18
Okruchy historii
31 stycznia13 lutego 2017 nr 2 (270) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Czy ORP Orzel" zatopil Estonię?
Któż w Polsce nie zna historii slynnego okrętu podwodnego, który brawurowo uciekl
z Tallinna, przedarl się do Wielkiej Brytanii, dzielnie walczyl i zaginąl bez wieści podczas
kolejnej misji bojowej? Poświęcono mu nawet za komuny, ale na fali odwilży (wszedl
na ekrany w 1958 r.) film fabularny zrealizowany przez znakomitego przedwojennego
fachowca Leonarda Buczkowskiego, często i dziś przypominany przez polskie kanaly
telewizyjne. Cieszy się on renomą solidnego, bo opartego także na relacjach marynarzy
,,orla", również tych, którzy przeżyli, gdyż nie brali udzialu w jego ostatniej misji.
lem pozytywnym w realizacji ,,idei
JERZY LUBaCH
prometejskiej" Pilsudskiego, czyli
wyzwolenia z sowieckiego jarzma
A jednak w ostatnich latach poja-
innych narodów Ukrainy, Gruzji,
wily się różne wątpliwości dotyczące
czy Azerbejdżanu.
wlaśnie owej początkowej części
Laidoner calkowicie podzielal
odyssei okrętu, związanej z niespo-
poglądy geopolityczne Pilsudskiego
dziewanym zawinięciem do Tallinna
w 1924 r. stlumil bunt inspirowany
portu neutralnej Estonii i później-
przez bolszewików, a w 1934 pucz
szej ucieczki stamtąd. Po pierwsze,
faszystowski, zaprowadzając rządy
nie tyle wyszla na jaw, co zostala
wojskowe podobne nieco do naszej
szerzej upowszechniona niezbyt bu-
,,sanacji". Na polecenie Marszalka
dująca historia ówczesnego dowódcy
w tymże 1934 r. odwiedzil Generala
,,Orla", dotychczas przemilczana lub
(po estońsku Kindrel gdy się tam
podawana w zlagodzonej formie, by
używa tego określenia, wiadomo
nie zaszkodzić patriotycznemu mito-
że mowa o Laidonerze, jak u nas
wi. Nawiasem mówiąc, przypomina
Marszalek oznacza Pilsudskiego)
to przedstawianie przez cale deka-
minister spraw zagranicznych Józef
dy jako dowódcy heroicznej obrony
Beck. Sam Laidoner natomiast zlożyl
Westerplatte majora Sucharskiego
kolejną wizytę w Warszawie w bardzo
zamiast rzeczywistego bohatera, ka-
ciekawym momencie, a mianowicie w
pitana Dąbrowskiego. I swoją cegiel-
kwietniu 1939 r. Rozmowy polityczne
kę do budowy mitu kosztem prawdy
zwieńczylo udekorowanie go przez
dolożyli polscy filmowcy w tym przy-
prezydenta Mościckiego najwyższym
padku reżyser Stanislaw Różewicz,
oRP ,,orzel" w Gdyni
polskim odznaczeniem Orderem
twórca filmu ,,Westerplatte" (1960 r.).
Orla Bialego.
Zwróćmy uwagę na tytuly i sty-
czy w publicystyce historycznej, a w
później, że znając potęgę wojskową
wódcę ,,Orla". Niektórzy z przedwo-
Tak więc do portu takiej przy-
listykę obu filmów, zrealizowanych
dodatku ucieczka polskiego okrętu
Niemiec zwyczajnie stchórzyl, unika-
jennych znajomych Kloczkowskiego
jaznej nam Estonii wplywa ORP
wszak przez różnych twórców, ale w
mogla wywrzeć niespodziewanie
jąc walki i wbrew rozkazom dowódz-
wspominają, że niespodziewanie
,,Orzel" z pelnym prawem oczekując
podobnym czasie: ,,Orzel" i ,,Wester-
istotny wplyw na znaczące decyzje
twa polskiej Marynarki Wojennej wy-
zacząl się on z uznaniem wyrażać
życzliwego przyjęcia. Tyle, że w ciągu
platte" tak po prostu, a nie na przy-
polityczne w tym regionie.
prowadzając ,,Orla" w sektor, gdzie
o Hitlerze i mocy jego armii. Czy na
ostatnich dwóch miesięcy sytuacja
klad ,,Epopea ORP Orzel", czy ,,We-
Zacznijmy od tego, co już dziś
nie bylo okrętów niemieckich.
pewno jednak byla owa pani agentką
polityczna się zmienila. Oczywiście,
sterplatte pole chwaly". Zarówno
dość dobrze znane dowódca ,,Orla",
Wspólcześni badacze przypo-
niemiecką?...
poza sygnatariuszami nikt nie znal
owe pozbawione ozdobników tytuly,
świetny podwodnik, nadzorujący jego
minają w tym kontekście aferę z
Po kilku dniach ,,choroby" ko-
tajnych punktów Paktu Ribbentrop-
jak surowa, prawie dokumentalna
mandor Kloczkowski decyduje się
Molotow (który zresztą zgodnie z
faktura zdjęć i sposób gry aktorskiej
zejść na ląd w celu leczenia w jakimś
prawdą powinien być zwany: Pakt
zostaly zastosowane świadomie
neutralnym kraju i mimo odmiennych
Hitler-Stalin), jednak przypomnieć na-
wlaśnie w celu przekonania widzów,
sugestii swoich oficerów wybiera
leży, że dotyczyl on nie tylko wspólne-
że nie oglądają podkoloryzowanej
port Tallinn, motywując to dobrymi
go niemiecko-sowieckiego rozbioru
wersji obroslych mitami zdarzeń, ale
stosunkami z Estończykami z daw-
Polski, ale i podzialu stref wplywów
są świadkami wręcz drobiazgowej
nych lat. Nie bylo to zapewne wymy-
w Europie Wschodniej. A zgodnie z
rekonstrukcji prawdziwych faktów.
slem, gdyż urodzony w Petersburgu
owym podzialem Estonia, podobnie
Nic by w tym nie bylo zlego,
Kloczkowski w czasie I wojny świa-
jak Lotwa i Finlandia mialy się znaleźć
gdyby... fakty te byly prawdziwe,
towej uczyl się w carskiej Szkole
w strefie sowieckiej...
tymczasem oba te świetnie zrobione
Morskiej, której absolwentami bylo
Tymczasem w filmie Buczkow-
filmy w niektórych kluczowych wręcz
sporo oficerów różnych nacji, w tym
skiego i peerelowskiej pseudohistorio-
szczególach świadomie wprowadza-
Estończyków.
grafii przetrzymanie ,,Orla" w Tallinie
ją widzów w bląd. I to z wielką szko-
Zresztą o czym się za czasów
ponad 24 godziny, co poskutkowalo
dą dla przedstawianych heroicznych
komuny nie wspominalo stosunki
jego internowaniem, bylo rzekomo
zmagań, bo gdy się po obejrzeniu
między II RP a Estonią byly przed
intrygą niemiecką. Jakim cudem? I
filmu nagle dowiadujemy, że to wcale
wojną bardzo cieple. Marszalek Pil-
dlaczego w tej sytuacji udala się bra-
nie ten, co na ekranie byl dowódcą
sudski doskonale znal i cenil tam-
wurowa ucieczka, wbrew rzekomym
obrony Westerplatte, to można zwąt-
tejszego ,,Naczelnika", żonatego z
próbom pościgu i ostrzalu z estońskiej
pić w rzetelność przedstawienia tak-
Polką wilnianką Marią z Kruszew-
strony którego w istocie nie bylo!
że wszystkich innych ukazanych na
skich, generala Johana Laidonera
Wedlug wersji estońskiej, która
ekranie zdarzeń...
jeszcze z czasów, gdy w 1920 r.
wylania się powoli z przetrzebionych
Gdy mowa o historii ,,Orla", za-
wspólnie obronili przed bolszewi-
przez Sowietów archiwów, ucieczkę
wsze pojawia się pytanie: po kiego
kami niepodlegloś Lotwy. Gościl go
polskiego okrętu przygotowal po ci-
diabla w ogóle wplynąl do portu w
w Warszawie w 1928 r. i odznaczyl
chu sam Kindrel Laidoner. To na jego
Tallinnie? Filmowa odpowiedź jest
Krzyżem Srebrnym Orderu ,,Virtuti
polecenie opieszale prowadzono
prosta dowódca, komandor Henryk
Militari" oraz Krzyżem Kawalerskim
proces rozbrajania ,,Orla", odwraca-
Kloczkowski zachorowal i trzeba go
Orderu Odrodzenia Polski ,,Polonia
jąc go przy tym dziobem do wyjścia
bylo wysadzić na brzeg w neutralnym
Restituta". Wielu oficerów estoń-
Komandor Henryk Kloczkowski (siedzi pierwszy od prawej)
z portu pod pozorem wydobycia tor-
państwie, a Estonia... No wlaśnie,
skich na mocy ustaleń obu przywód-
budowę w holenderskiej stoczni, już
udzialem Kloczkowskiego, która mia-
ped z tylnej części czego zresztą
Estonia wcale nie byla najbliżej, ale
ców studiowalo w Wyższej Szkole
la miejsce wlaśnie w Holandii, póltora
w kilka godzin po napaści niemieckiej
nie zrobiono. W noc ucieczki w calym
nie to jest istotne. Ważne jest to, co
Wojskowej w Rembertowie, wyno-
1 września zacząl wykazywać wyraź-
roku przed wybuchem wojny, gdzie
porcie wojennym z powodu niezna-
odkrylem wspólnie z moją estońską
sząc stamtąd nie tylko znajomość
ne oznaki zalamania psychicznego,
przylapano go z prostytutką. Wyraża
nej ,,awarii" wysiadlo oświetlenie, zaś
koleżanką, Katrin Laur, zbierając
polskiego, ale i szczerą sympatię
pokrywanego przez rzekomą choro-
się przypuszczenie, że choć aferę
dwaj pilnujący okrętu estońscy mary-
materialy do filmu dokumentalnego
do naszego kraju. Estonia, będąc
wyciszono, prostytutka ta mogla być
bę żolądka. Mlodsi oficerowie, z za-
narze zamiast niemieckich Mause-
o tallińskim epizodzie ,,Orla" otóż
obok Litwy i Lotwy krajem, który
niemiecką agentką, co pozwolilo
stępcą komandora kapitanem Gru-
rów otrzymali przedpotopowe dluga-
wszystko bylo nie tak, jak dotych-
utrzymal wywalczoną od bolszewi-
potem Niemcom szantażować do-
dzińskim na czele wręcz stwierdzali
śne karabiny rosyjskie bez amunicji,
czas przedstawiano, czy to w filmie,
ków wolność, byla istotnym symbo-
