28
Z pamiętnika podróżnika
31 stycznia13 lutego 2017 nr 2 (270) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Znane polskie rody
na wschodzie Rzeczypospolitej: grocholscy
ostatnio tereny obw. winnickiego przewodzą pojednaniu polsko-ukraińskiemu.
odslaniane są nowe pomniki, odnawiane stare zabytki. Rozpoczynamy więc serię
opowieści o wybitnych polskich rodach, zamieszkujących dawniej te ziemie.
Zaczniemy od Winnicy, gdzie wyraźny ślad pozostawila rodzina Grocholskich.
nazwa dzielnicy Mury. O ile wiem,
DMYTRo aNToNIUK
nigdzie na Ukrainie nie bylo tak bli-
tekst i zdjęcia
skiego sąsiedztwa tych zakonów.
Oprócz częściowo zachowanej
Wbrew wszelkim protestom jezuitów,
dzielnicy Mury, o której mowa bę-
w 1621 roku przy wsparciu starosty
dzie niżej, Winnica posiada zamek,
Jana Odrzywolskiego ulokowano oj-
leżący na przedmieściu Piatnicza-
ców kaznodziejów w ich bezpośred-
ny. Wzniósl go w pierwszej polowie
nim sąsiedztwie. Niebawem powstal
XVIII wieku Michal Grocholski herbu
tu klasztor i kościól pw. Zwiastowania
Syrokomla z Grabowa. Po ślubie z
NMP (najpewniej drewniane). Na rok
Anną Radzimińską, która wniosla w
przed najazdem kozaków Krzywono-
posagu m.in. wlaśnie Piatniczany,
sa dominikanie schronili się do swe-
Grocholski, rotmistrz chorągwi pan-
go klasztoru w Czerlenkowie i w ten
cernej, znacznie poszerzyl dobra
sposób uratowali się również przed
rodzinne. Posag żony stal się fun-
najazdami tatarskimi.
damentem jego późniejszego stanu
Ojcowie kaznodzieje wrócili do
posiadania.
miasta pod koniec XVII wieku dzięki
Początkowo część mieszkalna
fundacji Stefana Czerlenkowskiego.
zamku miala dwie kondygnacje.
Ale również te zabudowania znisz-
Strzegly jej trzy obronne wieże, po-
czyli Tatarzy. Zostaly odbudowane
lączone walami i fosami. Wlaściciel
na koszt Michala Kaletyńskiego. Nie-
wykorzystywal do budowy jeńców tu-
stety, z powodu blędu budowniczych
reckich i tatarskich. Minęlo kilka dzie-
kościól musiano rozebrać. W końcu
sięcioleci, i kolejny Michal Grochol-
sędzia braclawski Michal Grocholski
Zamek-palac Grocholskich w Piatniczanach
ski, aby zadowolić swą malżonkę,
z malżonką Anną z Radzimirskich
Marię Śnieżankę, która źle się czula
townie przebudowano, nie pozostalo
ufundowali klasztor murowany. Za-
do dziś kościól dominikanów, nie-
gust Poniatowski, i car Aleksander I.
w surowych murach obronnych,
ani salonu arabskiego, ani tureckie-
projektowal go znany architekt Paolo
stety, zniszczony i przerobiony na
Komnaty byly wprawdzie niewielkie,
gruntownie przebudowuje zamek na
go, ani pompejańskiego, ani myśliw-
Antonio Fontana i w latach 1751-
cerkiew prawoslawną. Jego syn,
ale zaciszne m.in. dzięki motywom
typową rezydencję magnacką, pod-
skiego, ani czarnego. Prawdopodob-
1761 kierowal pracami budowlanymi.
Marcin, w 1781 roku podejmowal w
roślinnym na ścianach. Roman Afta-
wyższyl gmach glówny o dwa kolej-
nie w jednym z mieszkań ocalaly
W tym czasie powstal barokowy ze-
Piatniczanach Stanislawa Augusta,
nazy opisuje dzialalność jakiegoś
ne piętra i polączyl go galeriami z
sklepienia, a możliwie, że nawet pod
spól klasztorny z oryginalnymi fronto-
przed którego przybyciem zasadzo-
malarza-patalacha Żewickiego, któ-
dwoma bocznymi oficynami. Trzeba
tapetami i nowym tynkiem odnalazlo
nami i dwuwieżowy kościól, który do
no wspomnianą już aleję lipową. On
rzy przecenil swe zdolności i spar-
bylo rozebrać stare umocnienia i
by się freski Marii lub Tadeusza Gro-
niego przywieral, tworząc wewnątrz
też zalożyl zwierzyniec, gdzie trzymal
taczyl w Piatniczanach kilka pokoi.
wieże. Grocholscy zaprosili irlandz-
cholskich.
niewielki dziedziniec. Niebawem ca-
jelenie i lanie.
Zostal, rzecz jasna, usunięty i dalsze
kiego ogrodnika Dionizego McClaira,
Potomkowie piatniczańskich wla-
lość zostala poświęcona.
Jednak osobistością najbardziej
prace prowadzil już osobiście syn
ścicieli nie zapominają o swych ko-
Pośród braci klasztoru bylo wie-
zaslużoną byl ostatni wlaściciel Piat-
rzeniach. Na przyklad warszawianin
le wybitnych osobistości. Zgodnie z
niczan Zdzislaw Grocholski filan-
Henryk Grocholski zalożyl w Inter-
kroniką kapucynów, ,,pod czas epi-
trop, dzialacz spoleczny i polityczny.
Stal na czele winnickiego Towarzy-
stwa oszczędnościowo-pożyczkowe-
go, w swoich wystąpieniach używal
języka ukraińskiego, byl wspólzalo-
życielem ukraińskiej gazety ,,Świtowa
zirnycia". W czasie pierwszej wojny
światowej swój piatniczański majątek
przekazal na szpital wojskowy. To
wlaśnie jemu, jako przedstawicielowi
Rządu Tymczasowego, po abdyka-
cji cara Mikolaja II przysięgę skladal
garnizon winnicki.
Zabudowania gospodarcze rezydencji Grocholskich
Po przewrocie październikowym
który zalożyl wokól rezydencji park z
przewiózl przy pomocy chlopów
wlaściciela, Henryk Grocholski. Nie
cennymi gatunkami drzew. Park ten,
znaczną część majątku kilku pokoleń
chodzilo mu o oszczędność, sam byl
Powozownia (?) rezydencji Grocholskich
aczkolwiek zaniedbany, dotrwal do
Grocholskich na Wolyń. Jednak wie-
po prostu zdolnym malarzem. We-
naszych czasów. Prowadzi do niego
le przepadlo w ogniu rewolucji bolsze-
dlug innych źródel, komnaty upięk-
demii dżumy w 1770 roku o. Alojzy
necie wspanialą stronę, poświęconą
lipowa aleja, w glębi parku zachowa-
wickiej. W nocy z 17 na 18 stycznia
szal znany malarz i wlaściciel sąsied-
Szuchański z calym oddaniem opie-
swemu rodowi (www.grocholski.pl).
ly się pomieszczenia gospodarcze.
1918 roku palac zostal splądrowany i
niej Stryżawki, Tadeusz Grocholski.
kowal się chorymi. Zostal ofiarą epi-
Zebral tu materialy tekstowe i liczne
Przede wszystkim piętrowa stajnia,
zniszczony. Pan Zdzislaw wróciwszy
Nie byl to jedyny przedstawiciel
demii i spocząl w Bogu".
fotografie majątków swoich przod-
w której Grocholscy hodowali znacz-
na krótko do Piatniczan z wojskami
rodu, który przyczynil się do dekoru
Trzynawowy kościól mial siedem
ków. Natomiast w 2009 roku odwiedzil
ną ilość arabskich koni wyścigowych.
Skoropadzkiego zdolal nakryć palac
palacu. W drugiej polowie XIX wieku
oltarzy, w glównym umieszczono ob-
Piatniczany znany reżyser Krzysztof
Obok stajni znajduje się golębnik z
nowym dachem, co uratowalo budy-
Maria Cecylia z Grocholskich Czarto-
raz Niepokalanego Poczęcia NMP w
Zanussi z malżonką Elżbietą, wnucz-
wieżą cylindryczną oraz stara elek-
nek przed kompletną ruiną. Galerie
ryska, późniejsza znana krakowska
srebrnych sukienkach. Ściany świąty-
ką ostatniego wlaściciela posiadlości
trownia, w postaci miniaturowego
natomiast i oficyny stracono, niestety,
karmelitanka, osobiście wymalowa-
ni udekorowane byly wspanialymi ka-
Zdzislawa Grocholskiego.
zameczku. Autorem przebudowy w
bezpowrotnie. Grocholski ponownie
la w stylu arabskim jeden z pokoi i
pitelami i freskami. Prawdopodobnie
Jednak Piatniczany to nie je-
XVIII wieku byl architekt Loyfer, któ-
powrócil do Piatniczan z rządem URL
namalowala witraż, przedstawiający
w świątyni byly wówczas organy. W
dyny zabytek, który pozostawili po
ry wykazal się podobnymi moderni-
i zdolal wywieść do Polski zbiory ro-
św. Helenę z krzyżem.
sobie Grocholscy. Wiadomo, że jezu-
tak wspanialym wnętrzu nieraz odby-
zacjami m.in. w Janowie w majątku
dzinne, przekazane do utworzonego
Wszyscy mieszkańcy piatni-
ici byli odwiecznymi alter ego domini-
waly się też uroczystości świeckie.
Myszka-Choloniewskich.
w tym celu muzeum regionalnego. Nie
czańskiego zamku zaslugują na
kanów. Jednak nie przeszkodzilo to
Na przyklad, tu ,,rząd i naród przy-
Zamek Grocholskich w Piatni-
mialy one szczęścia, bo ostatecznie
uwagę. Wspomniany już budowni-
ostatnim wybudować w Winnicy swój
sięgli bronić Konstytucję 3 maja
czanach nie mial, z powodu obron-
zaginęly podczas II wojny światowej.
czy zamku, Michal Grocholski wsla-
konwent w sąsiedztwie zabudowań
1791 roku z bronią w ręku". W tej
nego charakteru budowli, wielkich
Dziś w tym palacu mieści się
wil się zdlawieniem hajdamackiego
Towarzystwa Jezusowego. Zlożylo
świątyni odbywaly się też sejmiki, na
sal i salonów. Mimo to z pobytu w
administracja przychodni gruźliczej
powstania w 1750 roku. To wtedy,
się tak, że oba klasztory mialy wspól-
których obierano marszalka szlach-
nim byli zadowoleni i Stanislaw Au-
i lokale mieszkalne. Wnętrza grun-
mniej-więcej, wzniósl on istniejący
ne mury obronne z wieżami. Stąd
ty. Gdy Podole odeszlo do Rosji i w
