29
www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16 grudnia 201616 stycznia 2017 nr 2324 (267268)
okupacji radzieckiej. Ukraińska inte-
w atmosferze naukowej i kultural-
Drang nach Osten, które polegalo na
tych braci i Hansa Krügera), którego
dowiska kresowe, i nie tylko
ligencja byla również tępiona i trak-
nej, konfrontując argumenty. Trzeba
podboju, mamy w tej chwili polskie i
opisać się nie da.
one, o heroizację np. Ban-
towana jak kapitaliści. Podzial byl
to kultywować. Dlatego cieszę się
ukraińskie Drang nach Westen, które
Ma Pan też bardzo cieka-
dery? O to, że gloryfikuje
prosty: chlopstwo tak, ciemny lud
bardzo ze wspólpracy Uniwersytetu
polega na wzbogacaniu się i powra-
wy okres węgierski w swo-
się UPA, stawia na oltarzu
tak, a inteligencja już nie. Później
Podkarpackiego z polskimi uczelnia-
caniu z gotówką.
im życiu.
narodowym zbrodniarzy?
stosunek Niemców do Ukraińców też
mi. Cieszę się ze wspólpracy Stani-
Po pierwsze, język węgierski zo-
Wolalbym, gdyby stawiano na
Pisze Pan, że w między-
niewiele się różnil. Proszę porównać
slawowa z Opolem, z warszawską
stal mi dany już przy urodzeniu. Jako
Petlurę, bo on ma więcej europej-
wojennym Stanislawowie
losy doktora Wojewódki, ukraińskiego
Ochotą. Gdy ukazalo się pierwsze
ojczysty mialem polski, jako macie-
skości. Poza tym zostal w sposób
byla moda na żony Węgierki.
lekarza, którego żona byla Żydówką.
wydanie mojej książki, Rada dziel-
rzysty węgierski. Znajomość języ-
okrutny zamordowany. To byl strzal
Bylo ich co najmniej kilkana-
Zamordowano ich. Znalem tę rodzinę
nicy Ochota zakupila 20 czy 30 eg-
ka udoskonalilem podczas ucieczki
ze specjalnie skonstruowanej broni.
ście?
osobiście. Zresztą wszystko, co napi-
zemplarzy mojej książki ,,Kresy Kre-
na Węgry, gdzie używalem go na
A przez kogo? Przez komunę, ro-
Wiele bylo. Byly cale rodziny
salem, jest oparte na autentycznych
sów. Stanislawów" i wyslala do Iwa-
co dzień. Po przyjeździe do Polski,
syjskiego agenta, który nie poniósl
węgierskie, choćby rodzina Kerek-
informacjach, wydarzeniach, w któ-
no-Frankiwska. do naszych polskich
gyarto, która miala sklepy przy ulicy
podczas studiów pracowalem jako
za to żadnej kary. Co do Petlury, to
rych uczestniczylem, o których wie-
stowarzyszeń. To byl mily gest, i gdy
3 Maja. Byly jeszcze żony lekarzy,
tlumacz, a potem jako dziennikarz
my też mamy pewną winę, czego
dzialem i które przeżywalem. Gdy-
tam pojechalem, już wiedziano, że ta
żony legionistów. Legioniści w oko-
zacząlem pisać o Węgrzech i tlu-
dowodem są slowa wypowiedziane
bym więcej poszperal, to bym znalazl
książka się ukazala.
licach Szatmįr (po rumuńsku Satu
maczyć literaturę węgierską. Mam
przez Pilsudskiego w Szczypiornie
historii jeszcze więcej, ale dziś jest o
Mare) mieli obóz. Mialo to miejsce
poważny dorobek w postaci tluma-
do internowanych na terenie Polski
W 1918 roku Ukraińcy
to trudno, bo jesteśmy rozsiani po ca-
po rozwiązaniu II brygady. Oni tam,
czeń 40 powieści i dramatów języka
żolnierzy Ukraińskiej Republiki Ludo-
szybko stracili Lwów, nato-
lym świecie i już powoli odchodzimy
oczywiście zapoznali się z Węgierka-
węgierskiego na polski. To czolowa
wej: ,,Panowie ja was przepraszam,
miast Stanislawów dlugo byl
w przeszlość. My, nasza generacja,
mi, i po wojnie sprowadzili stamtąd
literatura węgierska, wlącznie z no-
ja was bardzo przepraszam!". Akcen-
stolicą państwa zachodnio-
to jest już ta górna pólka. Pozostanie
wym przekladem ,,Chlopców z Placu
ukraińskiego. Wydawaloby
po nas książka. Cieszę się, że jest po
Broni". Po okupacji mialem różne sty-
się, że dwudziestoleciu re-
ukraińsku, książka przyda się rów-
pendia, a potem pracowalem 8 lat na
sentymenty narodowe tam
nież na Ukrainie i jestem wdzięczny
Węgrzech. Pracowalem najpierw jako
powinny byly być silniejsze,
wszystkim, którzy się do tego wyda-
wicedyrektor, a potem jako dyrektor
niż we Lwowie.
nia przyczynili!
Wtedy odegraly ogromną role
Polskiego Instytutu Kultury, zaś po-
dwa czynniki. Po pierwsze, w Stani-
tem cztery lata, jako korespondent.
Ogromna jest zasluga Na-
slawowie miala miejsce koncentracja
talii Tkaczyk, która z wlasnej
Czy byl Pan jeszcze w
pulków austriackich, zlożonych prze-
inicjatywy, bez gwarancji, że
miejscowości
Nagytarna
ważnie z Rusinów, ponieważ Habs-
znajdzie wydawcę, zaczęla
[rum. Tarna Mare], rodzin-
burgowie zamyślali uratować część
Pana książki tlumaczyć.
nym majątku Pana mamy?
Oczywiście! Ona sama rozpoczę-
terenów przez zalożenie królestwa
Zabawne, ale nie pamiętalem, że
la przeklady, potem wspólnie wypra-
ukraińskiego. Drugim czynnikiem byl
tam dotarlem. Zawiozlem tam mamę,
cowaliśmy koncepcję, żeby zmieścić
element polski. W Stanislawowie ist-
która potem wrócila sama. Byla bar-
to w jednym tomie. Dokonaliśmy nie-
niala Polska Organizacja Wojskowa,
dzo dzielną kobietą. To byl mniej
zbędnych skrótów, ale żadnych prze-
istnialy ośrodki polskie, i wieści, które
więcej 1971 rok. Mama miala tam
inaczeń. Jest przetlumaczone slowo
przychodzily ze Lwowa, żywo budzily
zakopane swoje srebra rodzinne.
w slowo, bez skreśleń. Skróty byly
myśl o powstaniu i walce z Ukraińca-
Odkopaliśmy te srebra i zabralem je
konieczne. Cale rozdzialy wypadly,
mi. Ta walka bylaby beznadziejna,
ze sobą. Pojechalem na mistrzostwa
bo, np. w drugim tomie byly nawią-
bo sily byly nierówne. Olbrzymią rolę
Europy w boksie do Bukaresztu. Za-
zania do pierwszego, a gdy ukazaly
wówczas odegral porucznik Antoni
wiozlem mamę do Nagytarna, potem
się razem, bylo to już niepotrzebne.
Deblessem. On potrafil powstrzymać
pojechalem do Bukaresztu, wioząc
Uważam, że ten tom jest bardzo war-
Polaków od powstania i rzucenia się
te srebra. Na lotnisku byla kontrola
tościowy. Ciekawe, że niemal rów-
z karabinami do boju. W narodzie
celna i pomyślalem sobie ,,to już po
nolegle w Krakowie w wydawnictwie
polskim bylo to coś nieslychanego.
herbacie". Każdemu zaglądali do
Wysoki Zamek ukazaly się również
Przeczytalem o Deblessemie i wró-
walizek, a ja to mialem w torbie. I na-
Fronton kościola ormiańskiego w Stanislawowie
obie części w jednym tomie.
cilem pamięcią do Opola. Razem do
gle... na lotnisku zrobilo się wielkie
tujmy takie elementy, cytujmy pozyty-
do domów swoje umilowane. A po-
szkoly ze mną chodzil Deblessem.
zamieszanie. Wszystkich wstrzyma-
Niemniej w tej niemalże
wy. Mówmy też o teatrze żydowskim,
tem te Węgierki sprowadzily swoje
Zadzwonilem do niego i okazalo
li, a ja stoję w kolejce. Wtem celna
Arkadii pojawiają się takie
ukraińskim i polskim w Stanislawo-
koleżanki. Można powiedzieć, że
się, że byl potomkiem tamtego De-
slużba wszystkich przeprowadza:
sprawy, jak dzieci, recytu-
wie!
byly dwie kategorie Węgrów: żony
blessema. Byl Francuzem, który się
,,Wychodzić! Wychodzić!". Ja z tym
jące nieelegancki wierszyk,
i przedsiębiorcy, uczestnicy różnych
spolszczyl, i który byl szefem POW
srebrem przeszedlem, i nagle zoba-
Poświęcil Pan trochę
skierowany przeciw ukraiń-
inicjatyw gospodarczych...
w Stanislawowie. Przejście Stanisla-
czylem wielu generalów, którzy wsia-
uwagi stanislawowskiemu
skim kolegom i sąsiadom, i
Olbrzymia byla grupa ormiańska,
wowa spod panowania ukraińskiego
dali do rządowego samolotu. Dzięki
pomnikowi Adama Mickie-
pan Wasylko, który od tam-
po której nie ma w tej chwili śladu.
pod polskie, nie mialo tak krwawego
nim to srebro wrócilo do Polski.
wicza.
tej pory już się nie klanial.
Pomnik Adama Mickiewicza byl
Czuli się Polakami, ale mieli swój ob-
Polacy w okresie dwudziesto-
zakończenia, jak we Lwowie. Zginęlo
Zamykając temat książ-
dwukrotnie niszczony. Raz w czasie
rządek. Msza w kościele ormiańskim
lecia byli glęboko podzieleni. Istnial
tu zaledwie kilka osób.
ki, czy ma Pan uczucie, że
I wojny światowej, potem w czasie
byla odprawiana w języku ormiań-
ONR, istnialy nurty, sympatyzujące z
Wspominal Pan o poczu-
czegoś zabraklo? Coś by
II wojny światowej. To podnosi wiel-
skim [starożytny język obrzędowy
faszyzmem, szukające wspólnej dro-
ci dumy mlodych ludzi, że
Pan uzupelnil?
kość Mickiewicza. Jak wielkim sym-
grabar red.]. Między innymi, bylem
gi z Niemcami. Poza tym, w naszym
Zabraklo szczególów Holokaustu
Stanislawów byl miastem
bolem polskości jest ten czlowiek,
ministrantem i pamiętam do dziś fra-
mniemaniu, uchodziliśmy za naród
na terenie Pokucia, bo tu chodzi nie
garnizonowym.
który najpiękniejszy polski poemat
zę, którą odpowiadaliśmy księdzu po
szlachecki, zaś reszta, i to dotyczy
Nie tylko w Stanislawowie. Byla
tylko o Stanislawów, drugie miejsce
zaczyna od slów ,,Litwo, Ojczyzno
ormiańsku, ale nie pamiętam już, co
Kresów wschodnich, to byli poddani.
to duma narodowa z odzyskanej
to Tlumacz. Tam byla straszna rzeź.
moja"... Zastanawiam się wlaśnie
to znaczy. Ormianie stanislawowscy
Zostalo to przerwane dopiero w XIX
niepodleglości. Istnialo też poczucie
W tej chwili jesteśmy winni przypo-
w tej chwili, czy myśląc o Stanisla-
rozmawiali ze sobą po ormiańsku,
wieku. Trudno bylo, żebyśmy po od-
zagrożenia z obydwu stron, dlatego
mnienia tych wszystkich spraw, bez
wowie, nie powinienem powiedzieć
oni, w zasadzie, byli wielojęzyczni,
nowieniu tej historycznej rany, wpadli
musieliśmy mieć silną armię. Mialo to
urażania wspólczesnych Niemców,
podobnie ,,Ukraino, Ojczyzno moja".
znali rosyjski, niemiecki, polski. Han-
sobie w ramiona. Dopiero wtedy za-
wplyw również na mnie, i przejawialo
ale ukazanie tych zbrodni byloby rze-
To mi przyszlo do glowy teraz, pod-
del ich do tego zmuszal.
częla powoli powstawać inteligencja.
się w patriotyzmie, w przynależności
czą istotną. Zwlaszcza, że w wielu
czas rozmowy z Panem. A Ukraińcy
Wracając do wierszyka w czlo-
do harcerstwa, chodzeniu na me-
wypadkach Polacy i Ukraińcy rato-
W Stanislawowie byli
urodzeni w Stanislawowie, czy nie
wieku jest coś takiego, że jak jest sil-
cze. Nasz patriotyzm nie wynikal z
wali Żydów i nie jest to udokumen-
jeszcze Niemcy...
powinni powiedzieć ,,Polsko, ojczy-
Niemcy mieli kościól luterański,
niejszy, to zawsze slabemu przypnie
wrogości, przynajmniej w Stanisla-
towane.
zno moja". Muszę powiedzieć, że
który stal przy cmentarzu, i zostal
latkę... Nie ulega też wątpliwości, że
wowie, do Żydów. W stosunku do
W swoim życiu mieszkal
spotykam wielu Ukraińców w War-
zburzony, stoi tam teraz teatr. Po dru-
pewna reakcja negatywna ze strony
Żydów występowalo coś innego,
Pan w wielu miejscach, po-
szawie. Są to ludzie życzliwi, absolut-
gie, mieli swoje gimnazjum, po trzecie
polskiej, w tym również mojej, byla
pewna zazdrość, że oni handlują,
cząwszy od Stanislawowa:
nie solidni, serdeczni. Przy każdym
bylo bardzo dużo nazwisk niemiec-
na akcenty proukraińskie, że tu jest
że zarabiają na nas. To powodowa-
w Opolu, Warszawie, Buda-
spotkaniu z Ukraińcami, okazuje się,
kich byli to Austriacy, przeważnie
Ukraina. To nas oburzalo wtedy! Jak
lo negatywny stosunek do Żydów
peszcie. Z którym miejscem
że oni się czują u nas pewnie. Pro-
Niemcy, którzy też tam dotarli. Wśród
to? Przecież to jest Polska! Stworzy-
w spoleczeństwie polskim. Nato-
jest Pan związany najbar-
szę zauważyć, że w tych wszystkich
nich byly również takie potwory, jak
liśmy Polskę, wróciliśmy do Polski,
miast, jeśli chodzi o Ukraińców, to
dziej?
historiach nacjonalistycznych, to my
bracia Johann i Wilhelm Mauerowie.
tu zawsze byla Polska, pamiętaliśmy
negatywny stosunek do nich po-
Dla mniej najistotniejszy jest
się bijemy ze sobą (może za wyjąt-
Byli oficerami w polskiej armii, a po-
o naszym szlacheckim pochodze-
wodowaly terrorystyczne zamachy,
Stanislawów, zwlaszcza teraz, w
kiem Przemyśla, gdzie zdarzylo się
tem jeden z nich zostal gestapow-
niu. Przyszliśmy tu, wprowadziliśmy
chociażby znane zabójstwo ministra
tym końcowym okresie życia, i Bu-
coś okropnego). Ta książka jest też
cem, który robil rzeczy straszne. Byl
kulturę, m.in. architekturę miasta
Pierackiego. Bardzo dużo bylo tego.
dapeszt. Myślę, że miedzy innymi
reakcją na to, że widzimy, zle rzeczy,
taki mlyn Rudolfa, tam Niemcy tortu-
tworzyli Polacy.
Nie zakryjemy tego wszystkiego,
dlatego, że dla Warszawy niewiele
które u nas się dzieją, ale widzimy
rowali Polaków i Ukraińców. To, co
Jest to trudne, nam zaś przycho-
zresztą koldra jest niepotrzebna.
zrobilem, ale dla kultury węgierskiej
też, że jesteśmy wzbogaceni o milion
tam się dzialo, to groza. Tam przede
dzi to wszystko dziś skonsumować, i
Bylo, minęlo, mamy to, co mamy, i
i dla Stanislawowa trochę..., a trze-
pracowitych i, w wielu wypadkach,
wszystkim kobiety wieziono i gwal-
powinniśmy o tym spokojnie dysku-
budujemy coś nowego.
ba zrobić bardzo dużo, żeby coś z
utalentowanych ludzi. Jest to cieka-
cono, potem je mordowano. Bylo to
tować tak, jak w Jaremczu o czym
tego się zapamiętalo!
Nie ma Pan w ogóle tego
we zjawisko: zamiast niemieckiego
zezwierzęcenie (chodzi zwlaszcza o
przeczytalem w Kurierze Galicyjskim
żalu, który mają polskie śro-
Dziękuję za rozmowę!
