25
www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16 grudnia 201616 stycznia 2017 nr 2324 (267268)
Zwyczaje bożonarodzeniowe na Samborszczyźnie
Krótkie dnie i dlugie wieczory, śnieg na dworze, ogień w kominku wprowadzają w niepowtarzalną atmosferę przedświą-
teczną, budzą nostalgiczne wspomnienia o dawnych zwyczajach i tradycjach świąteczno-noworocznych. Wiele z nich,
nawet w obecnej dobie komputeryzacji, wciąż pozostaje, inne nie są już kultywowane. Samborszczyzna to region za-
chodniej Ukrainy, gdzie wiele zwyczajów się zachowalo i są przekazywane mlodemu pokoleniu.
Pierwszym świętem po Bożym
MARIAN SKOWYRA
Narodzeniu byl Nowy Rok. Na za-
kończenie starego roku wszystkie
Od niepamiętnych czasów pa-
dziewczęta zapisywaly na osobnych
tronką wspomnianego regionu byla
św. Barbara. ,,Jak Barbara po lodzie,
kartkach imiona znanych im chlop-
to Boże Narodzenie po wodzie" ma-
ców. Rano tuż po przebudzeniu się
należalo z zamkniętymi oczyma wy-
wiano. Od 4 grudnia przez caly okres
ciągnąć jedną kartkę z imieniem, jak
Adwentu w domach trwaly przygoto-
wierzono, przyszlego męża.
wania do świąt Bożego Narodzenia.
Ciekawy zwyczaj mieli pobliscy
Zazwyczaj szykowano odpowiednie
Bojkowie w górach. W Nowy Rok
dekoracje, którymi przyozdabiano
na piecu ukladano tyle rozżarzonych
,,drzewko" lub też jak mawiano np.
węgielków, ilu bylo w chacie domow-
w Wojutyczach ,,wichę". Doskonale
ników oraz zwierząt. Każdy węgielek
pamiętam ten czas z dzieciństwa,
odpowiadal jednemu z mieszkańców.
gdy w domu przyozdabialiśmy wraz
Ten, którego węgielek jako pierwszy
z mamą choinkę jablkami i orzecha-
pokryl się grubą warstwą popiolu,
mi owiniętymi w aluminiową folię po
mial umrzeć w nadchodzącym roku.
czekoladzie.
Dnia 6 stycznia obchodzono Wi-
Święta Bożego Narodzenia, bo-
gilię Bożego Narodzenia w obrządku
gate w przeżycia religijne, są również
wschodnim zwyczaje byly podob-
czasem zabawy, wierzeń, zwyczajów
ne. Jedynie Bojkowie mieli dodat-
i dobrego odpoczynku. Na terenie
kowo wiele obrzędów z pogranicza
Samborszczyzny od niepamiętnych
magii i zabobonów. Dla Polaków bylo
czasów osiedlalo się wiele różnych
to przedlużenie świętowania. W każ-
grup etnicznych, które tworzyly bo-
Ludowa szopka w Strzalkowicach z figurami naturalnych wymiarów
dym domu, podobnie jak dziś, uczo-
gatą gamę tradycji. Początków nale-
mialy zwyczaj wyciągania spod ob-
no szacunku dla innego obrządku,
ży upatrywać jeszcze w czasach po-
ry kolęd, z których domownicy mieli
się w uroczyste, świąteczne ubrania,
rusa jednego źdźbla siana, z którego
by, m.in. w tym dniu powstrzymać się
gańskich. Termin obchodzenia świąt
zwyczaj śpiewania kolęd nie tylko
przystrajano choinkę. Rano nie wol-
wróżono swoją przyszlość czy za-
od pracy.
zostal wybrany nieprzypadkowo,
w wigilijny wieczór, ale codziennie
no bylo nic jeść ani pić, by w ciągu
mążpójście.
W górach Bojkowie wieczerzę
bowiem trwające od 2122 grudnia
przez caly okres Bożego Narodze-
roku nie odczuwać glodu i pragnie-
W podgórskich miejscowościach
spożywali na specjalnie przygotowa-
do 6 stycznia przesilenie zimowe od
nia. W tych kolędach i pastoralkach
nia. W Samborze istnial zwyczaj, że
znany jest zwyczaj, że mlode dziew-
nym stole. Ustawiano na nim także
zarania dziejów ludzkości bylo cza-
,,drzewko", przyozdabiano świeżo
proszono o urodzaj i Boże blogosla-
częta wybiegają po wieczerzy na
garnek z ziarnem, w które wetknięta
sem, któremu nadawano znaczenie
upieczonymi ciastkami. W niektó-
wieństwo w nadchodzącym roku.
dwór i nasluchują z której strony pies
byla świeca. Pod stolem zaś kladzio-
magiczne. Na początek tego okresu
rych wsiach istnial zwyczaj przyno-
O pólnocy wszyscy gromadzili
zaszczeka, stamtąd bowiem spodzie-
no żelazo z pluga, siekierę i pilę. Nogi
przypada najkrótszy dzień i zarazem
szenia do domu dużej ilości slomy i
się w kościele na tzw. ,,Pasterkę". W
wać się należy przyszlego męża.
stolu związywano lańcuchem. Mialo
najdluższa noc w roku moment kry-
siana, aby w ten sposób upodobnić
świątyni parafialnej w Samborze przy
Gospodarz krajal cebulę na dwa-
to odstraszać zle moce.
tyczny, w czasie którego z niepoko-
izbę do stajenki betlejemskiej. W
oltarzu Matki Bożej ustawiano bożo-
naście plasterków i ukladal na para-
Na uwagę zaslugują jeszcze
jem oczekiwano na wschód slońca.
Strzalkowicach natomiast sprzątano
narodzeniową szopkę. Podobnie bylo
pecie okna, przysypując każdą część
pieśni śpiewane przez mlodzież
Gdy slońce wstawalo, a kolejne dni
dokladnie dom, a choinkę ustawiano
w samborskim kościele ojców bernar-
solą. Rano wróżono z tej cebuli, jaki
ukraińską w okresie świątecznym.
stawaly się coraz dluższe, cieszono
w jednym z kątów pokoju, aby przy-
dynów i w pobliskich parafiach.
Byly to tak zwane ,,szczedriwki" ku
się i świętowano, uznając to za znak
byli pod okna kolędnicy mogli doklad-
czci córki gospodarza. Stanowily
zwycięstwa sil światla i dobra nad
nie ją obejrzeć i ocenić tym samym
one wytwór fantazji ludowej, ce-
ciemnością i chaosem. U starożyt-
zamożność gospodarzy.
chowalo je umilowanie otaczającej
nych Rzymian bylo to święto ku czci
W tym dniu na stól wigilijny przy-
przyrody. Większość z nich powstala
Saturna tzw. saturnalia, wśród ple-
gotowywano 12 potraw. Nie moglo
w czasach najnowszych. Natomiast
mion germańskich święto narodzin
też zabraknąć pustego miejsca dla
w okolicach górskich powiatu sam-
boga Jule, a w Persji przyjście na
zbląkanego wędrowca. Jeśli w od-
borskiego śpiewano ,,szczedriwki"
świat Mitry boga Slońca. Wszędzie
chodzącym roku zmarl ktoś z ro-
pochodzące z okresu królów pol-
nieodlącznym elementem świętowa-
dziny, to i dla niego jeszcze raz w
skich, w których wspominano nawet
nia byly rytualy związane ze sloń-
tym roku nakrywano osobny talerz z
o napadach Turków i Tatarów:
cem, ogniem i światlem. U Slowian
ustawioną na nim zapaloną świecą
święto to nazywano godami, kresem
i kawalkiem oplatka.
Oj po Dunaji po tycheseńkim,
lub stadem i obchodzono jako święto
Wieczorem ojciec rodziny wnosil
Tam poplawaj i góral dzendzernyj,
plonów i zmarlych. Dla zmarlych pa-
do mieszkania snop slomy, a także
A u tym guraly welmożnyj panońko,
lono ogniska na grobach, aby dusze
siano, które kladziono pod obrusem.
Welmożnyj panojko, czom Wasylejko.
mogly się ogrzać, na cmentarzach
Przed wieczerzą cala rodzina klękala
...O ustawaj, pany bo nastupai
organizowano rytualne uczty. Z wiarą
do wspólnej modlitwy, a następnie la-
Pohana wira, Turcy i Tatarzy...
w to, że wędrujące duchy zmarlych
mano się oplatkiem i skladano sobie
Jaselka w Lanowicach
mogą wcielać się w zwierzęta do-
życzenia, które zazwyczaj brzmia-
ly następująco: ,,Życzę zdrowia,
U oo. bernardynów, jak wspomi-
będzie następny rok, każda bowiem
Te i inne ,,szczedriwki" śpiewano
mowe, lączy się zapewne dzisiejszy
szczęścia i wszelkiej pomyślności, a
nala w 2000 roku śp. Helena Niewia-
część przedstawiala jeden miesiąc i
podczas święta Jordanu lub w tzw.
zwyczaj karmienia zwierząt oplat-
po śmierci Królestwa Niebieskiego.
domska, w czasie mszy św. o pólnocy
zależnie od tego, czy sól pozostala
,,szczodry wieczór", który tak samo
kiem, po którym mają na jedną noc
Niech Pan Jezus dziś w Betlejem
grala orkiestra dęta, a sama uroczy-
na cebuli suchą, mokrą, czy prze-
uroczyście byl obchodzony u Rusi-
uzyskiwać możliwość przemawiania
narodzony, podniesie swą rączkę i
stość miala naprawdę wyjątkowy
mienila się w wodę, wnioskowano o
nów, jak Wigilia Bożego Narodzenia.
ludzkim glosem. Przesilenie zimowe
blogoslawi nam wszystkim". Ojciec
charakter.
każdym miesiącu. Dzieci wybiegaly z
W wigilijny wieczór święta Jordanu
zapowiadalo też przebieg calego
W wielu miejscowościach istnial
domów ,,po kolędzie". Po odśpiewa-
zasiadano do tradycyjnej wieczerzy
następnego roku: pogodę, obfitość
rodziny zapalal świecę na stole i
zwyczaj, że po powrocie z Pasterki
niu kolędy winszowaly najczęściej w
z dwunastoma potrawami, lamano
plonów, pomyślność w milości itp.
dopiero wtedy można bylo zasiąść
ukladano się do snu na podlodze wy-
następujący sposób:
się kolejny raz oplatkiem, znanym
Wraz z przyjęciem chrześcijań-
do stolu.
ścielanej slomą, gdyż wierzono, że tej
wśród Rusinów przed II wojną świa-
stwa wszystkie te zwyczaje zostaly
Po skończonej wieczerzy ojciec
Śliczna lilia w ogrodzie przekwita,
nocy lóżko i lawy byly zarezerwowa-
tową, i skladano sobie nawzajem
chrystianizowane lub przetrwaly w
pierwszy wstawal od stolu, żegnal
Tam Panna Maryja Józefa wita,
ne dla duchów zmarlych, obchodzą-
życzenia.
charakterze ludowego folkloru.
się i wspólnie odmawiano modlitwę,
Witam Cię Józefie rybką z miodem,
cych święta wraz z domownikami.
Przedstawione zwyczaje za-
Już w czasach chrześcijańskich
dziękując Bogu za laskę doczekania
Ale nie z glodem!
W drugi dzień świąt kaplani we
chodniej i wschodniej tradycji na
w ostatnim dniu Adwentu cala ro-
tych świąt, prosząc o to, by dożyć
Wy państwo sluchajcie i nam
wszystkich kościolach święcili owies.
Ziemi Samborskiej, ukazują bogatą
dzina z utęsknieniem oczekiwala
następnych: ,,tak wszyscy razem, jak
uczciwie kolędę dajcie.
Gdy kaplan powracal w stronę zakry-
historię regionu. Niektóre z nich po-
wieczoru wigilijnego. Wszyscy do-
obecnie". Jeśli w domu bylo bydlo, to
stii, ludzie rzucali tym nowo poświę-
zostaly, niektóre zniknęly dawniej lub
mownicy wstawali bardzo wcześnie,
pasterz zbieral lyżki i wiązal je razem,
W wielu domach zachowaly się
conym owsem, na pamiątkę ukamie-
w okresie komunistycznym. O tym,
gdyż wierzono, że będą tak wstawać
aby mu się ,,bydelko" na pastwisku
jeszcze stare ,,Kantyczki", czyli zbio-
nowania św. Szczepana.
co piękne, warto jednak pamiętać.
przez caly następny rok. Ubierano
nie rozsypalo, a niezamężne panny
