22

Okruchy historii

15 lipca­15 sierpnia 2016 nr 13 (257) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Polskie obozy NkWD w latach 1944­49 (56)

,,Polskie obozy koncentracyjne" jest to określenie często używane przez zachodnich (a zda-

rza się, że i przez wschodnich) polityków i media. Wywoluje ono stanowczą i sluszną reakcje

polskiego MSZ i polskich mediów. Kwestia ta dotyczy okresu 1939-1944. Natomiast fakty hi-

storyczne z lat 1944-1949 ­ to bodaj najbardziej ukrywana biala plama w historii Polski. Obozy

te bowiem przez nową ­ bardziej lub mniej ­ polską wladzę byly wykorzystywane z powodze-

niem. Następnie byly przemianowane na ,,miejsca odosobnienia" i niektóre dzialaly jeszcze

do 1956 roku. Ostatnio te sprawy są skrzętnie badane przez IPN.

- Dzialdowo ­ na miejscu za-

opracowal

glady przez Niemców 10 tys. Pola-

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

ków ­ Obóz Nakazowo-Rozdziel-

czy NKWD Ludowego Komisariatu

Obozy i więzienia NKWD

Spraw Wewnętrznych dla AK i z

po wojnie i w PRL

Lato 1944 roku. Armia Czerwona

Deutsche Volksliste oraz jako przej-

wchodzi na tereny wyzwolonej Pol-

ściowy przy wysiedleniach Polaków

ski. Za nią w ślad idą oddzialy spe-

z terenu Pomorza do lagrów Związku

cjalne NKWD i Smierszu (skrót od

Sowieckiego od 18 stycznia 1945 do

,,Smiert szpionam"). Mają za zada-

października 1945 r. Komendantem

nie wylapywanie żolnierzy niemiec-

Powiatowej Komendantury Wojennej

kich, volksdeutschów, żolnierzy AK i

byl mjr Witalij Szitow.

wszystkich niezadowolonych z nowej

Wynikiem tych wszystkich dzia-

wladzy. Gdzie można osadzać aresz-

lań są liczne, nieraz nieznane do-

towanych? Naturalnie, są już przy-

tychczas, miejsca pochówków ofiar

gotowane do tego miejsca ­ dawne

dzialalności aparatu terroru komu-

obozy hitlerowskie, których na tych

nistycznego państwa. Wykaz IPN

terenach bylo wiele. Wszystko tu

miejsc ich grzebania w latach 1944­

bylo gotowe: baraki, zasieki z drutu

1956 zawiera 186 miejsc.

kolczastego, wieżyczki strażnicze.

Oto opisy wydarzeń w niektó-

Nie przebrzmialy jeszcze echa oglo-

rych z nich.

szenia Manifestu Lipcowego PKWN,

a natychmiast po wyzwoleniu w lipcu

Tereny bylego

1944 ­ jeńcy niemieccy ,,zwiedzają" Majdanek ­ okolice krematorium

1944 roku dawny obóz w Krzesimo-

KL Auschwitz,

wie wypelniają nowi ,,lokatorzy". Da-

- Krzesimów kolo Lęcznej (lipiec

na pomoc walczącej Warszawie. 23

nosila 5511 osób). Obóz zlikwidowa-

podobóz Zgoda

lej kolej na lubelski Majdanek, a po

Byt obozowy tak opisuje Adam

1944 ­ sierpień 1948) ­ pierwszy

sierpnia 1944 r. w nocy 250 oficerów

no w 1956 roku.

zwalnianiu kolejnych obozów zostają

Dziurok, historyk IPN: ,,Do obozu

obóz NKWD na terenie Polski lubel-

i podoficerów AK wywieziono na

- KL Auschwitz, obozy NKWD

też one wykorzystywane przez nowe

kierowano najczęściej ludzi niewin-

skiej, gdzie zamordowano kilkaset

Wschód, m.in. do obozów w Riaza-

i UB, do jesieni 1945 r. w bylym

wladze. Nie dzialaly tu już na szczę-

nych. Wystarczyla do tego decyzja

osób ­ stąd wywożono do lagrów

niu, Diagilewie, Griazowcu, Czere-

obozie lub w pobliżu, kolo dworca

ście krematoria, nie wykorzystywano

UB. Calodzienne wyżywienie stano-

sowieckich.

powcu i Skop. W barakach bylego

kolejowego ,,Gemeinschaftslagru".

do radykalnej ,,dezynfekcji" w laźniach

wila kawa zbożowa, zupa z brukwi

- Jaworzno, obóz pracy ­ 6

obozu przetrzymywano także przez

Drugi z obozów, zalożony w obrę-

Cyklonu B i nie prowadzono zbrodni-

i 125 gramów chleba. Szalala czer-

kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpie-

pewien czas wziętych do niewoli żol-

bie bylego KL Auschwitz II-Birkenau

czych eksperymentów medycznych.

wonka i tyfus. W szczycie epidemii

czeństwa Publicznego utworzylo

nierzy niemieckich. Stąd wywożono

w Brzezince, istnial do marca 1946

Jednak warunki bytowania niewiele

co dzień umieralo kilkadziesiąt osób.

Centralne Obozy Pracy, powolując

ich do lagrów sowieckich.

roku. W tym obozie przetrzymywa-

różnily się tu od czasów poprzednich

Zwloki wywożono nocą i grzebano w

obóz w Jaworznie, a w (1950­1956)

- KL Warschau, dawny Obóz Pra-

no m.in. Ślązaków, jeńców wojen-

,,wlaścicieli".

masowych grobach".

­ Progresywne Więzienie dla Mlo-

cy przy ul. Gęsiej. Od stycznia 1945

nych i osoby uznane za Niemców

Wedle raportu z października

Najgorzej traktowani byli osa-

(jako wpisanych do I i II kategorii

tego roku, w ramach wykonania roz-

dzeni w baraku nr 7 ­ oskarżeni o

volkslisty). Przetrzymywano tu też

kazu Lawrentija Berii w ciągu kilku

przynależność do NSDAP, Hitler-

górników ze Śląska, których następ-

miesięcy zatrzymano i rozbrojono

jugend i BDM (żeńska sekcja Hi-

nie wywożono do kopalń Doniecka,

ok. 25 tys. żolnierzy AK. Oddzialy so-

tlerjugend). Katowal tych więźniów

Workuty, Magadanu i Karagandy

wieckie, które dzialaly w Polsce od 1

osobiście komendant obozu Samuel

(szacunkowo przymusowo wywie-

marca 1945 r. do wiosny 1947 r. pod-

Morel lub jego zastępca kpt. Zalew-

ziono ok. 90 tys.). Na skutek chorób,

porządkowane byly Glównemu Do-

ski. Morel bil więźniów golymi rękami,

zmarlo z wycieńczenia lub wręcz zo-

radcy NKWD przy polskim Minister-

taboretem lub gumową palką. Ulu-

stalo bestialsko wymordowanych od

stwie Bezpieczeństwa Publicznego,

bioną ,,rozrywką" Zalewskiego bylo

kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy

potem ich funkcje przyjąl UB.

robienie ,,śląskiego tortu". Kladziono

Ślązaków, w tym kobiet i dzieci, a

W adoptowanych obozach gro-

na ziemi 10 kobiet z BDM, na nich

nawet niemowląt. Na terenie Śląska

madzono przede wszystkim Niem-

10 mężczyzn, potem znów kobiety

dzialalo blisko 30 innych mniejszych

ców (żolnierzy i cywilów), ale także

i tak kilka warstw. Osoby z dolnych

obozów NKWD, o których zacho-

Ślązaków, Ukraińców oraz żolnierzy

warstw trafialy do ambulatorium z

waly się jedynie fragmentaryczne

Armii Krajowej i opozycji niepodle-

ciężkimi obrażeniami. I o to opraw-

relacje ludności miejscowej i osób

glościowej, a także każdego, kogo w

com chodzilo.

więzionych.

Obóz ,,Gęsiówka" w Warszawie

PRL uznano za wroga ideologii ko-

Obóz zlikwidowano pod koniec

- Podobóz KLAuschwitz Eintrach-

munistycznej. Liczbę zamordowa-

1945 roku. Zwolnieni więźniowie

r. do maja 1945 r. prowadzony przez

docianych w Jaworznie ­ dla mlo-

thütte, obóz Zgoda w Świętochlowi-

nych i zamęczonych w więzieniach

musieli podpisać zobowiązanie, że

NKWD, a potem do 1949 r. przez

docianych więźniów politycznych.

cach, w którym urządzono obóz dla

i lagrach w latach 1944­1956 polscy

nie zdradzą nikomu tego, co widzieli

UB, gdzie w straszliwych warunkach

Trafiali do niego więźniowie, których

Niemców oraz obywateli polskich po-

historycy ustalili na ponad pól milio-

i przeżyli.

przetrzymywano żolnierzy Armii Kra-

wiek nie przekraczal 21 roku życia.

chodzących ze Śląska oskarżanych

na, w tym 80 tysięcy żolnierzy Armii

jowej, jeńców i ,,innych przestępców".

Historycy szacują, że przez więzie-

m.in. o podpisanie volkslisty lub o

Krajowej i 31,5 tysięcy żolnierzy

Zachowaly się przekazy o egzeku-

nie przeszlo ich okolo 5 tys.

,,niechęć do komunistycznej wladzy".

Obóz komunistyczny

oddzialów leśnych (poakowskich,

cjach w tym obozie dokonywanych

- Majdanek, Lublin (KL) (VII 1944

Więziono tu od 6 do 10 tys. osób, z

w jaworznie

narodowych i innych). Na podstawie

Centralny Obóz Pracy w Jaworz-

przez NKWD. Ponioslo tu śmierć

­ XII 1945) ­ obóz NKWD. Obóz

których niemal 1/3 nie przeżyla po-

dokumentacji MBP można ustalić, że

nie rozpocząl dzialalność w lutym

ok. 1800 osób. W polowie 1945 roku

koncentracyjny zostal wyzwolony 23

bytu.

w Polsce w kwietniu 1945 r. funkcjo-

1945 roku. Po Niemcach pozostal

MBP zorganizowalo tu tzw. Centralny

lipca 1944 roku, po wkroczeniu do

- Huta ,,Hermann Göring" w Labę-

nowalo 16 obozów, w których bylo

niezniszczony obóz skladający się z

Obóz Pracy dla Odbudowy Warsza-

Lublina Armii Czerwonej. Wkrótce

dach ­ obóz NKWD, gdzie więźnio-

ulokowanych 27 826 więźniów. W

15 drewnianych baraków, murowa-

wy w Warszawie. Przetrzymywano

jednak na terenie Majdanka zorga-

wie demontowali fabryki i urządzenia,

drugiej polowie roku liczba obozów

nych obiektów laźni, kuchni, szpitala,

w nim przede wszystkim niemieckich

nizowano obóz NKWD dla areszto-

wywożone później do Związku Ra-

i kolonii wzrosla do 28 placówek. Od

odwszalni, warsztatów i magazynów.

jeńców wojennych, których zatrud-

wanych czlonków polskiego Państwa

dzieckiego.

stycznia 1945 r. do sierpnia 1946 r.

Obóz ogrodzony byl podwójnym pa-

niano przy pracach budowlanych

Podziemnego. W obozie NKWD zo-

- KL Gross-Rosen w Rogoźnicy.

przetrzymywano tam lącznie ok. 47

sem drutów kolczastych podlączo-

i rozbiórkowych na terenie stolicy.

stali osadzeni oficerowie z Komendy

Po wojnie przez ok. 2 lata na terenie

tys. osób.

nych do wysokiego napięcia, oprócz

Byl to jeden z największych obozów

Armii Krajowej Lublin i innych ob-

obozu funkcjonowalo tajne więzie-

A oto tylko niektóre z obozów

tego w ogrodzeniu znajdowalo się

jenieckich w powojennej Polsce (1

wodów, 3 Dywizji Piechoty AK, 27

nie NKWD, którego dzieje nie zosta-

NKWD na terenie PRL:

kilkanaście murowanych wież straż-

grudnia 1947 liczba osadzonych wy-

Wolyńskiej DP, 30 DP spieszącej

ly jeszcze należycie przebadane.