22

Okruchy historii

31 stycznia­13 lutego 2017 nr 2 (270) * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. III)

Rola Polaków w powstaniu i dzialalności

uniwersytetu Charkowskiego

Po rozbiorach Polski w sklad Rosji weszly Ukraina, Podole, Wolyń, tereny obecnej

Bialorusi, Litwa i Kurlandia. Za rządów carycy Katarzyny II w Rosji wprowadzono

wiele ograniczeń. W oplakanym stanie pozostawalo zwlaszcza szkolnictwo, do któ-

rego dostęp mieli jedynie ludzie z wyższych sfer. Prosty lud, a nawet duchowień-

stwo bylo pozbawione jakiejkolwiek możliwości ksztalcenia się. Zmiany nastąpily

dopiero w XVIII wieku wraz z rozkwitem kultury, sztuki, nauk przyrodniczych i histo-

rycznych. Pierwszymi takimi na szeroką skalę ośrodkami rozwoju nauki w Rosji sta-

ly się petersburska akademia Sztuk Pięknych i uniwersytet moskiewski.

romantycznych pragnień szlachcica.

1805 roku, na którym hr. Potocki

MaRIaN SKoWYRa

Dodatkowo także, jak relacjonowal w

przemawiając po lacinie, akcentowal

1793 roku J. Dębowski, ,,jego żona

Nowy etap reform nastąpil wraz

dobrodziejstwa rozwoju szkolnictwa

i matka rozamorowaly się w Rosja-

ze wstąpiem na tron Aleksandra I,

w Rosji, a zwlaszcza pozytywne

nach do szaleństwa i uczyly się po

wnuka carycy Katarzyny II, który w

rezultaty tworzenia uniwersytetów.

moskiewsku tańcować". I oczywiście

1802 roku powolal pierwsze mini-

,,Przyjaciel Ludu" z 1846 roku (nr

sterstwo oświaty, w którego skladzie

nagromadzony w Petersburgu mają-

11, r.13) pisząc o pierwszych latach

znaleźli się Polacy ­ książę Adam

tek przybliżal go do Rosji, przez co

istnienia uniwersytetu w Charkowie,

donosil, że ,,JW Graf Seweryn Po-

Jerzy Czartoryski i hr. Seweryn Po-

nie cieszyl się popularnością wśród

tocki powiadal jak z wielką aplikacją

tocki. Czartoryski przygotowal projekt

Polaków, którzy oskarżali go o ,,zbyt-

dzieci Kozaków się uczą i jak wielki

organizacji szkolnictwa, w którym

nią sklonność do pelnej asymilacji w

postęp w naukach czynią, że aż do

proponowal m.in. powolanie w Rosji

ramach Rosji".

zadziwienia tyle mają sposobności.

do istnienia sześciu uniwersytetów:

Potocki, pozyskawszy sympatię

(...) Już teraz, gdy się trafi w kom-

w Moskwie, Petersburgu, Kazaniu,

Katarzyny II, posiadl także uznanie

panii na balach, lub w innych posie-

Dorpacie, Wilnie i Charkowie, nieba-

i szacunek u jej wnuka Aleksandra

dzeniach, znajdować się z Oficerami

wem aprobowany przez cara.

I. Świadczy o tym m.in. fakt, że zo-

pulków kozackich, widzieć można

U początków istnienia charkow-

stal przez Aleksandra powolany do

mlodzież starającą się, by ich wszy-

skiego uniwersytetu, jako kuźni elit

bliskiej grupy wspólpracowników

scy uznali grzecznymi; jakoż pelni są

ukraińskich, rosyjskich i polskich nie-

jako tajny radca w pracach III De-

nauki i doskonale mówią językami,

zastąpioną rolę odegral hrabia Sewe-

partamentu Senatu Rządzącego

a na kwaterach, gdy stoją, nie wie

ryn Potocki, pelniący w latach 1803­

i czlonka Komisji Szkól przy Mini-

obywatel, że ich ma u siebie, tancują

1817 urząd kuratora Charkowskiego

sterstwie Oświecenia Publicznego.

ladnie, trzeźwo się zachowują, grami

Okręgu Narodowego. W bibliografii

I nawet gdy występowal przeciwko

ażardownemi się nie bawią".

polskiej spotykamy wystarczającą

cesarskiej decyzji o dluższej (okolo

ilość opracowań na temat tego uni-

dwunastoletniej) slużbie wojskowej,

Dzięki staraniom Potockiego w

wersytetu oraz kadr profesorskich

do której byla zobowiązana również

1818 roku, po raz pierwszy w historii

z Polski, które nadaly pierwotny

szlachta, czy też przeciw zalożeniu

uczelni rosyjskich otwarto w Char-

ksztalt tej uczelni. Na szczególną

uniwersytetu w Petersburgu, nie

kowie Katedrę Języka Polskiego. Tę

stracil przychylności u wladcy.

uwagę zasluguje wydanie książko-

decyzję sam Potocki uzasadnial w

Seweryn Potocki

następujący sposób: ,,Chociaż wedle

Do największych jego zaslug na-

we Ludwika Janowskiego pt. ,,Uni-

ustawy nie przewidziano w uniwer-

leży praca na polu oświatowym, w tym

wersytet charkowski w początkach

kurator wydzialu i uniwersytetu char-

nictwa, zabiegając również szczegól-

sytecie lektora języka polskiego, jed-

także starania o utworzenie nowego

swego istnienia (1805-1820)", wy-

kowskiego, wzywa ich do Charkowa

nie o zabezpieczenie należnej bazy

nak wykladanie tego języka uznaje

uniwersytetu w Charkowie. Przeby-

daną w Krakowie w 1911 roku, czy

i że mu w tej mierze ostateczną swą

materialnej. Samodzielnie sformulo-

się za konieczne, do czego istnieje

wając na urlopie i podróżując poza

też, już w czasach wspólczesnych,

odpowiedź dać przyrzekli w miesiącu

wal program nauczania i wyposażyl

kilka przyczyn, a przede wszystkim

granicami Rosji, staral się pozyskać

publikację Artura Kijasa: ,,Polacy na

marcu" i już niebawem caly sklad pro-

gabinety przyrodnicze, mineralogicz-

ta, że na Uniwersytet Charkowski

wybitnych profesorów i uczonych z

uniwersytecie Charkowskim 1805-

fesorski nowopowstalego uniwersyte-

ne, malarstwa i rysunku, numizma-

przyjeżdżają mlodzi ludzie z Polski

innych krajów, w tym także polskich.

1917" z 2008 roku. Spotykamy też

tu byl uformowany.

tyczne i biblioteczne, przekazując

i powinni mieć możliwość doskona-

W korespondencji Hugona Kollątaja

wiele informacji na ten temat w pra-

Następnie podjąl starania, aby

znaczną kolekcję książek.

lenia ojczystego języka, mlodzi zaś

z Tadeuszem Czackim znajdujemy

sie XIX­XXI wieku. Wciąż jest brak

zainteresować miejscową szlachtę na

Uroczyste otwarcie uniwersy-

Rosjanie po ukończeniu uniwersytetu

informację, że ,,Seweryn Potocki ­

naukowego i calościowego opraco-

rzecz rozbudowy miejscowego szkol-

tetu mialo miejsce dnia 17 stycznia

wyjeżdżają pracować do Polski i ten

wania na temat kuratora uniwersy-

język jest im potrzebny". Pierwszym

teckiego hr. Seweryna Potockiego,

wykladowcą języka polskiego byl

pozostającego w cieniu dzialalności

Petro Hulak-Artemowski, który także

Wasyla Karazina.

w latach 1841­1849 byl rektorem uni-

Seweryn herbu Pilawa Potocki

wersytetu.

urodzil się w 1762 roku jako drugi syn

Pod koniec życia hr. Potocki, ku-

Józefa i Anny Teresy z Ossolińskich.

pując Liwadię jako letnią rezydencję

Wraz ze starszym bratem otrzymal

dla swojej rodziny, wyjechal z Char-

należyte wychowanie i wyksztalcenie

kowa, a następnie zalożyl wieś

pod kierunkiem szwajcarskich na-

Sewerynówkę kolo Odessy, gdzie

uczycieli, a także poprzez kilkuletni

uczestniczyl w wielu handlowych i

pobyt w Genewie i Lozannie. Wia-

przemyslowych inicjatywach.

domo, że w 1787 roku zostal przed-

Od początku powolania uniwer-

stawiony Katarzynie II, co zapewne

sytetu w Charkowie do 1934 roku

mialo odbicie w dalszym zamilowa-

wśród kadry profesorskiej na wszyst-

niu do wschodnich rubieży. Innym

kich wydzialach nieprzerwanie spoty-

powodem wschodnich inklinacji mlo-

kamy Polaków. Do najwybitniejszych

dego Potockiego byly cechy osobo-

niewątpliwie należeli Ignacy Dani-

wości Potockiego, jak bowiem mówili

ówcześni, byl ,,czlowiekiem chodzą-

lowicz, Aleksander Mickiewicz, brat

cym dosyć samopas i niezbyt po-

wieszcza narodowego Adama, który

ważnym", zaś ogromne przestrzenie

wielokrotnie przebywal w Charkowie,

Antoni Stanislawski, Alfons Walicki,

Rosji pozwalaly na urzeczywistnianie

Dawny uniwersytet w Charkowie