19

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 29 listopada­15 grudnia 2016 nr 22 (266)

Świat po Wolyniu"

kalów, o których istnieniu w normal-

ochroną państwa, a wszelkie próby

nych warunkach nikt by nie slyszal.

ich niszczenia powinny być karane z

Ostatnio w Polsce zlamano pewne

najwyższą surowością.

To po prostu dobre kino"

tabu ­ obiektem ataków staly się

Na marginesie polsko-ukraińskich

miejsca pochówku.

dyskusji wciąż pojawiają się hasla

W Polsce stosunek do grobów

rewindykacji terytorialnych, których

Kiedy na ekrany kin wszedl ,,Wolyń 1943" Wojciecha Smarzowskiego, polsko-ukraiński dialog

i cmentarzy jest wyjątkowy. Można

glosiciele ukrywają się za nieszczę-

zaryzykować twierdzenie, że Polacy

ściem ofiar. W Polsce należy wyraź-

doznal kolejnego trzęsienia ziemi. Film wywolywal w Polsce emocje na dlugo przed premierą.

w kwestii tej dziedziny życia ­ sto-

nie powiedzieć, że Ukraińcy stanowili

Problem zdecydowanie wykracza poza przestrzeń zainteresowania krytyków filmowych; od

sunku do śmierci ­ należą do abso-

większość ludności na poludniowo-

początku byl to spór historyczno-polityczny. Byla to kolejna odslona toczącej się dyskusji doty-

lutnej światowej czolówki. Oczywiście

wschodnich terenach Rzeczpospolitej

czącej wydarzeń z lat 1943-44, które rozegraly się na Wolyniu i w Galicji Wschodniej.

szczególnie pielęgnowane są groby

i mieli prawo do suwerenności ­ prze-

bohaterów, a dzień Wszystkich Świę-

ciwne tym dążeniom dzialania polskie

w dodatku prawdziwie pokazujące

pewno miala momenty prawdziwie

tych jest w Polsce wlaściwie kolejnym

należy uznać za naganne moralnie.

ROBERT CZYŻEWSKI

przedwojenny barwny świat wieloet-

heroiczne. Problem polega na tym,

świętem patriotycznym. To jednak nie

Po ukraińskiej stronie należy jednak

W Polsce to nie fakty budzą kon-

nicznych ,,Kresów".

że chociaż dziś Ukraina czci trady-

wszystko. Nawet groby komunistycz-

skończyć z automatyzmem w okre-

trowersje, choć tak może wydawać

Niestety, znaczenie dziela filmo-

cję UPA nie za jej antypolskość, to

nych oprawców są szanowane, cho-

śleniu ,,etnicznych ziem ukraińskich",

się na Ukrainie. W tej sprawie od

wego nie ogranicza się do wartości

jednak wyraźną (a z polskiego punk-

ciaż otoczone niechęcią. Przestrzeń

na których Polacy byli jedynie obcymi

dawna panowala niemal powszech-

artystycznej. Można powiedzieć wię-

tu widzenia najważniejszą) częścią

Warszawy zostala niemal doszczętnie

,,kolonizatorami". Oba nowoczesne

na zgoda; dzialania OUN-UPA jed-

cej ­ w dziedzinie funkcji spolecznej

tej realnej historii są zbrodnie prze-

zdekomunizowana, ale monumental-

narody powstaly jako skutek rozpa-

noznacznie i ostro potępiano. Mniej

artystyczna wartość ma znaczenie

ciw polskiej ludności.

ny Cmentarz Mauzoleum Żolnierzy

du wieloetnicznego spoleczeństwa

bylo zgody wokól powiązanych z

bardzo ograniczone. Z tej perspekty-

To prawda, że każdy naród ma

Armii Radzieckiej pozostal w polskiej

I Rzeczpospolitej, z czego wynika

tymi wydarzeniami tematów, takich

wy film, dostarczając sugestywnych

prawo do swojej wlasnej pamięci

stolicy nienaruszony i jest to raczej

ich rodzimy status w szerokim pa-

jak ocena polityki narodowościowej

obrazów, w ksztaltowaniu świadomo-

i swoich wlasnych pomników, jak

regula niż wyjątek.

sie pogranicza. Takie podejście do

II RP, czy Akcji ,,Wisla". Bezdyskusyj-

ści spolecznej wypiera naukę, tworzy

przekonują niektórzy ukraińscy pu-

Z tym większym niepokojem moż-

sprawy powinno stanowić bazę pod

na jednak byla stanowcza i wyraźna

lub zwalcza stereotypy. Z tego punktu

blicyści, ale też ­ również z tego

na obserwować przyklady dewastacji

odpowiednie traktowanie mniejszo-

ocena moralna masakry na Wolyniu,

widzenia sprawnie zrobiony film hi-

powodu ­ są narody, które stają się

mogil poleglych czlonków UPA.

ści ukraińskiej i polskiej w krajach ich

lącznie ze wskazaniem osób za nią

storyczny znaczy więcej niż najlepiej

swoimi wrogami nieomal genetycz-

Część tych upamiętnień posta-

zamieszkania.

odpowiedzialnych.

napisana książka zawodowego histo-

nie. Jeśli tego chcemy w relacjach

wiona byla nielegalnie, ale odbylo

Na poziomie polityki historycznej

Środowiska niezbyt precyzyjnie

ryka. A ,,Wolyń 1943" Smarzowskiego

polsko-ukraińskich, to jesteśmy na

się to już często wiele lat temu i lo-

obu państw należy absolutnie potę-

zwane ,,kresowymi" od lat żądaly od

to film zrobiony naprawdę dobrze.

wlaściwej drodze.

kalna spoleczność zdolala do nich

pić dzialania i osoby odpowiedzialne

wszystkich kolejnych polskich wladz

Może tak być, że na cale pokolenie

przywyknąć. Granica między glory-

za zbrodnie. W Polsce nie wolno do-

czytelnego i glośnego nazwania

stworzono, a przynajmniej wzmoc-

fikującym pomnikiem, a mogilą jest

puścić do rehabilitacji potępionej już

Może to ten czas

wolyńskich zbrodni ludobójstwem,

niono w polskich oczach negatywny

Ci wszyscy, którzy upominali się

oczywiście nieostra, ale zakladano,

wcześniej Akcji ,,Wisla", a na Ukrainie

zarzucając rządzącym, że dla do-

stereotyp Ukraińca. Polsko-ukraiński

o jak najglośniejsze przypominanie

że jeśli upamiętnienie znajduje się

wyraźnie oddzielić okres walki UPA z

bra relacji z Ukrainą Polska poświęca

świat po ,,Wolyniu 1943" będzie inny.

zbrodni dokonanych przez Ukraińską

na realnej mogile, to jeśli nawet wy-

wladzą sowiecką ­ za co jest ona te-

prawdę historyczną, przehandlowu-

Powstańczą Armię, często slyszeli

stawione bylo bez zgody i zawieralo

raz na Ukrainie upamiętniana ­ od jej

jąc za bieżące interesy polityczne

argument, że ,,to nie jest odpowiedni

napis nieakceptowalny z polskiego

wcześniejszych zbrodniczych dzia-

Dwie redukcje

cierpienie zamordowanych rodaków.

Calość relacji między Polską i

czas". Inny argument odsuwający

punktu widzenia, to de facto należy

lań. Osoby mające krew bezbronnej

Emocjonalna argumentacja, lącząc

Ukrainą wydaje się dziś sprowadza-

,,wolyńską" dyskusję, artykulowany

pogodzić się z jego trwaniem.

ludności cywilnej muszą bezdysku-

się często z radykalnymi postulatami

na do historii, a sama historia ulega

byl przez tych, którzy lepiej znali ukra-

Obecne profanacje mogil są

syjnie zniknąć z panteonu narodowe-

i nieudawaną niechęcią do Ukrainy,

redukcji do tematu ,,wolyńskiego".

ińską sytuację. Podkreślano w nim, że

oczywiście dzielem marginalnych

go obu krajów.

napotykala zdecydowany, choć bierny

To podwójne ograniczenie wisi nad

realna dyskusja toczy się na Ukrainie

grup, ale nietrudno sobie wyobrazić

Czy to wszystko wystarczy?

opór w środowiskach zmieniających

polsko-ukraińskimi stosunkami jak

między apologetami i przeciwnikami

podobne dzialania na Ukrainie jako

Dla ugaszenia pożaru tak, ale

się wladz III RP, w swej istocie byla

przekleństwo. Za pierwszą z nich ­

tradycji sowieckiej, a tradycja UPA jest

odpowiedź na to, co dzieje się w Pol-

nawet wtedy ukraińsko-polskie re-

jednak trafna. Większość polskich elit

za sprowadzenie wzajemnych relacji

najsilniejszym komponentem prze-

sce. Polskich cmentarzy na Ukrainie

lacje będą wyglądaly jak wypalone

­ i to z obu stron polskiej politycznej

do historii ­ odpowiadają Polacy. Jeśli

ciwników mitologizacji Wielkiej Wojny

jest sporo, mamy więc realne niebez-

zgliszcza. Nawet najglośniejsze i naj-

barykady ­ nie chciala zbyt ostro sta-

wspólczesny Polak jedzie na Ukrainę,

Ojczyźnianej, że tam, gdzie kończą

pieczeństwo, że dyskusja historycz-

bardziej szczere przeprosiny za winy

wiać problemu ze względu na dobro

to najczęściej szuka tam przeszlości,

się upamiętnienia UPA, zaczynają się

na zamieni się w licytację barbarzyń-

z przeszlości nie uczynią dwóch na-

wspólczesnych  polsko-ukraińskich

zarówno swojej prywatnej (groby

pomniki Armii Czerwonej.

stwem, a ze względu na spolecznie

rodów przyjaciólmi ­ a nam potrzeb-

relacji.

przodków) jak i tej narodowej. Uważa-

To byla prawda i ten argument

ożywiony filmem konflikt historyczny

ne jest braterstwo.

Z tych powodów w kręgach

jąc się za dziedzica I Rzeczpospolitej,

brzmial silnie, ale ostatnie dwa lata

politycy mogą być mniej sklonni do

,,Kresowian" oczekiwano na film z

polski turysta szuka na Ukrainie ,,sien-

zmienily sytuację gruntownie. Zda-

piętnowania takich dzialań.

Tę ofiarę można ocalić

niecierpliwością, tropiąc i piętnując

kiewiczowskich inspiracji" ­ chwaly

ję sobie sprawę z tego, że może to

Co będzie dalej?

Integralny nacjonalizm ma na

wszystkie prawdziwe i wyimagino-

wlasnego dziedzictwa.

brzmieć kuriozalnie, ale na naszych

Konflikt wokól mniejszości naro-

swoim sumieniu nie tylko wiele ludz-

wane przeszkody na drodze do jego

Niebagatelne znaczenie ma też

oczach Ukraina już wygrala najważ-

dowych: polskiej na Ukrainie i ukra-

kiego cierpienia, ale także jeszcze

powstania. Tak zwani ,,Kresowiacy"

intelektualna formacja polskich elit

niejszą wojnę w swojej historii. Już

ińskiej w Polsce?

jedną ofiarę ­ tu polscy i ukraińscy

uznali, że na polu artystycznym osią-

politycznych. Spora część z nich

nigdy calość ukraińskości nie będzie

A może obiektem niechęci staną

nacjonaliści chętnie podaliby sobie

gną to, czego nie udalo im się osią-

ma historyczne lub szerzej ­ huma-

sprowadzona do Malorosji czy No-

się setki tysięcy pracujących w Pol-

rękę. A jest nią polsko-ukraińska

gnąć na polu historyczno-politycznej

nistyczne wyksztalcenie. W sposób

worosji, już nigdy nie będzie trzeba

sce Ukraińców i polscy turyści na

przyjaźń. Na marginesie dodam, że

publicystyki, że uczynią z tematyki

naturalny historia jest dla tych ludzi

tlumaczyć światu, że ,,Ukraina to nie

Ukrainie?

osobiście mam szczególne preten-

,,wolyńskiej" centrum polsko-ukraiń-

ważnym tlem ich dzialań.

Rosja". Co najważniejsze, nie trzeba

Na szczęście są to na razie pyta-

sje do Organizacji Ukraińskich Na-

skich stosunków. Lustrzanym odbi-

Za drugą redukcję ­ za wciśnię-

tego podkreślać na Ukrainie. Dzi-

nia retoryczne, ale zatrzymanie sta-

cjonalistów o przedwojenne zabój-

ciem powyższego stanowiska byly

cie calości tematyki historycznej w

siaj trwa tragiczna i bolesna wojna,

czania się polsko-ukraińskich relacji

stwo Tadeusza Holówki, przyjaciela

przedpremierowe reakcje zwolenni-

,,wolyńską" ramę odpowiadają jednak

ale jest to już tylko wojna o granice,

w otchlań jest obowiązkiem nie tylko

Ukrainy i bliskiego wspólpracownika

ków ,,strategicznego polsko-ukraiń-

Ukraińcy. W czasach prezydentury

może nawet o niepodleglość, ale nie

polityków.

Józefa Pilsudskiego, który zginąl nie

skiego partnerstwa". W tych ostatnich

Wiktora Juszczenki zdawalo się, że

o samo istnienie odrębnego narodu

za antyukraińskość, lecz dlatego, że

kręgach obawiano się, że wizualiza-

ukraińska tożsamość historyczna

ukraińskiego. Ukraińcy nie chcieli być

próbowal budować między oboma

Wyjść z pulapki

cja okrutnych zbrodni sprzed ponad

zostanie ufundowana na martyrologii,

dlużej imperialną peryferią, nawozem

Pożar wokól ,,wolyńskiego" te-

narodami mosty. W kręgach polskie-

pólwiecza będzie prawdziwą bombą

na odrodzonej pamięci Glodomoru.

dla dziejów Rosji. Dylemat UPA czy

matu należy w pierwszej kolejności

go nacjonalizmu po Holówce też nie

zdetonowaną pod polsko-ukraińskimi

Z polskiej perspektywy byl to temat

Armia Czerwona tak naprawdę już

opanować tak, aby nie rozprzestrze-

plakano.

relacjami. Powyższe obawy byly tym

idealny, bo lączyl się z polskimi do-

nie istnieje, może więc wlaśnie teraz

nial się dalej na inne obszary. Dalsze

Przywracanie pamięci o takich lu-

bardziej uzasadnione, że autor filmu

świadczeniami ,,sowieckiego piekla" ­

jest czas na dyskusję o zbrodniczych

trwanie ,,w szarej strefie" niezale-

dziach jak Holówko jest fragmentem

w swoich wcześniejszych dzielach dal

wspólnota bólu lączy bardzo mocno.

dzialaniach UPA, teraz, kiedy dysku-

galizowanych upamiętnień stwarza

odbudowy wspólnego wielobarwne-

się poznać jako twórca niemal zafa-

Stopniowo na Ukrainie zaczęlo

sja nie może Ukrainie zaszkodzić.

przestrzeń do prowokacji. Wlaściwą

go świata. Odpowiedzią na ,,Wolyń

scynowany okrucieństwem.

jednak rosnąć znaczenie pamięci o

Tyle tylko, że dla narodów pragną-

pracą dla zespolu ekspertów mają-

1943" Smarzowskiego nie powinien

Pierwsze popremierowe reakcje

UPA, a ta nie tylko w swoich dzia-

cych budować ,,strategiczne part-

cych poparcie odpowiednich wladz

być ukraiński film o cierpieniach

okazaly się stonowane. ,,Kresowiacy"

laniach, ale i w biografiach swoich

nerstwo" na taką dyskusję naprawdę

jest ostateczne oznaczenie i szybkie

Ukraińców w czasie pacyfikacji przez

oficjalnie przyjęli film z satysfakcją,

przywódców byla radykalnie antypol-

dobrej pory nie będzie nigdy.

upamiętnienie miejsc pochówku tam,

polskie wojsko Galicji Wschodniej,

ale obecne w filmie wątki polskiego

ska. Nie oceniając tego faktu i porzu-

gdzie tego jeszcze nie dokonano.

ani o tragedii rodzin wysiedlanych

odwetu i próby ukazania bardziej

cając poszukiwania odpowiedzi na

Bez względu na to, kto jest tam po-

z ojcowizny w czasie Akcji ,,Wisla",

Na równi pochylej

zróżnicowanych postaw ukraińskich

pytanie ,,dlaczego?", fakt wyraźnej

Centralne  polożenie  ,,wolyń-

chowany, to ma on prawo do krzyża

lecz koprodukcja polsko-ukraińska

odnotowano w tych kręgach z nie-

antypolskości fundatorów ukraińskie-

skiego" tematu w polsko-ukraińskiej

na swoim grobie; problem ludzkich

o sojuszu z 1920 roku, o wojnie cho-

zadowoleniem. Po drugiej stronie

go ruchu nacjonalistycznego można

dyskusji ­ a film Smarzowskiego ta-

szczątków leżących w ,,niepoświęco-

cimskiej z 1621, lub o postaci kniazia

barykady spora część publicystów

bezdyskusyjnie stwierdzić. Walcząca

kie polożenie wzmacnia ­ powoduje

nej ziemi" musi być raz na zawsze za-

Konstantego Ostrogskiego. Odbu-

odetchnęla z ulgą oceniając, że film

z rosyjską agresją Ukraina bardziej

dalsze komplikacje. Dyskusja nie jest

mknięty. W drugiej kolejności należy

dowa pamięci o tym, co nas lączy

nie jest prymitywną antyukraińską

potrzebuje pamięci heroizmu niż

prowadzona jedynie przez zawodo-

uzgodnić teksty napisów na mogilach,

powinna być wlaściwą podstawą pod

agitką; że to po prostu ,,dobre kino"

mienionej martyrologii umierających

wych historyków z jednej, a polityków

legalizując tam, gdzie to możliwe, te

polityczne koncepcje Międzymorza.

podejmujące uniwersalny temat kru-

z glodu wsi, a powojenna walka UPA

z drugiej strony. Jej temperatura uak-

już istniejące. Takie miejsca pochów-

Tę jedną ofiarę ­ polsko-ukraińską

chości świata wartości moralnych i

z narzuconą sowiecką wladzą na

tywnila różnej maści niszowych rady-

ku muszą się znaleźć pod szczególną

przyjaźń ­ wciąż możemy ocalić.