22

Okruchy historii

30 listopada­18 grudnia 2017 nr 22 (290) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. XVIII)

Szermierz patriotyzmu narodowego

Leon kozlowski (1877­1927)

Osiedlający się w Charkowie dawni więźniowie i koloniści z biegiem lat zaczęli myśleć o po-

zostaniu tu na zawsze. W tym celu zakladali rodziny, budowali domy i dwory, stając się pelno-

prawnymi obywatelami Slobodzkiego Kraju. Dopiero ich dzieci, wychowane w duchu patrio-

tyzmu, postanowily wrócić do kraju ich ojców, aby tam dzialać i znacznie przyczyniać się do

rozwoju odrodzonej po wieloletnich zaborach Ojczyzny. Taką grupę stanowili polscy pisarze,

literaci i krytycy ­ szermierze o godność, milość i sprawiedliwość w kraju.

rotnie się zdawalo, odeszlo w dal

wydanie publikacji pt. ,,Po co czlo-

pociągu, do którego naladowano

MARIAN SKOWYRA

przeszlości, to jest pańszczyzny

wiek żyje". Po ukończeniu studiów

nas, jak śledzie do beczki i który

Zdobyte doświadczenia pozy-

­ o przeistoczenie świata w jeden

powrócil do Moskwy, gdzie przystąpil

więcej stal, niż szedl, z rozkoszą

tywne, jak i negatywne na terenie

wielki dom niewoli, w jakiś kolchoz,

do państwowego egzaminu prawni-

wchlanialiśmy powietrze leśne, z

Charkowa i bolszewickiej Rosji starali

mówiąc żargonem sowieckim, w

czego. W 1907 roku oglosil drukiem

niewypowiedzianym uczuciem my-

się przelać na papier, aby przestrzec

którym czlowiek stalby się automa-

kolejną publikację ,,Szkice o syndy-

śleliśmy o chwili, kiedy odetchniemy

rodaków przed nadciągającym zlem,

tem bez myśli i bez woli, albowiem

kalizmie francuskim".

czystym powietrzem wolnej ziemi".

jakim byl komunizm. Do takich postaci

myśleć i mieć wolę jest przywilejem

Od 1910 roku wspólpracowal z

Dalej wspominal o samej po-

niewątpliwie należy Leon Kozlowski,

tylko partii, przywilejem bezpieki,

najbardziej popularną moskiewską

dróży: ,,Od roku wybieraliśmy się w

który w publikacji ,,Pólksiężyc i gwiaz-

będącej jej widocznym wyrazem".

gazetą ,,Russkija Wiedomosti", gdzie

drogę i już tyle razy wyjazd zdawal

da czerwona" dawal jasne wytyczne,

Toteż autor dalej określil glówny

drukowal artykuly z zakresu literatury

się bliskim i nie dochodzil do skutku.

czym byla rewolucja 1917 roku i jakie

cel nowej wladzy, która wzmacniala

polskiej. W tym czasie wiele pisal o

Toteż niepewność nie opuszczala

stawiala cele. W obecnych czasach

się dopiero na ówczesnym terenie

Mickiewiczu, Orzeszkowej, Prusie,

nas i w drodze. Obawy, że bolsze-

dawnego Związku Radzieckiego,

slowa Kozlowskiego stają się nadal

Konopnickiej, Reymoncie, Tetmaje-

wicy nie dotrzymają przyrzeczenia,

aktualne, gdyż świat stoi przed wielo-

mówiąc, że ,,pierwszym zadaniem

rze, Żulawskim i wielu innych. Po ery-

zlamią umowę i wrócą nas do Mo-

ma wyzwaniami i zagrożeniami, toteż

i celem komunizmu, od urzeczy-

gowaniu samodzielnej moskiewskiej

skwy, lub po drodze wyladują nas z

wistnienia którego zależą wszystkie

czas najwyższy, aby zapoznać się z

gazety polskiej ,,Echo Polskie" ­ Ko-

pociągu i wpakują do więzienia, bu-

Leon Kozlowski

inne zadania i cele, jest zniszczenie

tą wyjątkową postacią.

zlowski z calym oddaniem poświęcil

dzily się wśród nas, gdy pociąg dla

religii, zabicie idei Boga i tym sa-

się pracy w redakcji. Ponownie zaj-

przyczyn niewiadomych przystawal

gnąc iść śladami ojca poprzez stu-

mym idei czlowieka, jako istoty, co

mowal się problematyką związaną z

na czas dluższy. (...) Jechaliśmy z

dia prawnicze. Jak podają źródla,

myślą i duszą sięga ponad materię".

literaturą polską.

na uniwersytet zostal przyjęty 17

Wobec powyższych wydarzeń, które

W czasie I wojny światowej pozo-

sierpnia 1896 roku. Jednak nie dane

mają miejsce na wschodzie Ukrainy

stawal w Moskwie i, jak poprzednio,

mu bylo stać się wybitnym prawni-

i w wielu miejscach Europy, slowa

wiele poświęcal się na rzecz sprawy

kiem, gdyż nie ukończyl studiów,

charkowskiego polskiego pisarza w

polskiej. W tym też jeszcze okresie

ze względu na modne w kręgach

obecnych czasach są bardziej niż

przejawial lewicowe poglądy. Jednak

charkowskich studentów poglądy

aktualne.

pod wplywem dzialań wojennych

socjalistyczne. Jak podawal jeden

Leon Kozlowski urodzil się w ro-

jego przekonania ulegaly powolnym

z jego biogramów: ,,Socjalistą byl

dzinie charkowskiego adwokata Sta-

zmianom. Wiele publikowal, spotykal

za mlodu, z pobudek ideowych wie-

nislawa Kozlowskiego i nieznanej z

się z Polakami oraz wyglaszal oka-

rzyl w misję klasy robotniczej". Jako

imienia matki, którzy przybyli do Char-

zjonalne referaty naukowe na temat

student uczęszczal na spotkania

kowa z terenów Podola. W niektórych

spraw polskich i narodowych.

studentów socjalistów. Wśród nie-

wydaniach, na temat Kozlowskiego,

W 1918 roku jako czlowiek światly

zadeklarowanych jeszcze politycz-

mających za cel pośmiertne uhonoro-

zostal przez Aleksandra Lednickiego

nie, przeprowadzal agitacje, chcąc

powolany do przedstawicielstwa w

Slownik biograficzny daw-

Radzie Regencyjnej, gdzie zajmowal

nych wychowanków Pierw-

się referatem politycznym. Dzialal-

szego Charkowskiego Gim-

ność tej instytucji zostala rychlo prze-

nazjum za minione stulecie

rwana. ,,W czasie rozgromu instytucji

1805­1905

Leon Kozlowski na liście studentów

tej przez bolszewików, szczęśliwie

pozyskać jak największe grono

wanie polskiego pisarza, podano, że

Już we wstępie o komunizmie i

uratować zdolal zlożone tam depo-

zwolenników. Jednak już niebawem

urodzil się 5 maja 1878 roku. Jednak

bolszewizmie tak Leon Kozlowski pi-

zyty w zlocie, przeszlo 6 milionów".

mial się przekonać, że ,,krwawe i

ta data jest blędna, gdyż zachowane

sal: ,,Jak w wiekach ubieglych muzul-

Brak dalszych wiadomości, co się

dzikie rządy bolszewickie i wszelki

wykazy studentów charkowskiego

mański pólksiężyc, tak dziś czerwona

stalo z tymi finansami, uratowanymi

mesjanizm klasowy jest występny

uniwersytetu z poszczególnych lat,

gwiazda sowiecka jest godlem potęgi

przez Kozlowskiego. Prawdopodob-

w samym korzeniu swoim". Otóż tuż

jak choćby wykaz z roku akademic-

niosącej zagladę cywilizacji i kulturze

nie nie udalo się ich wywieźć z Mo-

przed ukończeniem studiów w 1901

kiego 1896­1897, jednoznacznie

świata chrześcijańskiego. I jak wów-

skwy, gdyż w lipcu 1919 roku referent

roku po jednej z socjalistycznych

stwierdza, że Leon Kozlowski syn

czas, tak też dziś, narody i państwa

polityczny zostal uwięziony i przez

akcji zostal aresztowany i wywie-

Stanislawa urodzil się w Charkowie

Europy nie dorosly do zrozumienia

pól roku byl utrzymywany w charak-

ziony do Petersburga, gdzie przez

25 maja 1877 roku. Podobnie też

naglącej konieczności solidarnej po-

terze zakladnika.

16 miesięcy przebywal w więzieniu

postuluje N. Czekanow w rosyjsko-

stawy i solidarnego dzialania przed

Do odrodzonej Polski powrócil

prewencyjnym. Od tego czasu nigdy

języcznym ,,Biograficznym slowniku

obliczem groźnego niebezpieczeń-

dopiero na początku stycznia 1920

więcej na dluższy czas nie powrócil

dawnych wychowanków Pierwszego

stwa; zamiast tego krótkowzroczny

roku. Tak Leon Kozlowski pisal o

do rodzinnego miasta.

Charkowskiego Gimnazjum za minio-

egoizm, który albo obojętnie patrzy

powrocie do kraju: ,,My zakladnicy,

kraju glodu, epidemii i śmierci, a

Po zwolnieniu z więzienia zostal

ne stulecie 1805­1905".

na nieszczęście sąsiada, w nadziei,

powracający z niewoli bolszewic-

śmierć gonila nas". Nie wszyscy

objęty nadzorem policyjnym i zaka-

Pierwsze nauki Kozlowski po-

że może coś na tym zarobić, albo

kiej po dlugiej podróży, kroczyliśmy

dojechali. Wlaśnie w takiej wyjątko-

bieral w domu rodzinnym, a na-

zem pobytu w miastach akademic-

nawet wchodzi w uklady z wrogiem,

lasem Borysowskim, zbliżając się

wej chwili część zmarlo, a ich groby

glupio się ludząc, że dość jest chcieć

kich, przez co nie mógl ukończyć

stępnie w latach 1890­1896 uczyl

do drutów i okopów polskich". Wraz

pozostaly w miejscach nieznanych

pokoju z nim, aby ten pokój mieć. A

rozpoczętych w Charkowie studiów.

się w I charkowskim gimnazjum,

z Kozlowskim do macierzy mia-

na ziemi rosyjskiej. W takich warun-

Pierwotnie zamieszkal w Poltawie, a

popularnym  szczególnie  wśród

plany i cele wroga tego, w porów-

lo okazję powrócić przeszlo 500

kach podróżni też świętowali święta

następnie w Rostowie nad Donem.

miejscowych Polaków, które ukoń-

naniu z charakterem i wylącznie

zakladników wiekiem od 80 lat do

Bożego Narodzenia. ,,W Orszy jed-

Dopiero w 1904 roku udalo mu

czyl celująco, otrzymując zloty me-

zdobywczymi celami najazdów tatar-

niemowlęctwa. ,,Pochód poruszal

na z zakladniczek w pociągu powila

się wyjechać do Paryża, gdzie przez

dal za osiągnięcia w nauce. W tym

skich i tureckich, sięgają nierównie

się wolno wąską ścieżką, zasypaną

syna (...). W wagonach urządziliśmy

dwa lata studiowal nauki politycz-

też jeszcze roku dziewiętnastoletni

dalej! Nic podobnego historia dotych-

śniegiem. Zdrowi i mlodsi szli pie-

choinkę, spędziliśmy święta Boże-

no-spoleczne. Tam Kozlowski de-

Leon Kozlowski zlożyl dokumenty

czas nie zapisala. Chodzi tu bowiem

szo, slabi i dzieci jechali sankami.

go Narodzenia, spotkaliśmy Nowy

biutowal w pracy pisarskiej poprzez

na miejscowym uniwersytecie, pra-

o wskrzeszenie czegoś, co bezpow-

Po trzech tygodniach siedzenia w

Rok, a w nocy 2 stycznia pociąg