38

Okruchy historii

16 grudnia 2016­16 stycznia 2017 nr 23­24 (267­268) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali  (cz. I)

W chwili obecnej w Charkowie nie pozostalo już wielu Polaków, świadomych swych korzeni i kultywujących tradycje

polskie. Mieszka tu wiele naszych rodaków zrusyfikowanych, a o ich pochodzeniu świadczą typowo polskie nazwiska z

końcówkami ,,-ski", ,,-cki" ,,-dzki". Mają teraz możliwość uczyć się języka swych przodków na kursach języka polskiego

przy uczelniach, organizacjach polskich lub prywatnie.

Alechno, Leonida Noskowa z Boh-

MARIAN SKOWYRA

danowiczów, Maria Bohdanowiczo-

wa, Aleksandra Moczulska, Leon

W Konsulacie Generalnym RP w

Odżywolski. Okazale epitafium de-

Charkowie, żeby zapisać się na roz-

dykowano Teresie z Obuchowskich

mowę kwalifikacyjną dla otrzymania

Sokolowskiej. W rodzinnych grobow-

Karty Polaka, kandydaci, z powodu

cach pochowano Joannę i Józefa

dużej liczby chętnych, muszą ocze-

Wojnietowiczów i rodzinę Kureckich.

kiwać kilka miesięcy. Na wyższych

Są to nielicznie zachowane pochów-

uczelniach w Polsce studiuje znacz-

ki mieszczan charkowskich, które w

na grupa studentów z Charkowa.

najbliższych latach mogą zniknąć,

Niektórzy znają język polski jako

jak wiele innych.

język swych przodków, a inni jako ję-

Na początku XX wieku nastąpil

zyk obcy. Wielu charkowian pragnie

nowy naplyw polskiej ludności do

związać swoje życie z Polską. Wy-

Charkowa. Począwszy od 1915 roku,

jeżdżają do Polski turystycznie, na

osiedlali się tu Polacy ewakuowani

studia lub w poszukiwaniu pracy.

Marian Dubiecki

Stara pocztówka z napisem ,,Pozdrowienia z Charkowa"

z Królewca. Niedlugo dane im bylo

W niniejszym artykule mamy za-

wonej) i ,,nieustępliwy wobec wladz

w 1863 roku. O dawnych Polakach

obecnej ulicy Puszkinskiej znajdo-

spokojnie tu mieszkać. Zlożyly się

miar w kilku rozdzialach ukazać dzie-

w obronie Kościola". Jeśli wierzyć

w Charkowie i braku jedności wśród

wal się polski cmentarz katolicki, na

na to zmiany polityczne, jakie zaszly

je Polaków w Charkowie i ich wplyw

nich tak napisal: ,,Charków jest dla

raportom, to obok wyżej wspomnia-

którym zachowalo się kilkanaście

w Europie, a szczególnie na terenie

na wizerunek miasta. Przedstawimy

mnie skarbnicą wspomnień, którym

nych osób, w charkowskim więzie-

grobów z polskimi napisami, i kapli-

Związku Radzieckiego po 1917 roku,

wklad Polaków w rozwój oświaty, kul-

pragnąlem hold zlożyć, a zarazem

niu przebywalo 20 kaplanów z róż-

ca cmentarna.

na wschodniej zaś Ukrainie rozpo-

tury, sportu, dyplomacji, medycyny,

,,Slownik geograficzny Królestwa

mniemalem, iż jeszcze może spo-

nych terenów Ukrainy.

cząl się prawdziwy terror. Nikt nie

wojskowości oraz ich życie religijne.

Polskiego" informowal, że w polowie

tkam okruchy dawnego życia, cho-

Osadzonymi w 1937 roku byli

mógl czuć się bezpiecznie. Mnożyly

W ponad 360-letniej historii miasta

ciaż niedobitki z zastępu ludzi ubie-

XIX wieku charakterystyczną część

zwykli, prości Polacy katolicy, miesz-

się aresztowania, deportacje i wy-

Charkowa nie brakowalo wybitnych

glej epoki. Niestety, przeszlość nigdy

miasta stanowili sitarze z Bilgoraja,

kańcy miasta. Dla nich zalożono

wózki, potem nastal glód. Polacy, jak

rodaków, o których dziś malo kto pa-

,,prawie na stale tu osiadlych, któ-

nie wraca! Charków jak dawniej,

osobny proces karny pod nazwą

każda inna narodowość, byli poddani

mięta.

rzy swoje wyroby po calej guberni

tak i dziś posiada liczną kolonię, co

,,Sprawa Solarż (nazwisko pierwsze-

prześladowaniom. Podstawą oskar-

Charków zostal zalożony w 1655

roznoszą". Polacy przyjeżdżali w

wywędrowala spod naszego nieba.

go oskarżonego) i inni". Wincenty

żenia mógl być każdy pretekst, jak

roku przez Kozaków jako warow-

Kolonia owa jednak istnieje w rozpro-

poszukiwaniu pracy, ponieważ sys-

Solarż pracowal jako dyspozytor

choćby posiadanie poza granicami

nia mająca chronić tereny na szla-

szeniu. Życia dawnego na próżno tu

tematycznie rozwijające się miasto

w tramwajowej zajezdni. Konstan-

ZSRR dalekiej rodziny czy też próba

ku najazdów tatarskich. W latach

szukać" (Tygodnik Ilustrowany, t. IV,

oferowalo takie możliwości. Powra-

ty Switicz ukończyl szkolę średnią

kontaktu z Ojczyzną.

1917­1934 byl stolicą Ukraińskiej

cający z zeslania polscy powstańcy

Warszawa 1 XII 1877, s. 337).

i szkolę muzyczną w Charkowie.

Po traktacie ryskim od 1921 do

Socjalistycznej Republiki Radzieckiej

znajdowali w jego murach schronie-

Niektórzy z przybylych w szyb-

Studiowal w konserwatorium, ale

1924 roku odbywaly się repatriacje.

i trzecim po Moskwie i Leningradzie

nie. Podobnie, jak mialo to miejsce

kim czasie dorobili się znacznych

studiów nie ukończyl. Slużyl w Armii

Potem przystąpiono do aresztowań

ośrodkiem naukowym i handlowo-

w życiu Mariana Karola Dubieckie-

majętności, zalożyli wlasne rodziny

Czerwonej, za co byl nagradzany.

i zsylek w gląb Syberii. Nie ominęlo

przemyslowym Związku Radzieckie-

go, polskiego historyka i dzialacza

i pozostali tu do śmierci. Niewiele

Od 1922 roku mieszkal w Charko-

to także rozrastającego się wówczas

go. Dziś jest jednym z największych

powstańczego, który calym sercem

zachowalo się wiadomości o zwy-

wie, uczyl muzyki w szkole średniej

Charkowa. Pierwszy pokazowy pro-

ośrodków przemyslowych Ukrainy

zabiegal o przywrócenie przedro-

klych polskich mieszczanach XIX

i kierowal chórem w kościele. Stalo

ces w Charkowie mial miejsce 19

(przemysl maszynowy, zbrojenio-

zbiorowych granic Rzeczypospolitej

wieku. Ich imiona można jedynie

się to podstawą do ogloszenia wy-

grudnia 1924 roku wobec oskarżonej

wy, metalowy, chemiczny, środków

Trojga Narodów i będącego bliskim

wyczytać z wyrytych inskrypcji na-

roku: ,,rozstrzelać". Czlonkiem rady

o szpiegostwo na rzecz RP Weroniki

transportu (m.in. lotniczy), materia-

przyjacielem Romualda Traugutta.

grobnych dawnego, szczątkowo za-

parafialnej byl Bronislaw Czajewski

Astypinasowej. W latach 1926­1927

lów budowlanych, przemysl lekki

Po raz pierwszy Dubiecki zamiesz-

chowanego, polskiego cmentarza w

pracujący jako ślusarz na jednej

znajdujemy informację o podobnym

i spożywczy), a także ukraińskim

kal w Charkowie w czasie studiów,

Charkowie.

z fabryk. Nie moglo zabraknąć

procesie karnym za przynależność

centrum kulturalnym i naukowym.

kolejny raz przybyl tu w 1877 roku po

Zachowaly się pochówki nastę-

przewodniczącego rady parafialnej

do katolicyzmu Michala Kwiatkow-

Funkcjonuje tu najwięcej na Ukra-

aresztowaniu za udzial w powstaniu

pujących osób z XIX wieku: Alina

i zakrystiana Miedowita Zenowi-

skiego i Wincentego Ilgina, a w 1931

inie szkól wyższych, liczne muzea

cza, który pracowal na stanowisku

roku na lawie inkryminowanych zo-

i galerie, kina i teatry, filharmonia,

przyjmującego surowiec wtórny.

stala postawiona Lucja Skwarkow-

cyrk, planetarium, delfinarium, ogród

Michal Loktiuk byl tokarzem.

ska. Są to zaledwie nieliczne znane

zoologiczny i park kultury fizycznej.

Aresztowano, a następnie roz-

nam procesy nad polską ludnością

Miasto bylo jednym z ukraińskich

strzelano pięć Polek. Maria Daniel

Charkowa. Wiadomo także, że w

gospodarzy pilkarskich Mistrzostw

byla sanitariuszką w szpitalu i po-

Charkowie odbywaly sądy nad Pola-

Europy Euro 2012.

magala zbierać środki dla skazanych

kami z innych miast Ukrainy.

Przed II wojną światową Polacy

duchownych i wiernych świeckich.

W czasie dwuletnich rządów Niko-

znajdowali się na czwartym miejscu

Podobną dzialalność przed uwięzie-

laja Jeżowa w latach 1936­1938 mial

wśród narodowości zamieszkujących

miejsce ,,Wielki Terror", który uderzyl

niem prowadzila Franciszka Pronie-

miasto. Pierwsza fala przybycia Po-

wicz. Za przynależność do polskości,

laków do Charkowa miala miejsce

we wszystkie warstwy spoleczeń-

katolicyzmu i posiadanie nierucho-

po rozbiorach Polski w XVIII wieku.

stwa. Na przyklad, w domu ,,Slowa"

mości zostaly rozstrzelane Anna Pu-

W następnych latach ich liczba sys-

w latach 30-tych zostala rozstrzelana

lawska, Maria Korczewska i Stefania

tematycznie wzrastala. Na przyklad

znaczna część ukraińskiej elity.

Wójcicka.

w 1878 roku na 83 507 mieszkańców

W 1937 roku aresztowano 11

Po II wojnie światowej wladze

do polskiej narodowości przyznawalo

parafian kościola katolickiego wraz z

wszelkimi sposobami staraly się wy-

się 2038 osób. W następnych latach

proboszczem zamkniętej już świątyni

eliminować świadomość narodową,

Polacy znajdowali się na czwartym

ks. Leonardem Gaszyńskim. Póź-

dlatego wiedzę o pochodzeniu pol-

miejscu, zaś liczby wyglądaly nastę-

niej dolączono do nich ks. Alojzego

skim przekazywano w rodzinach w

pująco: 1897 ­ 3969, 1926 ­ 5540, w

Kapresa, proboszcza z rosyjskiego

wielkiej tajemnicy.

roku 1939 bylo ich 4613.

Komyszyna, który przebywal w char-

Odrodzenie świadomości Pola-

Polacy należeli do wszystkich

kowskim więzieniu od 14 czerwca

ków nastąpilo po odzyskaniu niepod-

warstw spolecznych. Wśród nich byli

1930 roku.

leglości przez Ukrainę. Obecnie w

ludzie prości i trudniący się handlem,

Kim bylo tych 11 osadzonych w

Charkowie ponownie dziala Konsulat

inteligencja, czyli profesorowie, leka-

więzieniu, a następnie rozstrzela-

Generalny RP, towarzystwa polskie,

rze, inżynierowie, urzędnicy, a tak-

nych w 1937 roku? Ks. Gaszyński

Dom Polski, jest wydawana polska

że sportowcy czy księża. W drugiej

zostal określony w raportach NKWD,

gazetka i praktycznie każdy ma moż-

polowie XIX wieku w mieście bylo

jako osoba stojąca na czele POW

liwość kultywować tradycje narodo-

10 polskich sklepów. Parafia rzym-

(oddzialów leśnych szykujących się

we, zatracone w minionych latach w

skokatolicka znajdowala się przy

do dywersji, aktów terroru i nawet

tym pięknym mieście.

dawnej ulicy Malo Sumskiej, a przy

otwartej walki przeciw Armii Czer-