18

kurier kulturalny

15­28 kwietnia 2016 nr 7 (251) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Orlę w otchlani

co za tym poszlo, zostal cudownym

Ale cóż mi po świecie, w którym

dzieckiem skupionej wokól redakcji

nie ma Lwowa?

dziennikarskiej cyganerii i beniamin-

kiem jej nocnego życia. Utyskiwal

Proroctwo tej fraszki spelnilo się

nad tym Piszczkowski winiąc dojrzale

22 października 1929 roku. Poeta

środowisko za to, że mlodzieniec ,,za-

umarl tego dnia pokonany przez

Intelektualne wędrówki po niegdysiejszym

niedbal naukę" i choć ,,wybitnie inteli-

gruźlicę. Zaledwie dziesięć lat póź-

gentny i oczytany ,,padl" przy maturze,

niej do jego ,,najdroższego miasta"

Lwowie od czasu do czasu zaskakują bada-

,,ścięty" z matematyki. Zniechęcony

weszli Sowieci, by urządzić swój

do studiów systematycznych, nie

nowy wspanialy świat dla ludzi zaiste

cza doprawdy wyrafinowaną przygodą. Bywa,

powtórzyl egzaminu i nie wstąpil na

smutnych, w którym nie będzie Lwo-

uniwersytet, jakkolwiek sam ksztalcil

wa. W każdym razie Lwowa Jana

że miną lata, nim jakiś szczegól zetknie się

się ciągle i czytal bardzo dużo".

Zahradnika i jemu podobnych.

We Lwowie byl postacią znaną

Nie miejsce tutaj na literaturo-

z innym i powstanie wyraźny obraz. Coś takie-

i lubianą, choć niejednemu z przyja-

znawcze roztrząsanie jego spuści-

ciól, a także wielu luminarzom lwow-

zny. Gdyby ktoś musial wesprzeć

go spotkalo mnie calkiem niedawno. Warto

skiej kultury dopiekl kąśliwą, acz prze-

wiarę w poetycką gwiazdę Zahrad-

ważnie celną i inteligentną uwagą na

nika, wystarczy, że sięgnie do świa-

o tym opowiedzieć, zwlaszcza, że bohater wy-

lamach ,,Slowa Polskiego", w którym

dectwa, jakie wierszom zebranym w

laniający się z tej powiastki to Lwowskie Orlę,

pisywal od 1921 roku aż do śmier-

szarej książeczce pod srebrnym ty-

ci. Prócz poezji oglaszal felietony,

tulem ,,Ludziom smutnym" wystawil

nadzwyczaj barwne i godne wspomnienia.

przeklady, recenzje. Kiedy ukazal się

Ignacy Chrzanowski: ,,Nie ma tam

tomik ,,Ludziom smutnym", mial dwa-

ani pustego dźwięku slów, ani krzy-

dzieścia jeden lat. Oznajmil wtedy, że

kliwej pewności siebie, ani jaskra-

będzie to jego pierwszy i ostatni zbiór

wej zmyslowości, ani wszechwladzy

SLAWOMIR GOWIN

wierszy. Trudno dziś powiedzieć co

podświadomości. Jest za to szczere

Dawno temu, czytając napisane

bylo silniejsze w tym przekonaniu ­

i glębokie uczucie, przemawiają-

z wielką swadą wspomnienia Lwa

artystyczna decyzja czy przeczucie

ce to bezpośrednio, świadomie, to

Kaltenbergha, wydane w 1991 roku

rychlej śmierci czlowieka toczonego

pośrednio na pól świadomie ­ sym-

pod tytulem ,,Ulamki stluczonego lu-

nieublaganą gruźlicą, którą wspoma-

bolicznie, a zawsze dyskretnie, nie

stra", zwrócilem uwagę na zabawne

gal niezmiennie cygańskim trybem

raz jakby cichym szeptem; jest mgla

zdarzenie, które autor przeżyl okolo

życia. Witold Zechenter wspominal,

smutku, z lekka przyslaniająca bar-

roku 1930, kiedy to namiętnie cho-

że poeta ,,wiedzial o bardzo zlym

wy i ksztalty; są pólslowa, pólcienie

dzil do antykwariatu Franca Tomasi-

stanie swego zdrowia (...) raz jego

i ten pólsen glęboki, niejasna pól-

ka w jednej z odnóg Chorążczyzny.

lwowscy przyjaciele nieomal prze-

postać ­ tak znamienne cechy liryki

,,Kiedyś zaszedlem, patrzę ­ pisze

mocą zaprowadzili go do lekarza. I

czystej".

Kaltenbergh, ­ a w stercie broszur i

ten powiedzial mu wprost: jeśli nie

Jan Zahradnik trwa w otchlaniach

czasopism grzebie się bardzo chu-

zabierze się energicznie do leczenia,

lwowskiej historii w licznym towarzy-

dy i żólty jak szafranowa galareta

nie wyjedzie, nie odstawi alkoholu

stwie innych niepospolitych, niespra-

lysy osobnik. Odziany uroczyście w

i tytoniu, to nie pożyje dlużej niż kil-

wiedliwie zapomnianych poetów.

czerń, zanurzal szponiaste dlonie w

ka, kilkanaście miesięcy". Zahradnik

Szukajmy ich w tym mroku cierpli-

papierowy chaos. Okazalo się, że byl

mial wtedy odpowiedzieć, że woli żyć

wie i bez obaw, potrafią, tak jak on,

to najdoslowniejszy sęp biblioteczny,

tych kilka miesięcy tak jak chce, niż

oświetlić je szczerym blaskiem.

Edward Piskozub. Nasza rozmowa

porzuciwszy przyzwyczajenia wege-

przedlużyla się do pięciu godzin, bo

tować w chorobliwej ascezie, choćby

AD VOCEM:

odwiedzil mnie zaraz w mieszkaniu i

i cale lata. ,,Nie chcę być więźniem

Byloby grzesznym zaniechaniem

dokladnie przejrzal wszystko, co mia-

swego życia" ­ oznajmil.

mówić o poecie, a nie pozwolić prze-

lem, proponując kilka transakcji.

Swoją krótką biografią zaznaczyl

mówić jego poezji. Z tomiku ,,Ludziom

- Na Staffie się zawiodlem ­ wy-

się glęboko w historii lwowskiej cyga-

smutnym" wybralem wiersz nie naj-

wodzil. ­ Wydaje i wydaje, przez co

nerii. Pamiętano go dlugo, w niezli-

weselszy, ale, jak mniemam, najuży-

traci zupelnie wartość. Ot, z Zahrad-

czonych anegdotach trwal do końca

teczniejszy dla tego wspomnienia. Z

nikiem inna rzecz. Jak go spotkalem

lat trzydziestych, kiedy to ,,żelazną

nieskromną nadzieją, że sam poeta

na mieście na jaki miesiąc przed

miotlą" wymieciono tysiące wybitnych

pochwalilby ten wybór.

śmiercią, od razu wiedzialem, że

ludzi z polskiej pamięci. Zahradnik byl

dlugo już nie pociągnie. Pijak i su-

nieprzejednanym patriotą Lwowa, za

HAMLET W KNAJPIE

chotnik, i rodziny nie ma, a przyjaciól

życia bezlitośnie gromil tych, którzy

tylko od szklanki. Wydal jeden tomik,

porzucali miasto dla ­ jego zdaniem

Pić albo nie pić ­ oto jest pytanie. ­

szym Lwowie trzeba na malą wódkę

obronie miasta, za co odznaczono

będzie z jego książeczki unikat, bo

­ niedoroslej do stoleczności War-

Nim serce wyschnie, nim się krew

i skromną zakąskę.

go Krzyżem Obrony Lwowa. Moż-

trzeba przyznać, niezla. Wykupilem,

szawy. Być może więc wieczność w

spopieli,

Czy ta szara książeczka jest

na rzec, że byl lwowskim orlęciem

com tylko mógl wykupić. W żad-

otchlaniach lwowskiej przeszlości nie

Niech się raz jeszcze zachwieje

jedną z wykupionych ongiś przez

w każdej dziedzinie życia. ,,Feno-

nej księgarni nie znajdziesz pan na

uplywa mu aż tak źle? Tak czy owak

w tym dzbanie

Piskozuba? To już pozostanie ta-

menalnie uzdolniony liryk, już jako

niuch tabaki Zahradnika. Jest tylko

warto go tam czasami odwiedzić,

Przed pijanym wzrokiem blady cień

jemnicą ­ egzemplarz nie ma żad-

uczeń gimnazjalny drukowal wier-

u mnie".

sięgając po któryś z jego wierszy.

Ofelii.

nych pieczęci ani sygnatur. Ale

sze w ,,Slowie Polskim" ­ wspominal

Choć w istocie idzie mi o Zahrad-

Na przyklad taki:

niech jej nagle wyplynięcie z anty-

Józef Wittlin w szkicu ,,Mój Lwów".

nika, to warto też przytoczyć slowa

Sil nie mam walczyć: wszak zemsta

kwarycznych otchlani przysluży się

Kaltenbergha o Piskozubie, który,

i dloń już

pamięci poety, Jana Zahradnika,

choć przepadl w historii, w tamtym

Slabną z pijaństwa, bo druhy,

zwanego jeszcze za życia polskim

Lwowie, bibliofilskim księstwie, byl

kochanki,

Rimbaudem. Tym bardziej, że kilka

okazem nietuzinkowym, bowiem

Ojciec nieboszczyk i blazen

dni później u pewnego handlarza

,,stale pilnowal co popularniejszych

Poloniusz ­

papierzyskami (nie odważę się na-

pisarzy oraz bibliofilów. Dowiadywal

Świat caly leży na dnie mojej

zwać tego miejsca antykwariatem)

się o ich zdrowie, odwiedzal. Nic więc

szklanki.

natknąlem się na książeczkę Mie-

dziwnego, że krążenie Piskozuba

czyslawa Piszczkowskiego ,,O Janie

dookola domu uważano powszech-

Dość tej boleści i tej wnętrznej

Zahradniku" z przedmową samego

nie za oznakę zlowrogą. Tu i ówdzie

pracy!

Ignacego Chrzanowskiego. Jedy-

przepędzano go bez żenady".

Sprawom doczesnym nie poradzisz

ne, wydane w 1932 roku dzielko

Tomik, z którym Piskozub wiązal

nijak: ­

krytyczne poświęcone poecie. I to

kolekcjonerskie nadzieje, wyszedl

Raczym się w trójkę: ja, stoik Horacy

kuriozum nabylem czym prędzej

cztery lata przed śmiercią autora,

I stryj mój, Klaudiusz, cny kompan,

za cenę równie zawstydzającą co

w roku 1925, pod tytulem ,,Ludziom

bo pijak.

wiersze. Taki zbieg okoliczności to

smutnym". Nigdy go, rzecz jasna, nie

niechybnie znak z jakichś poetyc-

Grób Jana Zahradnika na Cmentarzu Lyczakowskim

wznawiano, więc i owszem, stal się

Jedną wiem prawdę: bez końca się

kich zaświatów i niemądrze byloby

Nie rzucę, nie zostawię

unikatem, ale, jak to z poezją bywa,

nieci

go zlekceważyć.

­ Jego wrażliwość i dojrzalość byly

najdroższego miasta!

fortuny posiadaczowi nie przynie-

Pragnienie ludzkie, wielkie jak

Jan Zahradnik urodzil się w

po prostu podejrzane w tak mlodym

Dlaczegóż ma mi życia zamierać

sie, bo oto osiemdziesiąt pięć lat od

tęsknota,

1904 roku w Kosowie na Pokuciu.

wieku: nie rokowaly dlugiego żywo-

polowa?

tamtej rozmowy natknąlem się nań

Bo okrom życia i śmierci świat

Wcześnie osierocony, znalazl się na

ta".

Może się poza Lwowem jakiś świat

w jednym z antykwariatów, placąc

trzeci,

utrzymaniu dalszej rodziny we Lwo-

Rzeczywiście, Zahradnik szybko

rozrasta,

bez żadnej dyskusji tyle, ile w dzisiej-

Jak wino w czaszce Yoricka bulgota.

wie. Jako czternastolatek walczyl w

zacząl wspólpracę ze ,,Slowem", a