20

Wladcy Stanislawowa

31 stycznia­13 lutego 2017 nr 2 (270) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Anna z Rysińskich Potocka ­

matka" starego Stanislawowa

Jędrzeja Potockiego slusznie możemy uważać za ojca naszego miasta. Jeżeli jest ojciec,

to musi być i matka, nieprawdaż? Malżonka magnata, anna z Rysińskich, calkowicie

pasuje do tej roli. Przez dluższy czas pozostawala w cieniu męża. Jednak pewne wyda-

rzenia zmusily mnie chwycić za pióro ­ o przepraszam ­ usiąść przy klawiaturze...

IWaN BoNDaREW

tekst

archiwum autora

ilustracje

Malżeństwo na czarnym tle

W sierpniu 2015 roku na stronie

warszawskiego Muzeum Narodowe-

go ukazala się reprodukcja ,,Podwój-

nego portretu Jędrzeja Potockiego,

hetmana polnego koronnego i Anny

z Rysińskich". Jeżeli podobizny slyn-

nego hetmana znane byly wcześniej,

to podobizna Anny pojawila się po raz

pierwszy. Byla to dla nas sensacja.

Haslo portret, a do tego podwój-

Herb rodowy Rysińskich

ny, kojarzy się z jakimś wielkim plót-

,,Leszczyc"

nem, obrazem na pól ściany. A tym-

czasem jest to skromna miniatura, o

śnie do tych ostatnich należal i w cza-

wymiarach 8,8 x 13 cm, wykonana

sie posiedzeń podpieral ściany.

farbami olejnymi na blasze miedzia-

Ród Rysińskich, chociaż nie

nej. Chronologicznie datować to dzie-

byl bardzo majętny, ale stary i pie-

lo możemy szeroko ­ w granicach lat

czętowal się herbem ,,Leszczyc",

1700­1800.

znanym z XI wieku. Herb wyglądal

Pracownicy Muzeum Narodowe-

interesująco ­ podobny byl do ob-

go tak opisują portret: ,,Dwa popier-

rogu Bojków ­ stogu z ruchomym

sia w owalu na ciemnym tle. Jędrzej

dachem do przechowywania sia-

Potocki w różowym żupanie i karma-

na. Żoną Jana, a matką Anny byla

Podwójny portret Jędrzeja i anny Potockich

zynowej bekieszy obszytej sobolem.

Elżbieta z Firlejów, rodu, który w

tul zaś hetmana polnego koronnego

męża, zawsze jednak wskazywano,

kasztelan dowodzil szlachtą powiatu.

Anna Potocka w stroju staropolskim

Rzeczypospolitej zajmowal ekspo-

odpowiada dzisiejszemu zastępcy

z jakiej rodziny pochodzi. Anna byla

Ci urzędnicy różnili się pod wzglę-

(wdowim?) w czarnym kolpaku ob-

nowane stanowiska. Kolo Rohatyna

ministra obrony i podporządkowane

córką kasztelana kruszwickiego Jana

dem pozycji spolecznej i w Senacie

ramowanym bialą, podwiką, czarny

leży miejscowość Lipówka. Otóż

mu byly wszystkie wojska graniczne

Rysińskiego, przez co w niektórych

zajmowali ściśle określone miejsca.

plaszcz z kapturem. Ramka brązo-

Lipówką zostala ona za sowietów,

Rzeczypospolitej.

źródlach określana jest jako kasz-

Glówną pozycję zajmowal kasztelan

wa, pozlacana, neobarokowa. Na

wcześniej nosila nazwę Firlejówka,

Jędrzej Potocki należal do wy-

telanka kruszwicka. Kruszwica ­ to

krakowski, który uważany byl za dru-

odwrocie czarną farbą lub tuszem

od nazwiska dawnych wlaścicieli.

bitnych postaci polskiej i ukraińskiej

niewielka miejscowość kolo Inowro-

gą osobę po królu, ponad wszystkimi

dwa napisy. Po lewej: Anna z Rysiń-

historii, więc też informacji o nim nie

clawia. Tytul ,,kasztelan" pochodzi od

wojewodami. Dalej szli tzw. ,,kasz-

skich Potocka, żona Jędrzeja Potoc-

Szpitale, bractwa,

lacińskiego ,,castellum" ­ czyli zamek.

telani krzeslowi", zasiadający na

przywileje

W XIII wieku król polski wprowadzil

krzeslach i przedstawiający glówne

W tamtych czasach dziewczęta

tytul kasztelana, czyli komendan-

powiaty województw ­ poznański,

wcześnie wychodzily za mąż. Gdzieś

ta zamku i gospodarza najbliższej

sandomierski, lwowski, wolyński itd.

pod koniec lat 1650, Anna wyszla za

ojciec anny byl kasztelanem zamku w Kruszwicy

kiego, kaszt[elana] krakowskiego,

brakuje. Jego zaś malżonka ­ to

H[etmama] P[olnego] K[oronnego].

prawdziwa tajemnica. Jej życie jed-

Po prawej: Jędrzej Potocki, wicekról,

nak nie minęlo zupelnie bez śladu.

kasztelan krakowski, hetman polny

koronny. Opis i atrybucja ­ Anna

Córka kasztelana

Chamiec". M. Plomińska, autorka

kruszwickiego

Na taki luksus, jak znana data

książki ,,Gdzie Wschód spotyka Za-

urodzin, mogly pozwolić sobie jedy-

chód", uważa, że autor miniatury za

pierwowzór wziąl portrety trumienne,

nie wybitne osobistości, przeważnie

które się nie zachowaly. Na portre-

glowy koronowane. Nasza bohaterka

cie pomiędzy malżonkami przedsta-

do nich, niestety, nie należala. Otóż

wione są herby rodowe i litery ,,AZP

nikt obecnie nie powie, jakiego dnia,

NSP KK HPK". Polscy naukowcy

miesiąca i roku przyszla na świat. Na

tego nie rozszyfrowali, więc spró-

stronach genealogicznych możemy

bujmy to zrobić. Biorąc pod uwagę

znaleźć rok 1640, z obowiązkowym

W krypcie stanislawowskiej kolegiaty spoczywa kilka pokoleń Potockich

ówczesne tradycje podpisywania

dopiskiem: ,,prawdopodobnie". Jeżeli

Na niższych szczeblach hierarchii

portretów szlacheckich, litery te naj-

weźmiemy pod uwagę, że pierwsze-

okolicy. Później kasztelani zostali

mąż za mlodego, dobrze rokujące-

zasiadali prowincjonalni ,,kasztelani

go syna urodzila w roku 1660, to przy-

prawdopodobniej można tlumaczyć

wprowadzeni do skladu Senatu. Pod

go szlachcica z magnackiego roku

lawkowi", zasiadający na lawach ­

puszczenie genealogów jest zupelnie

jak: ,,Andrzej z Potoku, na Stanisla-

nieobecność wojewody mieli prawo

Jędrzeja Potockiego. Jego ojciec,

radomski, chelmski i inni. Zajmowali

sluszne.

wowie pan, kasztelan krakowski,

zwolywania sejmików glównego po-

Stanislaw ,,Rewera" Potocki, byl

miejsca w glębi izby sejmowej. Jan

W Rzeczypospolitej kobieta,

hetman polny koronny". Co oznacza

wiatu województwa, a gdy oglasza-

hetmanem wielkim koronnym i ,,wy-

Rysiński z niewielkiej Kruszwicy wla-

wychodząc za mąż, brala nazwisko

tytul kasztelana wyjaśnimy niżej, ty-

no mobilizację (pospolite ruszenie),

staral" się dla syna o cieplą posadkę