28

Z pamiętnika podróżnika

14­27 lutego 2017 nr 3 (271) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Znane polskie rody na wschodzie Rzeczypospolitej. Sobańscy

W poprzednim artykule opowiedzialem o losach rodziny Grocholskich, których majątki leża-

ly w Winnicy i na poludniowym wschodzie Wolynia. Dziś przedstawię Czytelnikom rodzinę

Sobańskich, której rezydencje byly polożone bliżej Dniestru i Moldawii.

w 1881 roku wspanialy palac. Przed

Poniatowskiego. Zasiadalo przy nim

DMYTRO ANTONIUK

wybuchem rewolucji, w ciągu tak

ponad 12 osób. Biblioteka palacowa

tekst i zdjęcia

krótkiego czasu, wlaściciele zdążyli

liczyla ponad 12 tys. woluminów, po-

zebrać tu cenną kolekcję dziel sztu-

Podobnie, jak Grocholscy, So-

śród których trafialy się księgi z XVI

ki. Niektóre z nich można podziwiać

bańscy swe pierwsze wielkie posia-

wieku. Gości oczarowywala oranże-

dziś w Muzeum Narodowym w War-

dlości na terenach wschodniej Rze-

ria i kaplica z oltarzem z zielonego

szawie.

czypospolitej zdobyli dopiero w XVIII

marmuru. Na meblach rozstawione

Najbardziej  gości  Sumówki

wieku. Stalo się to dzięki Michalowi

byly empirowe mosiężne zegary, a w

zadziwial olbrzymi, ponad wzrost

Sobańskiemu, który wzbogacil się

kredensach ­ mnóstwo kosztownej

czlowieka kominek, który byl kopią

ze swymi partnerami zakladając w

porcelany. Cale to bogactwo, na roz-

renesansowego kominka z zamku

1783 roku Kompanię Czarnomorską.

kaz ostatniego wlaściciela, zlożono w

Lot we Francji. Wszystko to zostalo

Posiadając tytul podstolego winnic-

skrzyniach i zakopano w lesie. I tak

zniszczone po 1920 roku, kiedy to

kiego, Sobański aktywnie występo-

na marginesie ­ tego skarbu nie od-

ostatniego wlaściciela Hieronima

wal wówczas przeciwko Konstytucji

naleziono do dziś.

Sobańskiego i jego 19-letniego syna

3 Maja. Należal do Targowicy i po-

Oprócz licznych budowli gospo-

bolszewicy rozstrzelali wiosną 1919

chwalal przylączenie przez Katarzy-

darskich, rozrzuconych po parku,

Jedynie to pozostalo po rezydencji Sobańskich w Sumówce

roku. Palac zostal prawie calkowicie

nę II nowych terenów do Rosji po II

przed glównym wejściem do palacu

zniszczony. Pozostal jedynie orygi-

wlaściciela palacu Michal Sobański.

Karolina przeniosla się do Odessy,

rozbiorze Polski. Sprzyjalo mu to jako

zachowaly się resztki fontanny i ro-

nalny neogotycki budynek, na które-

Rozmawial z wójtem, proponując mu

gdzie wyszla za mąż za generala De

politykowi, zaś po ślubie z Wiktorią z

dowa kaplica, która obecnie zostala

go parterze mieścila się apteka, na

pomoc finansową w odnowieniu pa-

Witte, otworzyla wlasny salon i pro-

Orlowskich wzbogacil się dodatkowo

zamieniona na salę sportową. Tu,

piętrze zaś ­ pokoje dla podróżnych.

lacu, ale ten dzialając w myśl zasady

wadzila rozlegle życie towarzyskie.

jako ziemianin ­ malżonka w posagu

jak również w grobowcu na starym

Do majątku Sobańskich należy

,,jak nie dla mnie, to i nie dla ludzi",

Wśród jej kochanków byli Aleksander

wniosla rozlegle majętności. Ta po-

katolickim cmentarzu, grzebano

jeszcze rezydencja w Werchówce.

odmówil. Wobec tego resztki palacu

Puszkin i Adam Mickiewicz, który po-

zycja rodu przetrwala na Podolu do

kolejnych przedstawicieli rodu So-

Tu nad szerokim stawem pośród

niszczone są przez wandali, z któ-

święcil jej nawet kilka wierszy. Wśród

1917 roku.

bańskich, niezależnie od tego, gdzie

rozleglego parku zachowal się dość

rodaków miala zlą slawę donosiciel-

rymi walczy jak może dyrektor miej-

Ośrodkiem majątków Sobań-

zmarli. We wsi jest jeszcze duża cer-

dobrze palac, wybudowany pod ko-

ki na powstańców listopadowych,

scowego muzeum krajoznawczego

skich byla Obodówka. W jej centrum,

kiew prawoslawna, która pierwotnie

niec XIX wieku przez braci Witolda

wobec czego w niektórych polskich

Olga Kuczer. Dzięki jej inicjatywie

pośród olbrzymiego parku, zaprojek-

byla kościolem, ufundowanym przez

i Henryka Sobańskich. Prowadzi do

niedawno ruiny zostaly oczyszczone

źródlach jest o niej mowa jako o ro-

towanego przez Dionizego McClaira

Sobańskich.

niego elegancka brama z miniaturo-

syjskim szpiegu.

z samosiejek, uporządkowano ogród

w stylu angielskim znajdowal się

Po 1917 roku w zabudowaniach

wym zameczkiem w neobarokowym

Hieronim Sobański mial z drugie-

i resztki tego, co pozostalo po kaplicy

olbrzymi palac ­ dziś pozostal wla-

palacowych mieścila się besarabska

stylu ­ budynkiem stróża. Poprzez

go malżeństwa kilkoro dzieci, którym

Brzozowskich (mieli swój majątek w

ściwie jego szkielet. Swoje powstanie

komuna, na której czele stal Grigo-

wiekowe drzewa starej alei widocz-

w spadku przypadly jego majątki.

sąsiedniej Sokolówce), oczyszczono

zabytek zawdzięcza wspomnianemu

rij Kotowski, później byl tu zarząd

też ruiny rodowego grobowca So-

bańskich.

Opuszczamy Obodówkę i prze-

nosimy się do Balanówki. Już z oddali

widoczna jest wieża o interesującej

architekturze ­ kwadratowa z ele-

mentami gotyku. Jej pierwotną funk-

cję trudno ustalić. Prawdopodobnie

byla to wieża obronna. Wiadomo je-

dynie, że zostala wybudowana przez

kogoś z Lubomirskich w XVIII wieku.

Obecnie dekoruje ją herb berszadz-

kiego rejonu.

O wiele bardziej interesująco wy-

gląda historia majątku Sobańskich w

Balanówce. Pod koniec XVIII wieku

Ruiny palacu Michala Sobańskiego w Obodówce

Hieronim Sobański zaprosil również

tu Dionizego McClaira w celu zalo-

kolchozu i szkola-internat. W pierw-

już Michalowi Sobańskiemu, jedne-

Neobarokowy palac braci Sobańskich w Wierzchówce

żenia parku, sam zaś zająl się w tym

szych latach niezależności Ukrainy

mu z glównych opiekunów Liceum

czasie budową palacu. Jego pierw-

na jest wieża palacowa z zegarem.

Bez zapisu w testamencie pozostala

te instytucje przeniesiono do nowych

Krzemienieckiego. Rezydencja po-

sza żona byla jedną z najpiękniej-

Calość ocalala do naszych czasów

jedynie córka Karoliny, Konstancja

pomieszczeń, a opuszczony palac

wstala okolo 1800 roku, o czym glosi

szych i najbardziej skandalicznych

praktycznie bez zmian. Żal jedynie,

Honorata. Z takim stanem rzeczy nie

szybko niszczal. Kres wszystkiemu

marmurowa tablica z pozlacanym na-

kobiet tego czasu ­ Karolina z Rze-

że wnętrza (oprócz gotyckich skle-

zgadzala się jej córka Maria Potocka,

polożyl pożar, który strawil drewnia-

pisem nad glównym wejściem. Pier-

wuskich. Na tyle nudzilo się jej w Ba-

pień w jednej z baszt i schodów)

która w 1855 roku rozpoczęla proces

ne stropy. Zniszczeniu ulegly wów-

wotna budowla nie byla tak okazala,

lanówce, ­ mąż calkowicie poświęcil

zostaly przebudowane i utracone

sądowy i wygrala go, przez ponowny

czas również resztki ozdób poszcze-

ale z latami rozbudowano ją i w pierw-

się hodowli owiec ­ że nie kryjąc się

na zawsze. Liceum rolnicze, któ-

przegląd spadku po Hieronimie So-

gólnych sal. Obecnie niebezpiecznie

szej polowie XIX wieku powiększono.

zupelnie, uprawiala równocześnie

re tu się mieści od 1932 roku, nie

bańskim. Kuzyni i kuzynki, którzy w

jest chodzić wewnątrz ruin i jedynie

Gruntownej modernizacji poddano ją

romans z jakimś kozakiem, który gral

pozwala zabytkowi niszczeć i w

tym czasie mieszkali w Balanówce,

resztki sztukaterii w bylej jadalni

w 1908 roku, kiedy to przebudowano

dla niej na teorbanie, i z zarządcą są-

niezlym stanie utrzymuje również

zmuszeni byli oddać ją Marii.

przypominają o dawnej świetności

ją w stylu eklektyki. Interesujące jest

siedniego majątku.

park autorstwa architekta Kronen-

Palac, wzniesiony przez Hiero-

zabytku.

to, że malżonka Michala Wiktoria pod

Po krótkim wspólnym pożyciu

berga. Kwietniki wokól palacu są

nima Sobańskiego, byl w tak zlym

Przed kilkoma laty do Obódow-

nieobecność męża nakazala dobudo-

malżeństwo oficjalnie rozwiodlo się.

uporządkowane. Wewnątrz parku

stanie, że częściowo go rozebrano,

ki przyjeżdżal potomek ostatniego

wać do palacu wysoką wieżę, która

warto zobaczyć stajnię z neobaro-

a Maria Potocka przeniosla się do

stanowila ostry kontrast do calości

kową fasadą.

bocznego skrzydla. W niektórych

budynku i byla powodem klótni po-

Wedlug krajoznawców, bracia

źródlach można przeczytać, że mie-

między malżonkami. Doszlo nawet do

Sobańscy byli nieżonaci i wspólnie

ści się tu dziś szpital, a w innych ­

czasowej separacji i Michal przeniósl

prowadzili gospodarkę. Dobrze od-

że i te zabudowania rozebrano. Do

się do Brzozowskich do Sokolówki.

nosili się do swych chlopów i robot-

naszych dni dotrwaly pomieszczenia

Wkrótce jednak malżonkowie pogo-

ników, chętnie pomagali im material-

gospodarcze i gotycki mlyn z datą

dzili się zaś oryginalna wieża zostala.

nie, jedynie za symboliczny procent.

1647 nad wejściem. O dziwo ­ jest

Podobnie, jak Brzozowscy, So-

Nie byli milośnikami świeckiego

czynny do dziś.

bańscy gromadzili w Obodówce dziela

życia i prawie nie wyjeżdżali ze wsi.

O jakieś 15 km od Balanówki

sztuki. Najcenniejsze byly bez wątpie-

Raz jeden zrobili bląd, uciekając

leżą Berszady, skąd kierując się dro-

nia dziela mistrzów francuskich Anto-

przed bolszewikami do swego wuja

gowskazem na Teplik dojedziemy do

ine Watteau i Jacquesa Louisa Davi-

Leona Lipkowskiego do Woloczysk.

Wójtówki. Tu skręcając w lewo dojeż-

da, flamandzkich ­ Rubensa i Antoni-

Tu dopadli ich komuniści i rozstrze-

dżamy do Sumówki. Przed wjazdem

sa van Deycka oraz Wlocha Tycjana.

lali. Prawdopodobnie, gdyby zostali

do wsi znów w lewo i polną drogą

Goście mogli podziwiać je w Sali Em-

na miejscu, to wdzięczni za wielolet-

dojeżdżamy do lasu, gdzie kiedyś byl

pirowej. W największym pomieszcze-

nią opiekę chlopi, obronili by Witolda

majątek kolejnej galęzi rodu Sobań-

niu palacu ­ jadalni ­ stal rozkladany

i Henryka Sobańskich, jak mialo to

skich.

owalny stól, przy którym odbywaly się

miejsce w sąsiedniej Sokolówce z

W miejsce starego zacisznego

slynne obiady czwartkowe ostatniego

Brzozowskimi.

dworu Kazimierz Sobański wystawil

polskiego króla Stanislawa Augusta

Dawna wieża w Balanówce