22

Okruchy historii

17­30 października 2017 nr 19 (287) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. XV)

Polski ślad w początkach Charkowa

Mówiąc o Polakach, którzy przez wieki mieszkali i wplywali na rozwój miast i wsi na terenach Slobodzkiej Ukrainy, nie spo-

sób nie przedstawić pewnych śladów osiadlej ludności znad Wisly, którzy przybywali tu od zalożenia Charkowa, przyjmu-

jąc 1630 rok jako początkową datę jego powstania. Nie jest to próba zanegowania ukraińskości miasta oraz odmówienia

pierwszego osadnictwa, które w pierwszej kolejności przypada na ukraińskich osadników, jednak zespolenie dwóch kultur

polskiej i ukraińskiej w jednej i nierozdzielnej historiotwórczej strukturze pozwala także przypuszczać, że od pierwszych dni

istnienia miasta nad rzekami Lopań i Charków nie moglo się odbyć bez uczestnictwa polskiego elementu, zwlaszcza w po-

jęciu kultury i mody, która ksztaltowala się tu w XVII­XVIII wieku. Autor jest świadom, że takie teorie narażają go na krytykę,

toteż w opracowaniu niniejszego tematu zostaly wzięte pod uwagę jedynie ukraińskie źródla i opracowania historyczne.

na Ukrainie bylo motywowane także

MARIAN SKOWYRA

licznymi swobodami, które tu istnialy".

Istnieją świadectwa, że od po-

Zatem prości chlopi także mogli tu

czątku XVIII wieku kupcy gdańscy

przybywać w poszukiwaniu ziem dla

przywozili swoje towary na slynne

uprawy roślin i hodowli zwierząt, które

charkowskie jarmarki, a w 1723 roku

następnie z zyskiem byly sprzedawa-

w Charkowie na stale mialo zamiesz-

ne na jarmarkach i nawet trafialy na

kiwać jedynie 21 cudzoziemców,

carski stól. Należy jednak zauważyć,

wśród których badacz historii miasta

że powyższa migracja, z powodu

Charkowa Dmytro Bahalij (1857-

niestabilności terenu, nie miala cha-

1932) wymienil jedną wdowę ,,pol-

rakteru masowego. Inny historyk J.

skiej narodowości" niejaką Awdomię

Kloczowski oceniając polską szlach-

Strzelecką. Jednak wydaje się, że

tę jako ,,bene nati", czyli dobrze uro-

ta informacja mija się calkowicie z

dzonych, wskazywal na rycerskie sta-

prawdą, gdyż Bahalij stawial sobie za

ny Polski, a tym samym udowadnial,

cel udowodnienie ukraińskości mia-

że szlachta mogla być zapraszana

Charków, na początku XVIII w.

sta nad rzekami Charków i Lopań,

dla obrony tych ziem. Tak np. polscy

Legendarny kozak Charko,

i pozostawil poza marginesem inne

koloniści wojskowi w 1571 roku za-

jako protoplasta wielu rodzin, osiedlil

Mówiąc o początkach zeslań Po-

który mial zalożyć miasto

narodowości, które pod wplywem lat

lożyli miasto Kremenczuk, gdzie zo-

się kolo miasta Zmijowa. Natomiast

laków na te tereny, należy sięgnąć do

pierwsze polskie rody z biegiem lat w

ulegly już procesowi rusyfikacji.

stala ustanowiona zaloga wojskowa

wybitny ukraiński historyk i etnograf

czasów wojen Stefana Batorego z

nowym środowisku zatracaly wlasną

Ukraiński historyk W. Palijenko

skladająca się z 1000 żolnierzy na

Mikolaj Kostomarow do tej legendy

państwem moskiewskim, które dążylo

identyczność narodową, podlegaly

stwierdza, że w XV wieku z centrum

dodal fakt, że kozak Charko zostal w

do zasiedlenia pustych ziem. W XVII

rusyfikacji, co w następnych wiekach,

Ukrainy, czyli z Kijowa ,,polska lud-

ostateczności zabity przez Polaków

wieku zsylki mialy charakter czysto

pod wplywem mody i zachowania sta-

ność przesuwala się dalej: na polu-

w Charkowie, czyli także i Kosto-

polityczny, aby ,,niebezpieczne ele-

tusu, próbowali udowadniać potomko-

dniowy wschód (...) na wschód na

marow nie poddawal w wątpliwość

menty" odsunąć od wojennych ognisk

wie pierwszych szlacheckich polskich

Zadnieprze w okręg poltawski, a stąd

istnienia polskiego elementu na Slo-

zapalnych i z jeńców wojennych uczy-

osadników na Ziemi Slobodzkiej.

na Slobodzką Ukrainę", czyli tereny

bodzkiej Ukrainie, czy to w charak-

nić kolonizatorów. Z czasem określe-

Autor artykulu ,,Dążenia do uszla-

nazywane często ,,Dzikim Polem".

terze osiadlej ludności, czy też jako

nie ,,Polska Ukraina" wyszlo calkowi-

chetnienia kozackich starszyzn Slo-

W najstarszym zachowanym doku-

najeźdźców.

cie z użycia, zapewne z tej racji, że od

bożańszczyny" W. Maslijczuk stwier-

XVIII wieku miejscem zsylki byly już

dzil, że zwlaszcza na początku XVIII

wylącznie tereny Syberii.

wieku wielu starszyzn i inni czlon-

Anna Kotyczenko w publikacji na

kowie slobodzkich pulków, poprzez

temat polskiej szlachty na ziemiach

dodanie do nazwisk zakończeń ,,cki"

ukraińskich wyróżnia obok zsylek

i ,,dzki", dążylo do uszlachetnienia na-

szereg innych przyczyn pierwszego

zwiska, a tym samym uzyskać przy-

osiedlania się Polaków na wschodzie

wileje carskiego dworu, zwlaszcza

Ukrainy: geopolityczne, wojskowe,

zrównanie szlachty na ksztalt polski.

ekonomiczne, które charakteryzo-

Na przyklad, sędzia z Iziumu D. Da-

waly przebieg i tendencje socjalnych

nylow stal się Danilowskim, a pisarz

procesów. ,,O ile wplyw byl wyzna-

charkowski S. Klimow w 1719 roku

czany przez stan majętności tego

Herb  Zacharzewskich  z

przybral nazwisko Klimowski. Niejaki

lub innego szlachcica ­ pisze Ko-

książki ,,Bogaty Wirydarz"

mieszkaniec Lubotina Hawryil Misz-

tyczenko ­ to oczywistym powsta-

czele z Mikolajem Jazlowieckim.

czenko (Petrow) zmienil nazwisko na

je problem rozszerzenia wlasnych

Przybywający koloniści, czyli

Piotrowski. W następnych latach po

wplywów terytorialnych, które decy-

drobna szlachta, dzięki wysokiemu,

przeslaniu dowodów heraldycznych

dowaly na ruch migracyjny Polaków

w odniesieniu do ogólnego panujące-

do cara Piotra I dawna szlachta slo-

na sąsiednie tereny wschodnie. Obok

Cerkiew w Lubotynie, wybudowana przez Światopelk-Mir-

go wówczas poziomu oświaty, kultury

bodzkiego kraju otrzymala legalizację

szlachty na Ukrainę przybywali chlopi

skich. Obok cerkwi zachowane pochówki Mirskich

i wychowania ­ niosla na nowe tere-

szlacheckich sejmików i zostala wpi-

ze wschodnich województw Polski

ny kulturę i edukację osiadlej już tam

W rosyjskich i ukraińskich do-

mencie pt. ,,Opis miast i znatnych

sana do ksiąg heraldycznych. Uspad-

­ lublińskiego, rzeszowskiego, kra-

ludności (W. Palijenko). Oczywiście

kumentach archiwalnych XVI-XVIII

miasteczek w prowincjach Slobodz-

kowanie szlachectwa polskiego oraz

kowskiego. Masowe przesiedlenie

wieku istnialo rozróżnienie tery-

kiej Gubernii", w którym zawarto in-

,,nietutejszość" miala wskazywać

torium Ukrainy, które dzielono na

formacje na temat pierwszej ludności

również na wyjątkowość i dawać

tzw. Polską, czyli Stepową Ukra-

Charkowa, zapisano następujące

prawo na panowanie nad ludnością

inę, uważaną za niebezpieczne

slowa: ,,Początki zasiedlenia miasta

i pozwalać w konsekwencji uspad-

tego w 7138 (1630) roku, w którym

kować nabyte majętności.

do życia ,,poza granicami" miejsce

jako pierwsi zaczęli zbierać się do za-

Chociaż wielu spośród badaczy

politycznych zeslań oraz okręg, z

siedlenia Malorosji z Zadniestrza, pol-

stwierdzalo, że charkowska świta nie

którego pobierano owoce i zwie-

skich i maloruskich miast". Mowa tu

miala nic wspólnego z polskim szla-

rzynę dla carskiego stolu i tzw. Ru-

zatem o zbieglej ludności ukraińskiej

checkim pochodzeniem, to jednak

ską Ukrainę. Dla przykladu można

i polskiej, przybylej z terenów Ukrainy

kilka rodów zasluguje na szczególną

przytoczyć fragment dokumentu z

i Polski, budującej fortece obronne

uwagę w kontekście ich polskiego

1736 roku gubernatora Bielgorodu,

przed najazdami tatarskimi.

pochodzenia na podstawie historycz-

który nakazuje odszukać i wrócić na

W ukraińskiej legendzie o po-

nych badań ukraińskich historyków.

poprzednie miejsce zamieszkania

wstaniu miasta Charkowa, przyta-

Do takich rodów w pierwszej ko-

w okręgu bielgorodzkim zbieglych

czanej w polowie XIX wieku przez E.

lejności należala charkowska rodzina

,,przez polski okręg w ukraińskie

Topczijewa, mityczny kozak Charko

Dońców podpisujący się nazwiskiem

slobody" klasztornych i palacowych

Merczyk, siedziba Szydlowskich z końca XIX wieku

mial pochodzić z terenów Polski i

Zacharżewskich. W. Swerbihuz infor-

slug.