7

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 28 kwietnia­15 maja 2017 nr 8 (276)

Spotkanie Ossolińskie z prof. Olą Hnatiuk

Kolejne LXVIII Spotkanie Ossolińskie zostawilo zapewne glęboki ślad w wieloletniej już

historii tych imprez naukowych. Wydarzenie to pod każdym względem bylo niecodzien-

ne. Temat byl nie tylko interesujący (o dziennikach i wspomnieniach z czasów okupacji

Lwowa), ale też jak najbardziej aktualny i często bolesny.

stawila krótko życiorys i osiągnięcia

stanu. Ona już w październiku tegoż

deportowanych, Kotta zaś zwolniono

JURIJ SMIRNOW

naukowe i publicystyczne prelegentki

roku zostala zwolniona i wrócila do

w ciągu niecalej godziny od areszto-

tekst i zdjęcia

­ profesor Studium Europy Wschod-

Lwowa. Rzadki przypadek, na który

wania, a więc na dworzec nawet nie

W centrum prelekcji byly losy

niej Uniwersytetu Warszawskiego

nie mogla nie zwrócić uwagi inteli-

zdążyl dotrzeć". Zatem wspomnienia

ludzi, którzy nie przeżyli tych strasz-

i Akademii Kijowsko-Mohylańskiej,

gencja lwowska, zarówno polska,

nie mówią o prawdziwych zdarze-

nych lat lub zaznali ogromnych fi-

czlonkini zarządu ukraińskiego PEN

jak ukraińska oraz żydowska. We

niach, ale bardziej o autorze.

zycznych i moralnych upokorzeń.

Clubu, badaczki intelektualnej historii

wspomnieniach Oli Watowej i cy-

Profesor Hnatiuk poświęcila

Rozmawiano o zniszczeniu calego

Ukrainy XX wieku i stosunków polsko-

tatach z tych wspomnień utrwalila

część swojego referatu sytuacji w

przedwojennego sposobu życia i my-

ukraińskich, popularyzatorki literatury

się opinia, że Stefania Skwarczyńska

latach 1939-1944 w zespole na-

ślenia, o bardzo trudnych stosunkach

polskiej na Ukrainie i ukraińskiej w

zostala zwolniona dzięki interwencji

ukowców i bibliotekarzy dawnego

międzyludzkich, o niezwyklych zlo-

Polsce. Jest ona redaktorką, autorką

Wandy Wasilewskiej. Z materialów

Ossolineum. Przed wojną w Zakla-

dziejstwach dokonanych przez oku-

i tlumaczką okolo 30 książek nauko-

archiwalnych Ola Hnatiuk ustalila, że

dzie zatrudnieni byli wylącznie Po-

pantów (sowieckich i niemieckich) i o

wych. W latach 2006-2010 pracowa-

bylo inaczej, że Skwarczyńska (żona

lacy wyznania rzymskokatolickiego.

szlachetnej postawie prostych ludzi,

la jako pierwszy radca Ambasady RP

oficera WP) zostala zwolniona na

Po wrześniu 1939 roku pojawilo się

Ola Hnatiuk

którzy ryzykując wlasne życie rato-

w Kijowie. Za dzialalność publiczną

prośbę profesora Juliusza Kleinera,

niemalo Ukraińców, Żydów, i rów-

wali innych.

zostala odznaczona Krzyżem Kawa-

Dlatego najbardziej wiarygodnymi

z którą ten zwrócil się do Kyryla Stu-

nież uchodźców z Warszawy (czę-

Niezwykle interesującą jest po-

lerskim Orderu Odrodzenia Polski.

są dzienniki prowadzone przez osoby,

dynskiego, a ten jako deputowany do

sto też Żydzi). Byli to ludzie, którzy

stać prelegentki Oli Hnatiuk, prof.

Urodzila się i pracuje w War-

które wpisywaly fakty bezpośrednio

Rady Najwyższej ZSRS ­ do odpo-

nieraz stali się bardzo znani w po-

Uniwersytetu Warszawskiego i Aka-

szawie. Absolwentka Uniwersytetu

po wydarzeniu, także prywatne doku-

wiednich funkcjonariuszy sowiec-

wojennej historii Polski. Byly mię-

demii Kijowsko-Mohylańskiej. Prof.

Warszawskiego, gdzie obronila pra-

menty i notatki, które zachowaly się w

kich. W napiętych relacjach polsko-

dzy nimi bardzo nieproste relacje,

Hnatiuk jest jednym z najbardziej

cę doktorską poświęconą barokowej

archiwach lub w rodzinach tych osób.

ukraińskich zostal przemilczany fakt,

często niejednoznaczne w swoich

znanych w Polsce ukrainoznawców,

pieśni religijnej (1992) i habilitacyjną

Często dotrzeć do tych materialów jest

że Polkę Skwarczyńską zwolniono

konsekwencjach. Interesujące są

badaczy relacji polsko-ukraińsko-ży-

na podstawie książki ,,Pożegnanie z

niezwykle trudno, poszukiwania są

za wstawiennictwem Ukraińca Stu-

spostrzeżenia naocznych świadków

dowskich na Kresach i w calej przed-

imperium. Ukraińskie dyskusje o toż-

bardzo skomplikowane. Takie dzien-

dynskiego, zaś Polka i komunistka

opisujących wstąpienie wojsk nie-

wojennej Polsce. Jest to badacz

samości" (2004). Książka otrzymala

niki i notatki mogą być sporządzone

Wanda Wasilewska nie wystąpila z

mieckich do Lwowa. Różnią się one

bardzo obiektywny i glęboki, który

nagrodę naukową im. Jerzego Gie-

przez ludzi znanych i wybitnych, a

prośbą nawet w sprawie Polaka i ko-

w znacznej mierze od późniejszych

przede wszystkim ceni fakty, a nie

droycia i ,,Przeglądu Warszawskie-

często też zwyklych, tzw. ,,malych"

munisty Aleksandra Wata.

wspomnień i publikacji. Wedlug wie-

emocje. Robi wrażenie jej niezwykle

go". W 2005 roku ukazal się przeklad

ludzi, którzy jednak odnotowali jakieś

Inny przyklad. W dziennikach wy-

lu późniejszych publikacji, radość

glęboka wiedza na ten temat, jak też

ukraiński, wyróżniony tytulem ,,Książ-

konkretne wydarzenie, nazwisko lub

bitnego matematyka Hugona Stein-

wykazywali w pierwszej kolejności

dokladność i poprawność w inter-

ka Roku ­ 2006". Na Ukrainie Ola

datę. Wykorzystanie takich materia-

hausa jest dużo faktów poświęconych

Ukraińcy, którzy witali Niemców na

pretacji faktów. Znajomość języków

Hnatiuk opublikowala również pracę

lów nie zawęża poglądu na wyda-

losom jego rodziny, w tym Jana Kotta,

ulicach z kwiatami. A jednak jest nie-

pomaga jej szeroko wykorzystywać

,,Między literaturą a polityką" (Kijów,

rzenia, lecz odwrotnie, poszerza go,

jego zięcia. Jan Kott byl pisarzem,

malo notatek archiwalnych i dzien-

nie tylko polskojęzyczne, ale i ukra-

2012). Najnowsza książka ,,Odwaga

czyni te wydarzenia wiarygodnymi,

krytykiem literackim i dzialaczem

ników, w których zaznaczono, że

ińskie, rosyjskie, niemieckie źródla,

radość wykazywala również znacz-

publikacje i archiwa. Jest to cecha

na część polskich mieszkańców

na ogól rzadko spotykana u polskich

Lwowa, która uważala, że gorzej od

i ukraińskich badaczy, a tym bardziej

Sowietów być już nie może.

publicystów i politologów.

Z tego czasu zachowalo się

Prof. Ola Hnatiuk wyglosila swój

znacznie mniej dzienników pisa-

wyklad w bardzo dobrym, literackim

nych przez Ukraińców. Ale takie też

języku ukraińskim, którym wlada

są. Trzeba tylko do nich dotrzeć. Na

doskonale. Jest to też wyjątek, bo w

przyklad, w archiwum Towarzystwa

ciągu dziesięciu lat Spotkań Ossoliń-

Naukowego im. T. Szewczenki są

skich żaden z polskich naukowców,

dzienniki Marii Strutyńskiej, pisarki

polityków czy dyplomatów nie potra-

ukraińskiej, dzialaczki spolecznej,

fil tak mówić po ukraińsku, jak pani

żony Mychajla Strutyńskiego, aresz-

Hnatiuk.

towanego przez NKWD i zamordowa-

Temat LXVIII Spotkania Osso-

nego w 1941 roku. W jej dziennikach

lińskiego wzbudzil znaczne zainte-

można przeczytać opisy międzyludz-

resowanie. Na spotkaniu obecni byli

i strach" (2015) jest poświęcona in-

faktem historycznym. Wspomnienia

komunistycznym. Prof. Steinhaus w

kich i międzynarodowych relacji w

znani lwowscy profesorowie historii,

teligencji lwowskiej w czasie wojny.

są czymś wtórnym odnośnie takich

1990 roku podaje w skrócie historię

okupowanym Lwowie, których nie

przedstawiciele Konsulatu General-

Ciekawe, że ukraiński przeklad uka-

dzienników. Wspomnienia są nie

zatrzymania przez NKWD Jana Kot-

znajdujemy we wspomnieniach in-

nego RP we Lwowie, dyrektorowie

zal się przed wersją polską. Książka

zawsze precyzyjne nie tylko z tego

ta razem z innymi literatami polskimi.

nych osób.

lwowskich muzeów, szerokie grono

otrzymala wiele nagród, w tym Grand

powodu, że zostaly spisane 20­30

Po przesluchaniu, ten, już po uplywie

Otóż, dzienniki naocznych świad-

lwowskich historyków, naukowców,

Prix lwowskiego Forum Wydawców

lat po wydarzeniach, ale też dlatego,

godziny, zostal zwolniony i wrócil

ków, materialy archiwalne, dokumen-

krajoznawców, dziennikarzy, litera-

w 2015 roku, gdzie stala się wydarze-

że autor w ciągu tych lat zdobyl inne

do domu. Tymczasem Jan Kott we

ty NKWD, rektoratu Uniwersytetu

turoznawców. Spotkanie prowadzili

niem roku w literaturze ukraińskiej.

doświadczenia, inaczej przemyślal

wspomnieniach napisanych grubo

Jana Kazimierza czy inne auten-

wicedyrektor Lwowskiej Narodowej

W wykladzie na Spotkaniu Osso-

fakty, zmienil opinię o tych czy innych

po wojnie i wydanych w 1990 roku

tyczne świadectwa tego czasu dają

Biblioteki Naukowej im. W. Stefany-

lińskim Ola Hnatiuk odslonila nieco

ludziach. Inaczej rozstawil akcenty. A

w Londynie napisal, że uratowala

możliwość ująć w inny sposób na

ka Wasyl Fersztej i pelnomocnik we

kulisy swojej literackiej i naukowej

coś najzwyczajniej zapomnial, pomy-

go przed deportacją na Sybir Wan-

pozór dobrze znane fakty i wyda-

rzenia. Na tym wlaśnie polega rola

Lwowie Zakladu Narodowego im.

pracy, swoją metodykę zbierania ma-

lil daty i nazwiska.

da Wasilewska. Ola Hnatiuk pisze w

wspólczesnego uczciwego bada-

Ossolińskich we Wroclawiu Wiktoria

terialów naukowych, ich porównania,

Nawet w tak klasycznych wspo-

swojej książce, że w ogóle ,,żadne ze

cza ­ historyka. Jest to sprawa nie

Malicka. Dyrektor Fersztej przypo-

konfrontacji wydarzeń i faktów, wybór

mnieniach jak ,,Mój wiek" Aleksan-

wspomnień o Wandzie Wasilewskiej

tylko bardzo pracochlonna, ale też

mnial, że Spotkania Ossolińskie są

najbardziej wiarygodnych, odpowia-

dra Wata są nieścislości. Badacz

w sprawie aresztowanych w 1940

wymagająca prawdziwej odwagi.

organizowane dzięki wspólpracy oby-

dających rzeczywistości. Jest to bar-

ma prawo podważać, sprawdzać

roku nie znajduje potwierdzenia w

Odwaga ta polega na lamaniu ste-

dwu wyżej wymienionych instytucji,

dzo trudna praca badacza dziejów hi-

fakty i nazwiska w innych materia-

dokumentach. Zmyśleniem jest opo-

reotypów w stosunkach polsko-ukra-

i również osobistemu entuzjazmowi

storycznych, gdyż często nie można

lach archiwalnych. Wyplywa wów-

wieść Jana Kotta o Wasilewskiej bie-

ińsko-żydowskich w okresie okupacji

i zaangażowaniu dyrektorów Adolfa

ufać nie tylko utworom literackim, ale

czas wiele interesujących faktów.

gającej po peronie w asyście wysokich

sowieckiej i niemieckiej oraz w wyja-

Juzwenki i Myroslawa Romaniuka,

nawet wspomnieniom. Pani profesor

Na przyklad, w okolicznościach

rangą oficerów NKWD, dzięki czemu

śnieniu miejsca każdej z tych grup

a także dyrektora Jana Malickiego.

objaśnila, że mogą być różne powo-

aresztowania przez NKWD Wla-

w ostatniej chwili doszlo do uwolnie-

we wspólpracy lub walce z każdym

Osobliwego znaczenia nadaje tym

dy podawania we wspomnieniach

dyslawa Broniewskiego i samego

nia z transportu Kotta oraz Boya-

kolejnym okupantem. W takich po-

spotkaniom patronat honorowy kon-

nie do końca wiarygodnych faktów

Wata. Czy też w historii zwolnienia

Żeleńskiego. ,,Obwieszony medalami

szukiwaniach historycznych niejed-

sula generalnego RP we Lwowie,

lub pominięcia, przemilczenia niektó-

doktor  Stefanii  Skwarczyńskiej,

jak choinka" oficer mógl się pojawić

na osoba ukazuje się w calkiem

zaś uroku udzial takich gwiazd nauki

rych wydarzeń. Prawie każde wspo-

teoretyka i historyka literatury, wykla-

jedynie w ubarwionej opowieści, ale

innym świetle. To też wymaga wiel-

polskiej jak prof. Ola Hnatiuk. Pel-

mnienie trzeba sprawdzać, nie moż-

dowcy Uniwersytetu Jana Kazimierza

z pewnością nie przy pociągu prze-

kiej precyzji badań, porównywania

nomocnik Zakladu Narodowego im.

na wykorzystywać go jako prawdę w

we Lwowie, aresztowanej w kwietniu

znaczonym do transportu więźniów.

różnych świadectw i materialów.

Ossolińskich Wiktoria Malicka przed-

ostatniej instancji.

1940 roku i deportowanej do Kazach-

Żeleński nigdy nie znalazl się wśród