28

Z pamiętnika podróżnika

14­27 lipca 2017 nr 13 (281) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Znane polskie rody Wschodu

Rzeczypospolitej: Czartoryscy  (cz. II)

Chociaż Czartoryscy związani byli przede wszystkim z Wolyniem,

jednak pozostawili po sobie wiele pamiątek również w innych czę-

ściach Wschodniej Rzeczypospolitej.

Obok kościola stala dzwonnica, którą

dzone są badania archeologiczne,

DMYTRO ANTONIUK

wykorzystywano jako kostnicę.

i mam nadzieję, że renowacja tych

tekst i zdjęcia

Klasztor zostal skasowany przez

obiektów już nie za górami.

cesarza Józefa II, a kościól od końca

Zachodnie Podole też zachowa-

Międzybóżski zamek przetrwal

XVIII wieku byl świątynią parafial-

lo ślady po tym potężnym rodzie. W

wiele najazdów. Tatarzy, napadają-

ną. Arcybiskup Andrzej Ankwicz

Jazlowcu na fasadzie palacu Ponia-

cy na Podole i Wolyń Kuczmackim

wizytując w 1833 roku podomini-

towskich, wslawionego dzięki blo-

i Czarnym szlakami, które zbiegaly

kański klasztor odnotowal jego zly

goslawionej Marcelinie Darowskiej,

się w mieście, prawie co roku ,,go-

stan i rekonsekrowal kościól pw.

zalożycielce zgromadzenia ss. Nie-

ścili" pod murami fortecy. W 1516

św. Antoniego z Padwy.

pokalanek, widnieje XVIII-wieczny

roku zginąl tu wnuk Konstantego

Po II wojnie światowej wyko-

herb Czartoryskich.

Ostrogskiego, Roman. Hetman Mi-

rzystywano go jako magazyn, po-

W Brzeżanach cerkiew greckoka-

kolaj Sieniawski mężnie i umiejętnie

lożono nawet nowy gontowy dach,

tolicka pw. Św. Trójcy, która stoi przy

bronil zamku. W wieku 77 lat (w roku

zniszczywszy przy tym sygnaturkę.

rynku, zalożona zostala w 1748 roku

1566) obronil się przed kolejnych

W okresie niezależności Ukrainy za-

przez księcia Augusta Czartoryskie-

najazdem Tatarów. Nie gorsi od ojca

bytek opustoszal, a w 2005 roku zo-

go, a jej glówną świętością są relikwie

byli też jego synowie.

Herb Czartoryskich w Jazlowcu

stal spalony przez miejscowe dzieci.

św. Jana Chrzciciela z oltarza polowe-

Podczas najazdu Chmielnic-

Zawalilo się sklepienie, na murach

Mikolaj Sieniawski, który przejąl go

Po porażce powstania Czartory-

go Mikolaja Sieniawskiego, zlożone w

kiego Międzybóż, w odróżnieniu

urósl niewielki gaik. W okresie swej

po szlachcicu Zborowskim. Byl to

ski zmuszony byl emigrować do Pa-

świątyni przez fundatora.

od innych fortec Podola, odbil trzy

świetności kościól posiadal piękne

jeden z najbardziej doświadczonych

ryża, gdzie byl uważany za króla Pol-

Nad Dniestrem w miejscowości

szturmy kozaków Maksyma Krzy-

dekoracje, mial siedem drewnia-

hetmanów w ówczesnej Rzeczypo-

ski na uchodźctwie, i kierowal stron-

Czernelica zachowal się potężny

wonosa. Ale gdy pod dowództwem

nych oltarzy. Dziś po tym nie zostalo

spolitej, który, m.in. przyczynil się do

nictwem Hotelu Lambert. Za udzial

bastionowy zamek z 1659 roku, który

Chmielnickiego zbliżyly się glów-

śladu. Ocalal rzeźbiony portal nad

powstania Siczy Zaporoskiej. Przez

w powstaniu rząd carski ostatecznie

swe istnienie zawdzięcza wojewo-

ne sily, zaloga poddala się. Żeby

wejściem do zakrystii z herbem Pi-

cale swoje życie ­ a dożyl lat 80 ­

odebral Czartoryskim Międzybóż,

dzie braclawskiemu Michalowi Jerze-

kozacy nie grabili miasta starosta

lawa i inicjalami, które można roz-

co roku bronil Rzeczpospolitej przed

zlikwidowal szkolę, zalożoną w 1814

mu Czartoryskiemu. Po zrujnowaniu

prosil hetmana o osobistą opiekę

szyfrować jako: E(ufrozynia) S(ta-

Turkami, Tatarami i Wolochami. Na

roku przez Adama Jerzego i urządzil

go przez Turków ród Czartoryskich

nad nim. Chmielnicki chętnie na to

swoich terenach wznosil potężne

w miasteczku wojskowy garnizon. Na

przystal i pozostawil na zamku za-

fortece, więc i forteca międzybóżska

letnie manewry przyjeżdżali tu caro-

logę pod dowództwem pulkownika

miala wewnątrz piętrowy palac, a

wie Mikolaj I i Aleksander II. Od 1868

Jakimenki. Żadne domostwo nie

na jego dachu do dziś stoją potęż-

roku na zamku kwaterowal Ochtyrski

bylo wówczas splądrowane. Pod-

ne wazony, które w okresie pobytu

pulk husarski, któremu patronowala

czas tych zmagań forteca jeszcze

wlaściciela wypelniano oliwą i pod-

cesarzowa Olga, mieszkająca co

dwa razy przechodzila z rąk do rąk.

palano nocą.

roku w starym palacu Sieniawskich,

W 1657 w okolicy stanąl obronnym

Po wygaśnięciu rodu Sieniaw-

częściowo przebudowanym i odre-

taborem książę Rakoczy, który

skich Międzybóż w XVII wieku dostal

staurowanym. Córkę Aleksandra III

uprzednio podjąl próbę przejęcia

się Czartoryskim. Tutaj prawie rok

tak pochlonęla idea patronatu, że w

wladzy w Rzeczypospolitej. Stefan

(1790) staly wojska Tadeusza Ko-

końcu rozwiodla się ze swym mężem

Czarniecki otoczyl tabor i zmusil do

ściuszki. 44-letni general, przyszly

księciem Oldemburskim i wyszla za

go poddania na bardzo niekorzyst-

bohater Polski, zakochal się tu w

rotmistrza ,,swego" pulku Mikolaja

nych warunkach. Potem Czarniecki

18-letniej Tekli Żurawskiej, ale ojciec

Kulikowskiego.

nakazal na walach obozu węgier-

dziewczyny odmówil mu jej ręki. Za

Wladze komunistyczne i dwie

skiego wystawić niewielki murowa-

Dom Adama Kazimierza Czartoryskiego w Kamieńcu

poparcie powstania kościuszkow-

wojny światowe mocno uszkodzily

ny zamek, który stal do roku 1820, a

odbudowal fortyfikacje, które ode-

nislawska) X(iężna) C(zartoryska).

graly ważną rolę w moldawskich

Pilawa jest rodowym herbem Potoc-

wyprawach Jana III Sobieskiego.

kich i zostal tu umieszczony, ponie-

Zabytek zachowal swoje obrysy, ale

waż księżna byla malżonką Piotra

mury są mocno zniszczone. We-

Potockiego. Herb Pogoń na portalu

wnątrz jest sad jabloniowy, glówna

nad wejściem do kościola ma inicja-

zaś atrakcja zamku to wieża nad-

ly, które można rozszyfrować jako:

bramna uwieńczona renesansowym

M(ichal) I(erzy) X(iążę) C(zartoryski)

portalem i plaskorzeźbą z herbem

W(ojewoda) W(olyński). Zachowala

Czartoryskich ­ Pogoń. Obok zam-

się też przy wejściu koncha na wodę

ku zachowaly się ruiny dominikań-

świeconą oraz drewniany ganek

skiego kościola, z podobnym do

(dziś niebezpiecznie wchodzić na

zamkowego portalem. Wojewoda

niego) dawnego chóru, pochodzący

braclawski Michal Jerzy Czartoryski

zapewne z XVIII wieku.

razem z fortecą ufundowal kościól

Najpotężniejszym zamkiem Po-

św. Michala Archaniola dla oo. ka-

dola, który przechowuje pamięć o

znodziejów. Kroniki datują powsta-

Czartoryskich, jest forteca w Między-

nie tego ośrodka na rok 1661. Już

bożu. Forteca, jak i samo miasto, są

w roku 1669 Eufrozynia Czartoryska

jednymi z najstarszych na Ukrainie:

wystawila gotycką świątynię, któ-

Międzybóż wspomniany jest pod

ra otrzymala renesansowy portal

rokiem 1146 w Kronice klasztoru Hi-

Forteca Sieniawskich-Czartoryskich w Międzybożu

ozdobiony herbem Pogoń. Jest on

patiewskiego. Gdy Podole przeszlo

mniejszy od zamkowego, lecz do-

do Litwy, miasto należalo do Koria-

pod nieobecność wlaściciela zostal

skiego Katarzyna II skonfiskowala

zabytek. Swego czasu wewnątrz

brze zachowany. Klasztor posiadal

towiczów, potomków Gedymina. Tu,

rozebrany przez zarządcę mająt-

Czartoryskim posiadlość, ale nie-

murów mieścila się nawet mleczar-

kopię cudownego obrazu Matki Bo-

u zbiegu dwóch rzek Bohu i Bużka

ku Czartoryskich, niejakiego pana

dlugo przed swą śmiercią zwrócila

nia. Od roku 1968 dziala tu muzeum,

skiej Częstochowskiej, który z pew-

(stąd nazwa miasta) wystawili oni

Puchalskiego.  Gdy  Czartoryski

im majątek. Jednego z najwybitniej-

które z czasem przeksztalcono na

nością byl tam przechowywany, gdy

murowany zamek. Bylo to w wie-

wrócil z zagranicy, nakazal batożyć

szych przedstawicieli rodu ­ Adama

rezerwat. Wiele pomieszczeń zostalo

cale Pokucie wraz z Czarnelicą byly

ku XIV (wedlug innych danych ­ w

Jerzego Czartoryskiego wybrano na

wyremontowanych, otwarto ekspozy-

Puchalskiego i przegonil go precz.

grabione przez rosyjskie wojska, do-

XV). Gwaltowny rozwój Międzyboża

Milośnik historii Adam Jerzy bardzo

przewodniczącego polskiego rządu,

cje muzealne. W ruinie znajduje się

wodzone przez marszalka Minicha

zacząl się w 1540 roku, gdy jego

żalowal romantycznego widoku na

utworzonego przez powstańców w

jeszcze donżon z okresu litewskiego

w czasie jego wyprawy na Turcję.

wlaścicielem zostal hetman koronny

,,Zamek Rakoczego".

1831 roku.

i palac Sieniawskich. Wokól prowa-