23

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 14­27 lutego 2017 nr 3 (271)

Panie, nie jestem godzien... Hugo kollątaj ­ zwycięski i tragiczny

Jest 1 luty, wracam pociągiem do Przemyśla. Po odprowadze-

28 lutego przypada 205. rocznica śmierci Hugona Kollątaja. Dlatego warto przybliżyć

niu na wieczny spoczynek mego dlugoletniego Przyjaciela

postać i dokonania tego przedstawiciela polskiego oświecenia. Byl on ­ jak zauważa

i Twórczego Partnera kompozytora Andrzeja Nikodemowicza,

Krzysztof Krajewski ­ duszą wszelkich poczynań reformatorskich, inicjatorem wielu

który spocząl na lubelskiej nekropolii przy ul. Lipowej.

akcji, dzialaczem politycznym nieprzeciętnej miary i wybitnym pisarzem. Skupil wo-

kól siebie grono postępowych publicystów, literatów i ludzi światlych. Otworzyl

w swoim mieszkaniu biuro informacji zwane ,,Kuźnicą Kollątajowską". Pisarz Waclaw

Berent określil dzialalność Kuźnicy slowami: ,,Agitacja Kollątajowska dzialala spraw-

nie. Cala Warszawa czytala. Skry z Kuźnicy na odleglym Solcu osypywaly stolicę.

I tlily się wszędy".

Gdzie slońce swego światla zbyt

opracowal

skąpo udziela,

WOJCIECH SKUBISZ

A zewnątrz na mnie biją smutne

śmierci cienie.

Hugo Kollątaj ­ czlowiek wszech-

stronnie wyksztalcony, duchowny,

Podobny charakter ma wiersz

mąż stanu oraz ,,wódz" ówczesnej

Elegia II, w którym Kollątaj mówi o

polskiej demokracji, dzialacz Komisji

stanie swego ducha i wyczerpaniu

Edukacji Narodowej, z ramienia której

fizycznym:

zreformowal Akademię Krakowską, a

Już rok minąl, jak próżno nadzieja

następnie przez parę lat kierowal nią

mnie ludzi,

jako rektor (1783­1786). Obdarzony

Dzień przeszly równy temu,

prawdziwym talentem pisarskim,

co mnie ze snu budzi,

wybitny stylista, umiejący trafić do

Jedna tylko choroba odmianę

umyslów i serc rodaków. Wykorzy-

ny reskryptem Franciszka II zostal

przynosi (...).

stując zasady retoryki zwracal się

9 października 1802 roku uwolniony

Zdrowie mię odstępuje, podagra się

do Polaków, którzy podjęli w państwie

z zastrzeżeniem, że nie może prze-

wzmaga,

reformy: ,,Czlowiek i jego bezpieczeń-

bywać w granicach Cesarstwa. Wię-

Życie takie rzetelnym jest śmierci

stwo, obywatel i jego szczęśliwość,

zienie opuścil ostatecznie 7 grudnia

obrazem,

ojczyzna i jej calość będą jedynym

1802 roku.

Pogrzebany w tych więzach, ledwie

prawidlem robót waszych" (Do Prze-

Przez osiem lat katorgi byl poni-

wiem, czy żyję (...)

świetnej Deputacji).

żany i okrutnie traktowany. Profesor

Czy zasypiam wśród jęków, czy

Stal się twórcą konkretnego pro-

P. Żbikowski w opracowaniu Po-

ze snu się budzę,

gramu naprawy Rzeczypospolitej i

ezji Więziennych Hugona Kollątaja

Tym się trapię, że czuję, tym się

,,ojcem" Konstytucji 3 Maja. Można

przywoluje ten smutny okres życia:

tylko nudzę.

powiedzieć, że byl zwycięskim i tra-

,,Umieszczono Kollątaja w ciemnym

gicznym zarazem politykiem, przeżyl

lochu, gdzie pozbawiony opieki le-

W Olomuńcu oprócz wzruszają-

bowiem i zwycięstwo, i klęskę swo-

karskiej nękany byl atakami podagry.

cych liryków więziennych powstala

jego dziela. Po uchwaleniu Konsty-

Pozostal tam przez osiem lat jako

nowatorska praca geograficzna pt.

tucji piastowal urząd podkanclerza

więzień stanu. Niemal z dnia na dzień

,,Rozbiór krytyczny zasad historii o

koronnego, w czasie insurekcji ko-

jeden z pierwszych dostojników Rze-

początkach rodu ludzkiego", a także

ściuszkowskiej wchodzil w sklad Naj-

czypospolitej stal się bezimiennym

utwory o charakterze onirycznym ,,Nad

wyższej Rady Narodowej. Nasuwa

więźniem numer cztery zależnym

snami, czyli nad marzeniami nocnemi

się pytanie, dlaczego byl tragicznym

od dobrej woli byle oficera austriac-

moje uwagi". W tym okresie Kollątaj

politykiem? Wiąże się to z tragicznym

kiego". Pozbawiono go wszelkich

pracowal również nad zagadnieniami

okresem historii narodu polskiego,

dóbr, honorów i zaszczytów. Warunki

życia spolecznego i politycznego.

gdy po niespelna ośmiu miesiącach

więzienne byly okrutne, zwlaszcza

belskim ks. Stanislawem Budzikiem,

ZBIGNIEW CHRZANOWSKI

Po uwolnieniu z więzienia zlożyl

insurekcja kościuszkowska ­ polskie

początkowo. Później ulegly nieco po-

który będzie przewodniczyć uroczy-

w kościele franciszkańskim w Krze-

powstanie narodowe przeciw Rosji

prawie i wówczas mógl się poświęcić

Do Lublina przyjechalem w dniu

stości, obok niego ks. biskup Mieczy-

mieńcu homagium odebrane przez

zakończylo się klęską, co zaważylo

pracy pisarskiej. W więziennej celi

pogrzebu na uroczystą mszę żalobną

slaw Cislo, rektorzy dwóch lubelskich

marszalka Marcina Tarnowskiego

również na jego losie. 4 listopada

powstaly wzruszające liryki, w któ-

i krótki koncert z utworów kompozy-

uniwersytetów KUL-u i UMCS-u.

pozwalające mu na korzystanie z

1794 roku Rosjanie zdobyli warszaw-

rych opisal niedolę więźnia. Mają one

tora. Uroczystość odbywala się w

Rozpoczyna się liturgia, ks. biskup

praw obywatelskich. Nadal slużyl

ską Pragę, dokonali tam okrutnej rze-

charakter osobisty, pelne są rozpaczy

archikatedrze lubelskiej. Ponieważ

Cislo wyglasza wspanialą homilię,

spoleczeństwu swoją wiedzą i za-

zi mieszkańców. Hugo Kollątaj wraz

i żalu. Obrazowaly stan uczuć Kollą-

przybylem dość wcześnie, mialem

w której nakreśla życie i twórczość

angażowaniem w krzewieniu nauki.

z innymi dzialaczami opuścili wów-

taja, jego samotność i gorycz spowo-

dość dużo czasu, aby myślami się-

Zmarlego, podkreślając, że w jego

Warto wspomnieć, że podczas po-

czas potajemnie Warszawę. Minister

dowaną utratą niepodleglości przez

gnąć w daleką przeszlość. Katedra

twórczości Sacrum mialo dominu-

bytu na Wolyniu pomagal Tadeuszo-

pruski Christian Henrich Haugwitz za

Polskę. Chociaż Kollątaj nie pragnąl

powoli zapelniala się ludźmi, którzy

jące miejsce i zaplacil za to wyso-

wi Czackiemu w zakladaniu Liceum

udzial w Powstaniu Kościuszkowskim

by jego osobiste przeżycia wyrażone

przyszli zlożyć hold pamięci zmarlego

ką cenę ­ degradacją zawodową w

Krzemienieckiego (1805 r.). Ostat-

i ucieczkę z Warszawy wyslal za nim

wierszem znalazly czytelników, stalo

Twórcy. Wśród przybylych zobaczy-

Konserwatorium we Lwowie w 1973

nie lata swego życia spędzil w War-

18 listopada 1794 r. list gończy.

się jednak inaczej. Musialo minąć

lem wreszcie znajomą osobę Marylę

roku, co bylo faktycznie prowokacją

szawie, z powodu konfiskaty swych

Czas, w którym Hugo Kollątaj

wiele lat, by potomni mogli odkryć

Soltys, córkę wybitnego polskiego

do opuszczenia rodzinnego miasta.

dóbr przez targowiczan, niemal w

przeżywal ciężkie chwile swego ży-

jego poezję więzienną. Jego prze-

kompozytora lwowskiego Adama Sol-

Po liturgii żalobnej Andrzeja Ni-

ubóstwie. Tylko grono wiernych

cia w jego biografii jest malo znany.

życia duchowe dobrze oddaje wiersz

tysa, u którego Andrzej Nikodemo-

kodemowicza glos zabrali: dyrektor

przyjaciól odprowadzilo jego szcząt-

Przez dlugie lata nie znaliśmy prawdy

pt. ,,Moje smutki" (fragm.). Liryk ten

wicz studiowal kompozycję. Po chwili

Festiwalu ,,Czas i dźwięk" Teresa

ki na cmentarz na Powązkach, zaś

o jego przeżyciach po upadku Rze-

nie wymaga komentarza, wyczuwa

pojawiają się dzieci Zmarlego ­ Mal-

Księska-Falger oraz prezes Stowa-

urna z sercem, zgodnie z wolą

czypospolitej. 6 grudnia 1794 roku

się w nim osobistą rozpacz więźnia

gorzata i Janek Nikodemowiczowie.

rzyszenia Kompozytorów Polskich

Kollątaja zapisaną w testamencie,

po klęsce insurekcji kościuszkow-

numer cztery:

Do okazalej nawy katedralnej wnoszą

Mieczyslaw Kominek, a także zostal

zostala zlożona w Wiśniowej, gdzie

skiej, Kollątaj zostal aresztowany

trumnę, rozpoczyna się krótki koncert.

odczytany list Lwowskiej Akademii

Żyję, jak pogrzebany w pośród

mieszkal jego brat.

przez wladze austriackie. Areszto-

Ogromna katedra jest już wypelniona

Muzycznej, podpisany przez rektora

wiecznej nocy,

Ksiądz Hugo Kollątaj mimo tra-

wanie ­ jak podaje M. Janik ­ mialo

po brzegi, choć to wtorek i środek

Igora Pylatiuka. Kondukt żalobny wy-

Dni moje podobnymi do śmierci się

gicznych przeżyć zapisal się w dzie-

miejsce między Jaroslawiem a Prze-

dnia. Dużo mlodzieży, ale przeważają

rusza w ostatnią drogę na cmentarz.

stają.

jach polskiego narodu jako światly

myślem, w karczmie, gdzie Kollątaj

ludzie starsi. Z glośników plyną frag-

Ta piękna, wzruszająca i podnio-

Jak skaleczeni w boju, giną

mąż stanu, publicysta, pisarz i poeta.

nocowal. Są też opinie, że moglo to

menty kantaty ,,Hymnus propeccatis",

sla uroczystość przygotowana przez

straszną męką,

Jego dzielo O ustanowieniu i upadku

być Radymno. Sam Kollątaj podaje,

Toccata na organy w wykonaniu Sta-

osoby świeckie i duchowne na czele

W jeden grób zabitymi pospolu

konstytucji polskiej 3 Maja stalo się

że miejscem aresztowania byl Prze-

nislawa Dziwiszka, fragmenty kantaty

z prezydentem miasta Krzysztofem

zlożeni,

ideowym testamentem i nakazem

myśl (J. Polkowski, Dziennik Księdza

,,Via crucis", przejmująca stara pieśń

Żukiem oraz arcybiskupem Stanisla-

Brakowani od ludzi, w niebie

patriotycznym dla pokoleń Polaków

Hugona Kollątaja). Po tygodniowym

wielkopostna ,,Dobranoc Glowo świę-

wem Budzikiem podkreślily zaslugi

zapomniani,

od czasów niewoli do wspólcze-

pobycie w areszcie 18 grudnia 1794

ta" w wykonaniu Chóru ,,Camerata

calego życia i twórczości Czlowieka

Zda się, żeś ich odepchnąl za życia

sności: ,,Polska (...) pokazala, iż w

r. zostal przewieziony do więzienia

Lubelska" pod batutą Tomasza Orki-

skromnego i cichego, ale jakże wspa-

Twą ręką.

ustawach sejmu konstytucyjnego, w

stanu w Olomuńcu (na Morawach),

szowskiego.

nialego we wszystkich swoich doko-

Tak ja, wtrąconym będąc w to

prawdziwym oświeceniu, rozsądnym

i kolejno do twierdzy w Josephstadt,

Rozlegają się dzwony i do nawy

naniach. Godnie i z żalem uczciliśmy

srogie więzienie,

prawodawstwie, uczuciu i szanowa-

gdzie przebywal do 1795 roku, skąd

wkracza orszak celebrujący mszę

Jego odejście, ufając, że Pan życia

Gdzie mnie przepaść ogromna

niu praw najświatlejszym w Europie

ponownie osadzono go więzieniu w

żalobną na czele z arcybiskupem lu-

przyjmie Go do swego Królestwa.

od ludzi przedziela,

narodom dorównywa".

Olomuńcu. Dzięki staraniom rodzi-