22

Okruchy historii

28 kwietnia­15 maja 2017 nr 8 (276) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. VIII)

Zapomniany pisarz-romantyk

Józef korzeniowski (1797­1863)

,,Dla Hucula nie ma życia,/ Jak na poloninie,/ Gdy go losy w doly rzucą,/ Wnet z tęsknoty ginie".

Fragment przytoczonej piosenki ,,Czerwony pas" jest powszechnie znany, śpiewany i cytowany, ale

w literaturze przedmiotu brak wiadomości na temat jego autora, który mieszkal i pisal dramaty

w Charkowie. Jest to dziś niemal zapomniana postać wybitnego pisarza-romantyka Józefa Korze-

niowskiego, zafascynowanego Karpatami i kulturą huculską. W tym roku 19 marca minęla 220. rocz-

nica urodzin. Byl osobą, która przywiozla do Charkowa nowego ducha romantyzmu, rozwijającego

się wówczas w Europie. Male miasto na wschodnich rubieżach Europy doskonale nadawalo się do

szerzenia nowych idei, gdyż nowy nurt, który reprezentowal Korzeniowski, wyrósl ze sprzeciwu wo-

bec kultury dworskiej i mieszczańskiej, gdzie ocenialo się jednostkę za pochodzenie, a nie za talent.

Może to także stalo się przyczyną odrzucenia i zapomnienia pisarza.

chowawca dzieci w rodzinie Korze-

MARIAN SKOWYRA

niowskich z Warszawy, gdzie przeby-

tekst

wal do 1820 roku. Następnie powrócil

ilustracje ze zbiorów

do Krzemieńca i zostal przyjęty na

autora

stanowisku  wykladowcy  liceum.

Romantyzm stal się glównym

Należal do Towarzystwa Przyjaciól

czynnikiem utrzymania i rozwoju

Nauk. Następnie w latach 1833­

świadomości narodowej. Pod wply-

1838 spotykamy go w Kijowie, gdzie

wem emigracji, którego reprezentan-

zostal zatrudniony jako wykladowca

tami stali się najwięksi polscy poeci,

filozofii na uniwersytecie.

powstal oryginalny kanon literatury

Do miasta na wchodzie Ukrainy

patriotycznej. Motywy jednostkowe-

przybyl w 1838 roku, gdzie do 1846

go tragizmu zostaly w ich twórczości

roku pozostawal na stanowisku dy-

podporządkowane problemom naro-

rektora I charkowskiego gimnazjum

dowej historiozofii ­ próbie zglębienia

męskiego, uważanego potocznie za

sensu cierpień narodu i nakreślenia

polskie, gdyż podejmowala tam chęt-

wizji przyszlego zmartwychwstania.

nie naukę większość chlopców z pol-

Strona tytulowa powieści

Romantycy wyrażali przekonanie o

skich rodzin. Byl także wykladowcą

,,Karpaccy górale"

szczególnej roli Polski i narodu pol-

filozofii na miejscowym uniwersyte-

skiego w dziejach świata, przede

cie, a także zostal wybrany inspekto-

wszystkim wiarę w misję dziejową

rem szkól w Charkowie.

narodu polskiego jako przedmurza

Po wyjeździe Korzeniowskiego z

chrześcijaństwa. Polskę nazywano

Charkowa, na stanowisku dyrektora

,,Mesjaszem narodów", który da lu-

gimnazjum zostal mianowany kolejny

dom Europy Królestwo Boże na zie-

wybitny Polak i uczony Jan Wierni-

mi i wyzwoli je od tyranii.

kowski, językoznawca, wykladowca

Na gruncie europejskim najwybit-

i przyjaciel Adama Mickiewicza, o

niejszymi przedstawicielami roman-

którym mówiono, że ,,umial znaleźć

tyzmu byli Fryderyk Schiller, Johann

odpowiednie podejście zarówno do

Wolfgang Goethe, George Byron,

uczniów, jak i nauczycieli, będąc za-

a w Rosji ­ Aleksander Puszkin, w

wsze w żywej relacji z nimi, cieszyl

Polsce natomiast: Adam Mickiewicz,

się dużym autorytetem w spole-

Juliusz Slowacki, Zygmunt Krasiń-

czeństwie". Wiernikowski pozostal w

ski, Cyprian Norwid, Aleksander

Charkowie do śmierci, która nastąpi-

Józef Korzeniowski, u dolu jego podpis

Fredro i niestety zapomniany Józef

la w 1877 roku. Zatem do tego czasu

Strona tytulowa wydania bi-

Korzeniowski, uważany za czolowe-

I męskie gimnazjum mialo wybitnie

pozycja z 1898 roku, wydana w Pe-

zarządcy majątku hrabiego Potoc-

bliograficznego Józefa Ko-

go twórcę dramatu romantycznego

polski charakter.

tersburgu, autorstwa Piotra Chmie-

kiego. Należal do zubożalej szlachty

rzeniowskiego z 1898 r.

oraz mistrza narracji. Bez wątpienia

Korzeniowski, który szczerze

lowskiego pt. ,,Józef Korzeniowski:

galicyjskiej herbu Nalęcz. Po dwóch

byl prekursorem realizmu spolecz-

polecal na swojego następcę Wier-

ście, która pod wplywem wcześniej-

jego życie i dzialalność literacka: za-

latach Korzeniowscy dorobili się wla-

nego oraz powieści psychologicznej,

nikowskiego, nigdy nie stronil od

szego doświadczenia, a także nowe-

rys biograficzny". W obecnych cza-

snego majątku ,,Korzeniówka" pod

pozytywistycznej nowelistyki, a jego

aktywnego udzialu w życiu miasta.

go środowiska, w jakim się znalazl

sach poza nielicznym artykulami brak

Brodami blisko Podkamienia, dokąd

twórczość zostala oparta o moral-

Dla miejscowej nowopowstalej rzym-

pisarz, przyniosla intensyfikację twór-

calościowego opracowania o pisarzu.

przenieśli się wraz z calym dobyt-

ność katolicką.

skokatolickiej parafii wlasnoręcznie

czości i wyraźny jej zwrot w postaci

W rosyjskojęzycznych publikacjach

kiem i mieszkali tam do 1815 roku.

Jego twórczość pomimo uplywu

namalowal i ofiarowal obraz ,,Ukrzy-

narastania tendencji realistycznych,

wzmianki o nim znajdują się jedynie

Pierwsze nauki mlody Józef pobie-

dwóch wieków nie posiada grun-

żowania Chrystusa", który przed

na podstawie obserwacji obyczajów

w Wielkiej Radzieckiej Encyklopedii.

ral w domu rodzinnym, a następnie

townego opracowania naukowego.

1877 rokiem zostal prawdopodobnie

i fenomenów życia kraju. Zamiast dra-

Józef Korzeniowski urodzil się 19

w brodzkiej szkole, którą ukończyl

Spośród literatury bibliograficznej na

przekazany rodzinie zmarlego już

matów historycznych i ,,salonowych",

marca 1797 roku w Starych Brodach

w 1807 roku. Po trzech latach nauki

szczególną uwagę zasluguje jedynie

wówczas Korzeniowskiego i wywie-

dominuje u Korzeniowskiego komedia

(dziś dzielnica Brodów) w rodzinie

w szkole w Brodach kolejnymi miej-

ziony z Charkowa. Brak dalszych

wspólczesna oraz obyczajowe opo-

scami edukacji byly Zbaraż i Czer-

wiadomości o tym obrazie. Wiadomo

wiadanie i powieść. Na szczególną

niowce, zaś w latach 1807-1817

jedynie, że dawny obraz Korzeniow-

uwagę zasluguje tu dramat, powstaly

uczyl się w znanym powszechnie

skiego, który znajdowal się w jednym

w Charkowie w 1840 roku pt. ,,Karpac-

na ten czas gimnazjum krzemieniec-

z bocznych oltarzy ­ jak informowal

cy górale". Calościowo po raz pierw-

kim. Na ten okres przypada początek

Marian Dubiecki ­ zostal zastąpiony

szy wydany w Wilnie w 1843 roku,

jego twórczości literackiej i pierwsze

nowym, i ślad o pisarzu z Charkowa

na scenie pojawil się we Lwowie 21

publikacje. Debiutowal w 1816 roku

zaginąl nawet w księgach kościel-

czerwca 1844 roku. W 1915 roku na

na lamach ,,Tygodnika Wileńskiego".

nych. Inwentarze mienia kościelnego

podstawie tego dramatu powstal film

Szczególny wówczas wplyw na nie-

wspominające o tym obrazie przed

fabularny o tym tytule, który nie prze-

go mial nauczyciel wymowy i poezji

kilkunastu laty nagle znikly.

trwal do dzisiaj w żadnej kopii.

Alojzy Osiński.

Na szczególną uwagę zasluguje

Powieść, a raczej intryga i ówcze-

Po ukończeniu gimnazjum rzucil

jego dzialalność pisarska w tym mie-

sny dramat ,,Karpaccy górale" zostal

się w wir pracy. Pierwotnie jako wy-

Budynek I charkowskiego gimnazjum