24

Okruchy historii

30 listopada­18 grudnia 2017 nr 22 (290) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Stanislawowski tranzyt  (cz. I)

W literaturze historycznej podkreśla się, że Stanislawów zostal zalożony na skrzy-

żowaniu ważnych szlaków handlowych. Jest to logiczne, że gdy byly drogi, to po

nich wędrowano. Wędrowców nie braklo. Wielu jedynie nocowalo w zajeździe, aby

już rankiem ruszyć w dalszą drogę. Ale byli i tacy, którzy uważnie rozglądali się po

okolicy i notowali spostrzeżenia. W 1934 roku krajoznawca Józef Zieliński zebral

świadectwa tych ,,pisarzy" i w ,,Kurierze Stanislawowskim" opublikowal artykul

,,Stanislawów we wspomnieniach cudzoziemców". Poszerzylem nieco ten material

i dziś proponuję go Czytelnikom ,,Kuriera Galicyjskiego".

Miasto ma trzy bramy, wybudowane

IWAN BONDAREW

z kamienia, na jednej widoczny jest

tekst

pólksiężyc.

ilustracje ze zbiorów autora

Zablotów jest jednym z przed-

mieść, po przeciwnej stronie jest

Klasyk Ulrich

Tego wędrowca nie cytowal chy-

takie same. Oba z ruskimi cerkwia-

ba najbardziej leniwy krajoznawca.

mi. Poza miastem w odleglości ar-

Zawital on do Stanislawowa w 1672

matniego strzalu na poludniowym

roku i pozostawil pierwszy opis mia-

zachodzie jest ladny las dębowy, o

sta nad Bystrzycami. Ponieważ do tej

dlugości ćwierć mili. Przez dwa dni

pory nie odnaleziono planów miasta z

siedzieliśmy tu spokojnie i byliśmy

XVII wieku, to wspomnienia tego ,,tu-

wspaniale przyjęci przez wojewodę ­

rysty" są jedynym źródlem dla rekon-

jak w zamku, tak i w gospodzie. Za to

struktorów stanislawowskiej fortecy.

mój gospodarz, biskup de Polmie ze

Kim byl ten autor? Nazywal się

swej strony okazal się bardzo szczo-

Ulrich von Werdum (od miasta Wir-

drym, rozdając prezenty noworoczne

Ulricha Werduma gościnnie

dum we Fryzji, na pólnocy Holandii).

wszystkim, nawet najniższym dwor-

podejmowal na swym zamku

Żyl w latach 1631-1681. Przepuściw-

skim slużącym".

wojewoda kijowski Jędrzej

szy swój majątek, mężczyzna wyru-

Od siebie dodam, że nic nie wy-

Potocki

szyl na poszukiwanie przygód. Zapo-

szlo z tego przewrotu państwowe-

znal się z francuskim tajnym agentem

gnionu, pulkownik pieszej gwardii

go. Pretendenta do polskiego tronu

biskupem de Polmie (znanym też

wojewody. W mieście jest kościól pa-

księcia de Longville zabito podczas

jako monsignor Buval lub Joan de

pieski, ale tylko drewniany, w którym

wojny franko-holenderskiej i tajni

Kurtene), który zatrudnil Ulricha, jako

nabożeństwa będą odprawiane tak

agenci z niczym powrócili do domu.

swego sekretarza. We dwójkę podró-

dlugo, dopóki nie ukończony zosta-

Jeżeli ktoś chce przeczytać posze-

żowali po terenach Rzeczypospolitej,

nie piękny kościól kamienny, budowa

rzoną wersję wspomnień von Wer-

agitując za detronizacją króla Michala

którego trwa. Ormianie i Rusini, czyli

duma, to warto wyszukać w bibliote-

Korybuta Wiśniowieckiego i obraniem

Grecy, też mają po jednej cerkwi, a

ce 9 numer czasopisma ,,Жовтень"

na tron królewski księcia Charlesa

Żydzi ­ bożnicę. Ratusz stoi pośrod-

(Październik) za 1983 rok.

Francuzowi D Aleyrac owi król Jan III Sobieski powierzyl

Parisa de Longville. W styczniu 1672

ku czworobocznego wielkiego rynku.

dostarczanie listów do kochanej żony Marysieńki

roku agenci zawitali do rezydencji jed-

Wybudowany jest w ksztalcie wieży

Anegdoty D Aleуraca

nego z profrancuskich koalicjantów

z różnymi zaglębieniami, częściowo

Kolejnym gościem Stanislawo-

Jana III Sobieskiego. Monarcha po-

wspomnienia o tajemnicach królowa-

Jędrzeja Potockiego. Oto co zobaczyl

z drewna, a częściowo ­ kamienny.

wa, stal się urodzony w slonecznej

wierzyl mu dostarczanie listów do

nia Jana III Sobieskiego".

tam Ulrich von Werdum:

Również wojewoda otworzyl tu wyż-

Francji François Pol D Aleyrac. Jak

swej ukochanej żony, Marysieńki. Z

Fragmenty, odnoszące się do

,,Z tego miejsca, jeszcze równin-

szą szkolę z pięcioma profesorami.

tylko nie przekręcano jego nazwisko

czasem François stal się zaufanym

Stanislawowa, przetlumaczyl i opu-

nego i w większości z obrobionymi

Zamek, w którym obecnie sam

­ Dalerac, d Allerac, d Alerac, Dalle-

króla i ten zabiegal o jego nobilitację

blikowal w swej książce XIX wieczny

polami, do Jamnicy (Savnice) ­ jedna

mieszka, również wzniesiony jest z

rac, a nawet de Leran. W polskich

­ nadanie szlachectwa. D Aleyrac

historyk Alojzy Szarlowski. Większość

mila. Ta wioska z ruską cerkwią leży

drewna, ale już zebrano belki, ceglę

źródlach spotyka się dwie wersje

byl świadkiem wielu interesujących

krajoznawców czerpie swoje informa-

nad malym strumieniem (ten strumyk

i kamienne bloki na drugi zamek ­

jego nazwiska: D Aleyrac lub Dale-

wydarzeń. W 1699 roku w Amster-

cje wlaśnie z tego źródla. Ale zdarzy-

też nazywali Jamnica ­ aut.) i nale-

kamienny, który ma powstać w polu-

rac. Niech każdy czyta jak chce. Ale

damie ukazala się jego książka ,,Les

lo się, że jeden poważny akademik w

ży do wojewody kijowskiego. Potem

dniowo-wschodnim zakątku miasta.

mniejsza z tym...

anecdotes de Pologne ou Memoires

swej bibliografii podkreślil, że opieral

jeszcze dalej przez takież równinne

Wojewoda chce otoczyć go wieżami

D Aleyrac swoją karierę rozpo-

secrets du regne de Jean Sobieski

się na amsterdamskim oryginale.

pola i malą rzeczkę do Stanislawo-

i innymi fortyfikacjami, jak cytadelę.

czynal jako sluga polskiego króla

III", czyli ,,Anegdoty o Polsce, lub

François byl dość lakoniczny i o

wa ­ jedna mila. To miasto, zaledwie

Jędrzeju Potockim pisze: ,,Jego woj-

przed dziesięcioma laty z gruntu

ska są tu jedyną obroną granic. On

(czyli na pustym miejscu ­ aut.) na

obsadza wojskowe posady, daje mia-

pustym miejscu zbudowal wspo-

stu wojskowe oddzialy, dba o zapasy

mniany wojewoda kijowski Jędrzej

broni, napelnia żywnością magazyny,

Potocki i nazwal go na cześć swego

wszystkie armaty do niego należą".

jedynego syna, na ten czas dwuna-

A tak opisuje on Stanislawów w

stoletniego panicza, imię którego

1687 roku:

Stanislaw. Leży ono na calkiem rów-

,,Stanislawów jest jednym z naj-

ninnej plaszczyźnie, gdzie do tego

piękniejszych i największych miast

stala ruska wioska z cerkwią Zablo-

na Pokuciu. Polożony jest na pięk-

tów (Sobloto), która teraz jest jednym

nej równinie o dwie mile od Dniestru,

z jego przedmieść. Z trzech innych

umocniony wielkimi walami o regu-

stron miasto otoczone jest jeziorami

larnym ksztalcie wedlug obecnego

i moczarami, przez które przecieka

sposobu. Miasto ma wielki palac z

mala rzeczka Bystrzyca i wpada do

kamienia, zbudowany ladnie z ozdo-

miejskiej fosy. Fortyfikacja sklada się

bami. Rynek, budynki, mieszkańcy i

z sześciu ziemnych bastionów z pali-

arsenal wyróżniają go ze wszystkich

sadą u dolu, zrobioną z mocnych dę-

miast na Rusi. Miasto zamieszkują

bów. Wojewoda planowal utworzenie

bogaci Ormianie i Wolosi. Sądząc

jeszcze fos i opatrzenie ich zewnętrz-

z odzieży mężczyzn i kobiet, a też

nymi urządzeniami fortyfikacyjnymi.

po licznych jarmarkach, które swoją

Glówna linia bastionów ma 150

różnorodnością towarów nie ustę-

stóp dlugości. Zbudowal te umoc-

pują jarmarkom Lwowa i Warszawy,

nienia pan Francois Corassini z Avi-

można byloby nazwać Stanislawów

W takiej karecie Josef Rogrer trząsl się po drogach Galicji