęta we wsi

smogonii indyjskiej i mitach egip-

W imię tego dokonywa się od-

innych naszych postulatów narodo-

zwycięstwa slońca nad ciemnością,

wily w drugie święto Wielkiejnocy tak

skich spotykany symbol sily tworzą-

tąd caly rozwój. Pesymizm wpraw-

wych. Iżbyśmy stali się dla Europy

życia nad śmiercią.

zwany ,,gaik". Gaik ów, na podobień-

cej i niszczącej, dnia i nocy, żywota

dzie wytacza rozmaite argumenty

wzorem mocnego państwa i szczę-

Po poświęceniu ognia i wody w

stwo rzeczywistego gaju, skladal się

i śmierci, tego przebytego życia,

dla wykazania, że ono pozostalo w

śliwego spoleczeństwa.

Wielką Sobotę następuje z kolei po-

z galązek drzew i krzewów, okrytych

które zagaslo i tego nowego, które

dziedzinie pragnień, że ani my nie

Ograniczenie w handlu wyni-

święcenie ścian domostwa i strawy.

drobniutkimi listkami lub srebrzystemi

zaczęlo się ze śmiercią.

dożyliśmy ziszczenia Chrystusowych

kające wówczas z trudnej sytuacji

Obrządku tego dopelniano u nas nie-

baziami, które już porozwijala mloda

Także zwyczaj śmigusu lub dyn-

przepowiedni, ani tym, co po nas

gospodarczej dotknęly i okres przy-

chybnie od niepamiętnych czasów,

wiosna. Potem z tym swoim pstrym

gusu albo ,,śmigórztu" jak pisze ks.

przyjdą, nie blysną one w ksztaltach

gotowań do Wielkanocy:

jawne zaś dowody jego istnienia

a wonnym gajem szly od dworu do

Stanislaw Grochowski w XVI stuleciu

dotykalnej rzeczywistości.

Ruch przedświąteczny w

posiadamy z zarania XVI stulecia. W

dworu, od chaty od chaty, stawaly

mial niegdyś glębsze znaczenie. W

Rozpocząl się pod Chrystuso-

Wielkim Tygodniu nie przybral spo-

,,Agendzie" krakowskiej wytloczonej

wym przewodem pochód, którego

dziewanych rozmiarów. Czy przy-

w 1514 roku, umieszczono już for-

nawet przeczuć nie mogli starożytni;

czynily się do tego horrendalne ceny

mulę poświęcenia uczty wielkanoc-

rozpadly się zmurszale ksztalty daw-

wszelkich specyalów spożywczych,

nej, a w pochodzącym z tegoż czasu

nego ustroju; w proch skruszyl dawne

a zwlaszcza trunków czy też rozpo-

wspanialym rękopisie pergamino-

potęgi duch dziejów; hasla, dla któ-

rządzenie o ograniczeniu konsump-

wym ,,Pontyfikale" biskupa plockiego

rych setkami i tysiącami padaly ofiary

cji ­ nie wiadomo. Przypuszczać na-

Erazma Ciolka, znajduje się miniatu-

z życia ludzkiego, podeptane znikly

leży raczej druga przyczynę. Kupcy

ra, wyobrażająca wlaśnie jak kaplan

z widowni, a pozostala tylko jedna

obawiając się, że nie będą mogli

kropi wodą święconą zastawioną na

potęga, pozostalo jedno haslo, jako

sprzedać towarów przed dniem

stole misę z prosięciem i kolacze.

przewodnie: przykazanie milości.

wyznaczonym (dziś uplywa termin

Bo też pierwotne ,,święcone"

Wracająca dziś z biegiem czasu

handlu wędlin), nie magazynowali

skladalo się ze zwyklego posilku

uroczystość ku uczczeniu pamię-

ich w wielu dzialach niemal wcale.

naszych przodków, przygotowanego

ci Chrystusa Zmartwychwstalego,

Rezultatem tego jest, że we Lwowie

zawczasu i przechowanego w ko-

powinna wszystkim zabląkanym na

od kilku dni nie można dostać wie-

morze, albowiem podczas Wielkiego

manowcach  myśli  nowoczesnej,

lu rzeczy, w których miasto tonie w

Tygodnia nie godzilo się warzyć po-

przywieść żywo przed oczy owe,

zwyklym okresie. Szczególnie szyn-

traw mięsnych. Te pospolite dania:

bodaj czy nie największe misteryum

ki wędzone staly się rzadkością nie-

wieprzowina wędzona, kielbasy,

chrześcijańskie: tajemnicę życia wie-

zwykle poszukiwaną.

ser i jaja staly się nieodzowne na

kuistego. Jest ono jakby wielkiem ko-

ucztach późniejszych, kiedy już za-

lem rozpędowem w machinie dziejów

A już zupelnie inaczej wygląda

gęścily się zbytki. Później dopiero

od czasu pojawienia się, umęczenia

Ilustrowany Kuryer Codzienny z

nastaly wspaniale zastawy stolowe

i zmartwychwstania Zbawiciela.

1932 roku. Państwo już stanęlo na

i wymyślne dania, o których opowia-

nogi, Polska rozwija się pomyślnie.

dają dziwy nasi powieściopisarze.

Gazeta przedstawia również

Gazeta już jest bogata w stosowne

Co do wieśniaków, to oni za-

dawne ­ obecnie już zapomniane ­

świąteczne ilustracje, a i ton glów-

wsze obchodzili Wielki Tydzień z

niektóre zwyczaje wielkanocne.

nego artykulu jest inny:

wielką pobożnością, a mieli swoje

Przywalili grób Jego kamieniem,

Dawne zwyczaje wielka-

wlaściwe uroczystości. Gdy w Wiel-

nocne. Uroczystość Zmartwych-

a na straży postawili żoldaków. Lecz

ki Czwartek gospodarz i gospodyni

wstania Pańskiego, jako przypadająca

powiedziane bylo od wieków, że trze-

powrócili z kościola, obmywali nogi

w porze wyzwolenia się ziemi z oków

ciego dnia zmartwychwstanie... Niech

swojej czeladzi, poczem gosposia

lodowych, zespolila w sobie szereg

zagrzmią radośnie dzwony z wieżyc

krzątala się raźno, aby dla swej cze-

obrzędów kościelnych i obchodów

świątyń naszych. Znikla czerń żaloby

Czlonkowie rodziny podczas dzielenia się jajkiem, Brono-

ladzi ugotować postną, ale smaczną

prastarych, sięgających w bardzo

z oltarzy, a przez kraj idzie wieść:

wice k/Krakowa, 1932. 03

i sutą wieczerzę.

odleglą, wspólną dla wszystkich lu-

CHRYSTUS ZMARTWYCHWSTAL!