24
kurier kulturalny
17 marca10 kwietnia 2017 nr 5 (273) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Znaki pamięci na Wzgórzach Wuleckich
Częścią tragicznego losu ofiar zbrodni dokonanej w lipcu 1941 r. na profesorach lwowskich
jest historia poświęconych im znaków pamięci. Pomnik wzniesiony na Wzgórzach Wuleckich
w 2011 r., w 70. rocznicę kaźni, nie jest pierwszym postawionym w tym miejscu upamiętnie-
niem. W tym roku mija 50 lat od powstania, zrealizowanego po latach tylko częściowo, projek-
tu monumentu autorstwa m.in. lwowskiego rzeźbiarza prof. Emmanuela Myśki, urodzonego
w Ustrzykach Dolnych, w latach 19882000 rektora lwowskiej ASP.
i czlonków ich rodzin. Dolna
EWA ZIÓLKOWSKA
nisza podczas rocznicowych uroczy-
tekst i zdjęcia
stości dekorowana byla bialo-czerwo-
ną flagą z czarną krepą. Z czasem w
Dzialania na rzecz upamiętnienia
niszach pojawily się granitowe tablice
45 Polaków profesorów lwowskich
z napisem ogólnym oraz nazwiskami
uczelni i ich rodzin zamordowanych w
profesorów w językach polskim i ukra-
lipcu 1941 r. przez Niemców na Wzgó-
ińskim. Weszlo w lwowską tradycję,
rzach Wuleckich we Lwowie sięgają
że co roku, w pierwszych dniach lipca
lat sześćdziesiątych. Skąd taka inicja-
na Wzgórzach Wuleckich odbywają
tywa w epoce wczesnego Breżniewa?
się uroczystości rocznicowe.
Trudno jednoznacznie stwierdzić. W
Należy dodać, że we Lwowie są
każdym razie, pól wieku temu, w 1967
jeszcze dwa upamiętnienia ku czci
r., ponoć na zamówienie Lwowskiej
ofiar zbrodni: tablica w gmachu Po-
Rady Obwodowej, miejscowi archi-
litechniki Lwowskiej oraz plaskorzeź-
tekci Wasyl Kamienszczyk i Jaroslaw
ba w Collegium Medicum autorstwa
Nowakowski oraz rzeźbiarze Jakiw
rzeźbiarki Luizy Szternsztejn. W
Czajka i Emmanuel Myśko opraco-
2009 r. powstal także projekt rzeź-
wali projekt pomnika ,,polskich uczo-
biarza Lubomira Jaremczuka i arch.
nych ofiar hitleryzmu we Lwowie w
Kamienszczyka pomnika, który mial
1941 r.". Mialo to być cale zalożenie
stanąć w ogrodach Politechniki.
wkomponowane w zbocze, w tym
Warto przypomnieć, że mniej
jako element centralny potężna
więcej dziesięć lat temu dzięki oży-
kompozycja zlożona z pięciu bloków
wionym kontaktom Lwowa i Wrocla-
betonowych o różnej wysokości, z
Modele z gliny pomnika z 1980 r.
wia podjęto starania, by na Wzgó-
plaskorzeźbami symbolicznymi por-
uczonym ofiarom faszyzmu. W tym
po czym na zlecenie wladz Ukraiń-
mienszczyk. Kolejny raz do realizacji
tretami zamordowanych profesorów
samym roku Polacy ze Lwowa posta-
skiej SRR przy użyciu dźwigu i ki-
nie doszlo. Szczęśliwie częściowo
(pozowali koledzy z uczelni). Ponad-
wili na miejscu egzekucji brzozowy
lofów zostal calkowicie rozbity. Być
zachowala się dokumentacja projek-
to planowano postawienie 32 grani-
krzyż. Strona polska zadeklarowala
towa.
może przyczyna tkwila w wydarze-
towych plyt z nazwiskami ofiar (tyle
wówczas gotowość wykonania pro-
Postępu w sprawie godnego
niach sierpnia 1980 r. w Polsce. Po
osób uwzględnili decydenci i twórcy
jektu i realizacji w Polsce pomnika,
upamiętnienia na Wzgórzach Wulec-
pomniku zostaly jedynie fragmenty
pomnika). Przewidziano także repre-
który następnie mial być przewiezio-
kich nie przyniosly kolejne rozmowy
fundamentów. Przetrwalo też kilka
zentacyjne dojścia, ścieżki, schody.
ny do Lwowa. W związku z tym, że
polsko-ukraińskie prowadzone na
fotografii modelu z gliny oraz bloku
Są różne wersje, ale wiele wskazuje
nie osiągnięto porozumienia, Rada
różnych szczeblach w początkach
wzniesionego na Wzgórzach Wulec-
na to, że projekt wówczas nie zostal
Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa
lat dziewięćdziesiątych, już w nowej
kich.
zrealizowany. Przypuszczalnie w tle
z Warszawy ufundowala tablicę z
pojawil się problem polskiego pocho-
brązu, która zostala wmurowana w
dzenia uczonych. Argumentowano,
lwowskiej Bazylice Metropolitalnej
że wśród zamordowanych byli ludzie
p.w. Wniebowzięcia NMP. Odslonię-
różnych narodowości i Żydzi, i Fran-
Architekt Wasyl Kamiensz-
cie nastąpilo 27 września 1992 r.
cuzi (jak choćby prof. Longchamps
czyk (rzeźba autorstwa Em-
Ponieważ krzyż brzozowy zostal
de Berier). Nie bez znaczenia mogly
manuela Myśki)
postawiony bez wymaganych oficjal-
być też względy finansowe.
nych zezwoleń, Konsulat Generalny
Z relacji Jerzego Janickiego pt.
Zawile dzieje jednego pomnika opu-
RP we Lwowie wystąpil o zgodę na
postawienie trwalszego metalowego
blikowanej w ,,Przekroju" w 1991 r.
krzyża jako tymczasowego upamięt-
wiadomo, że sprawa zostala podję-
nienia do czasu postawienia wlaści-
ta kolejny raz z okazji zbliżającej się
wego pomnika. I uzyskal pozwolenie
40. rocznicy tragedii na Wzgórzach
wladz miejskich. Rok później więc
Wuleckich. Prawdopodobnie budo-
Polskie Towarzystwo Opieki nad
wa rozpoczęla się na przelomie lat
Grobami Wojskowymi we Lwowie
1980/1981 bądź w początkach 1981
postawilo na Wzgórzach Wuleckich
r. Wykorzystano projekt sprzed 14
w miejscu rozstrzelania polskich pro-
lat. Czy chciano go w calości zreali-
fesorów 6-metrowe upamiętnienie
zować, czy tylko we fragmentach?
metalowy krzyż na betonowym coko-
Raczej to drugie. Najpierw, zgodnie
prof. Emmanuel Myśko
le zaprojektowany tak, by byl widocz-
z obowiązującymi w ZSRR przepisa-
ny z dawnej ulicy Wuleckiej (obecnie
rzach Wuleckich stanąl nowy, monu-
mi, powstal 1-metrowy model, który
Sacharowa). Autorką byla lwowianka
mentalny pomnik Pomordowanych
po zatwierdzeniu przez odpowiednie
Profesorów Lwowskich. W marcu
Czeslawa Cydzikowa, absolwentka
wladze zostal skierowany do realiza-
2008 r. prezydent Wroclawia Rafal
szkoly artystycznej, żona Eugeniusza
cji do rzeźbiarskiego cechu, swojego
Makieta projektu z 1987 r.
Dudkiewicz oraz mer Lwowa Andrij
Cydzika, prezesa Towarzystwa.
rodzaju fabryki pomników przy ulicy
Sadowy podpisali w tej sprawie list
W betonowym cokole pozosta-
sytuacji politycznej po rozpadzie
Lyczakowskiej 159/161. Tam powstal
Minęlo kilka lat. W 1987 r. ponow-
intencyjny. W wyniku konkursu do
wiono dwa wglębienia na tablice
ZSRR. I to mimo, że nie brakowalo
kolejny model, tym razem w skali 1:1
nie, tym razem za sprawą Agencji
realizacji wybrano projekt artysty
jedną z napisem ogólnym, drugą z
życzliwych lwowskich intelektuali-
z gliny, na podstawie którego robio-
Konsularnej PRL we Lwowie, poja-
rzeźbiarza Aleksandra Śliwy, pro-
nazwiskami pomordowanych. Upa-
stów, którzy wyrażali przekonanie,
no formy gipsowe poszczególnych
wila się idea wzniesienia pomnika na
fesora krakowskiej Akademii Sztuk
miętnienie to dlugo nie mialo trwalej
że ofiarom niemieckiej eksterminacji
fragmentów pomnika. Na Wzgórzach
Wzgórzach Wuleckich. Na szczycie
Pięknych. Za realizację odpowia-
tablicy. Przez lata w górnej niszy
wymierzonej w polską inteligencję
Wuleckich ze zbocza wybrano ziemię,
wzniesienia mial powstać monument
dalo Kolegium Europy Wschodniej
państwo Cydzikowie umieszczali ka-
należy się godne upamiętnienie w
wykonano solidne fundamenty i za-
w formie masywnej bramy na placu
im. Jana Nowaka Jeziorańskiego
walek nasmolowanej tektury, na któ-
miejscu kaźni. Kontrowersje budzi-
częto z betonu wysokiej jakości wyle-
wylożonym kostką symbolizujący
z Wroclawia. Pomnik nie jest opa-
rej bialą farbą utrwalany byl napis:
la nie tyle sama idea wzniesienia
wać elementy rzeźbiarskie pomnika.
ostatnią drogę uczonych, przejście
trzony żadnym napisem. Na doj-
pomnika, co kwestia napisu. W lu-
Prace jednak szybko przerwano.
po lwowskim bruku ze świata żywych
W tym miejscu/ 4 lipca 1941
ściu umieszczono tablicę z tekstem
tym 1992 r. strona ukraińska podala
Jeden z elementów w drewnianych
do świata umarlych. Autorami byli
roku hitlerowscy/ oprawcy
w językach ukraińskim, polskim i
możliwą dla niej do zaakceptowania
rusztowaniach stal przez pewien
jak poprzednio rzeźbiarz Emmanu-
rozstrzelali/ polskich profe-
treść napisu na pomnik: Lwowskim
angielskim: Pomnik profeso-
czas na wzgórzu (kilka miesięcy?),
el Myśko oraz architekt Wasyl Ka-
sorów/ lwowskich uczelni/
