15

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 25 kwietnia­14 maja 2018 nr 8 (300)

Valdis Muktupāvels ­ lotewski muzykolog

o polskich korzeniach

Valdis Muktupāvels, profesor folklorystyki i etnomuzykologii na Uniwersytecie

Lotewskim w Rydze opowiadal o lotewskiej tradycji muzycznej, o etnomuzykolo-

gii, o tym, jak w czasach komunizmu przemycono lotewski symbol narodowy na

plycie wydanej w Polsce i o swoich polskich korzeniach.

pieśni. Także to jest bardzo stara,

Litwinów. Mówilo się wtedy, ze KGB

Rozmawiali ANTONI OPA-

archaiczna lotewska muzyka.

obserwuje tych, którzy chodzą wokól

LIŃSKI (Radio Wnet) i WOJ-

tego pomnika i że lepiej tam się nie

CIECH JANKOWSKI.

AO ­ W XIX wieku podob-

kręcić, bo to się źle skończy. Dopiero

no śpiewy chóralne mialy

pod koniec lat 80. ludzie poczuli się

Antoni Opaliński ­ Jaka

duży wplyw na lotewskie

pewniej. Ale ten pomnik byl moc-

jest muzyka lotewska?

odrodzenie narodowe?

Jest to muzyka charakterystycz-

Lotysze wzięli przyklad z tego,

nym symbolem wolności. Jeden z

na dla naszego narodu, ludowa,

co dzieje się w krajach niemiecko-

muzyków Iḷģi byl również grafikiem i

popularna, ale są też wspólcześni

języcznych. Dzialaly tam chóry mę-

on zrobil bardzo fajną okladkę. Tam

kompozytorzy, którzy są znani nie

skie i podobnie zaczęlo się dziać w

są pieśni sieroce i pieśni weselne.

tylko na Lotwie. To jest na przyklad

luterańskiej części Lotwy. Zalożono

On namalowal gole kobiece piersi,

Ēriks Ešenvalds, Pēteris Vasks, z

seminarium, które ksztalcilo dyrygen-

bardzo ladne. To byla bardzo dobra

popularnej muzyki najbardziej znany

tów dla chórów męskich na Lotwie.

okladka, ale Marek Cabanowski wy-

kompozytor poza granicami Lotwy

Powstaly potężne chóry po tysiąc,

myślil, że będzie ,,the wall and the

jest Raimonds Pauls, myślę w każ-

dwa tysiące śpiewaków. Bylo to bar-

hole in the wall" [mur, a w nim dziu-

dym karaoke śpiewanym w Japonii

dzo ważne dla Lotyszy, bo okazalo

ra ­ red.]. Przez tę dziurę bylo widać

jest jeden albo dwa jego utwory.

się, że plebejski naród może mieć

Pomnik Wolności w Rydze. Myślę, że

Obecnie życie muzyczne na Lotwie

swoją kulturę wyższą. Od 1873 roku

ten pomysl wziąl z albumu ,,the Wall"

jest bardzo interesujące.

odbywa się Święto Lotewskiej Pieśni

grupy Pink Floyd.

i Tańca. Wtedy po raz pierwszy przy-

AO ­ Jakie są najstarsze

WJ ­ Skąd Pan zna tak

jechali śpiewacy z różnych guberni,

formy muzyczne związa-

dobrze język polski?

byli i z Inflantów, i Kurlandii. To święto

Pan nie zna dobrze języka pol-

ne z Lotyszami, z lotewską

odbywa się do dziś i jest zapisane

skiego [śmiech]. Moja babcia rozma-

kulturą?

Istnieje tradycja śpiewów na wsi

na liście UNESCO światowego dzie-

wiala ze mną po polsku. Jeżeli się

lotewskiej przekazywana z pokolenia

dzictwa. Estończycy i Litwini mają

mówi tym językiem tylko w domu, to

na pokolenie. Są to śpiewy związane

podobne święta.

nie ma żadnego progresu w jego po-

w obrzędowością ludową, świętami

znawaniu. Sluchalem jeszcze kiedyś

AO ­ Czy na Lotwie istnie-

religijnymi. Jest to bardzo ciekawe.

Polskie Radio, w latach 70. Można

ją dwie kultury tradycyjne, lu-

Ja, jako etnomuzykolog, też organi-

bylo tam posluchać dobrą muzykę.

Sluchanie jego muzyki to doznanie

terańska i katolicka, tak jak w

ków muzyki nie komercyj-

zowalem wyprawy badawcze, zbie-

W Polsce bylo trochę wolności, a tu

niemal ekstatyczne.

Niemczech i czy jest wyraźna

nej. Z dużą przyjemnością

raliśmy te tradycje. Można je usly-

byl Związek Radziecki. Jednak Pola-

różnica między landami ka-

AO ­ Zajmuje się Pan tra-

dowiedzialem się, że byla

szeć na przyklad na weselu. Są takie

cy kierowali swoim państwem.

tolickimi i luterańskimi?

dycyjnymi  instrumentami.

to Pana zasluga.

,,wojny na pieśni". Idą rodzice panny

W tradycyjnej kulturze rzeczywi-

Marek Cabanowski, dyrektor Po-

WJ ­ W rozmowach z

Czy one są autentyczne, czy

mlodej, spotykają rodziców pana

ście jest duża różnica między czę-

lJazzu byl bardzo zainteresowany, by

ludźmi z Litwy, Lotwy, Bia-

odtwarzane?

mlodego, być może pierwszy raz się

ścią katolicką i luterańską, ale wspól-

Ta tradycja już w XIX wieku byla

pod koniec lat 80. prezentować nie

lorusi, Ukrainy często po-

widzą i żeby lepiej się poznać, robią

cześnie ta różnica nie jest wielka. Co

na wymarciu, ale nie wyginęla. W XI

tylko jazz, ale muzykę aktualnie graną

jawia się motyw polskiego

wlaśnie taką ,,wojnę na pieśni". Wy-

prawda na wschodzie Lotwy, w Lat-

wieku można bylo zarejestrować na

w różnych krajach. Pomyślalem o na-

radia i polskich gazet.

gląda to tak, że śpiewają na przemian

galii, gdzie jest Kościól rzymskokato-

Moja babcia prenumerowala

taśmie magnetycznej, zapisać nuty

szym lotewskim zespole Iḷģi na jedną

krótkie, czterowierszowe piosenki do

licki, tam też występuje lokalny język.

,,Przyjaciólkę". W naszym domu

i odnaleźć stare instrumenty. Mniej

plytę, a na jednej stronie drugiej plyty

drugiej strony. One są zabawne, cza-

On nie różni się bardzo. Czasem

,,Przyjaciólka" byla zawsze, ale po-

więcej 30 lat temu pojawila się fala

byli nasi studenci, którzy brali ze mną

sem krytykujące mlodych i rodziców

Lotysze mówią, że jest jeden lotew-

tem gdzieś w 80. latach przestala

zainteresowania muzyką autentycz-

udzial w tych wyprawach etnomuzy-

i zawierają duży pierwiastek erotycz-

ski język, ale dwie literackie tradycje.

przychodzić. Teraz w ogóle Polacy

ną, odrodzenie tych instrumentów.

kologicznych. Co ciekawe, Cabanow-

ny. To do dziś można uslyszeć na

Obecnie wszystko jest zunifikowane.

z Lotwy w dużym stopniu przeszli na

W efekcie niektóre instrumenty tra-

ski uznal, że ta plyta ma posiadać

weselu. Do dziś też można uslyszeć

Tak samo muzyka rockowa rozwija

język rosyjski. Nie bardzo rozumiem,

dycyjne są tak popularne dziś, jak na

mocne akcenty polityczne. Śmieszne,

inne śpiewy, na przyklad tloka (to pol-

się w Lipawie na zachodzie i w Rze-

czemuż to tak. Mogliby rozwijać bar-

przyklad gitara. Dziś co piaty Lotysz

że w 1994 roku bylem z żoną w Lubli-

skie slowo występuje też na Lotwie).

życe, która jest na wschodzie. Takie

dziej polską kulturę. Mówię o Rydze,

gra na gitarze i tak samo sytuacja

nie na konferencji. Wieczorem graly

Kiedy trzeba zebrać plody z pola, jest

same grupy metalowe są i tu i tam.

w Dyneburgu, w Rzeżyce jest lepiej.

przedstawia się z kanklami [lot. kan-

tam różne polskie zespoly muzyki

dużo pracy i jeden gospodarz nie jest

Mam polskie książki muzykologicz-

les]. Tysiące ludzi teraz gra na tym

tradycyjnej. Występuje jeden zespól.

AO ­ A we wspólczesnej,

w stanie tego sam zrobić. Wzywa do

ne. Robiliśmy badania na Warmii

instrumencie.

Slucham. Bardzo podobne do lotew-

poważnej muzyce lotewskiej

pomocy sąsiadów, którzy razem pra-

i Mazurach. Mam zbiory folkloru

skiej muzyki. Pomyślalem, że w XIX

są rodzime watki, czy to taka

AO ­ Jak się odtwarza te

cują na polu. I te pieśni na tlokę są

z Warmii i Mazur. To jest taki mój

stuleciu jeszcze tradycyjna muzyka

zwyczajna europejska mu-

stare melodie, przecież nie

bardzo ciekawe. Wszyscy Lotysze

związek z polskim językiem.

w naszej części Europy byla dosyć

zyka?

wszystko chyba zostalo za-

są chrześcijanami ­ albo luteranami,

Jest ogólnoświatowa, ale zawie-

podobna i to pewnie miejscowy utwór

WJ ­ Babcia byla z Lat-

pisane?

albo katolikami. Natomiast te pieśni

ra lotewskie elementy. Na przyklad

Każdy instrument ma swoje moż-

ludowy. Zapytaliśmy ich, skąd ten

galii?

są archaiczne, przedchrześcijańskie.

jest hip hop lotewski. Rozmawialem

Tak, z Ilukszty. Tam duża rodzi-

liwości i muzyk powinien te możliwo-

utwór, a oni na to, że to z tej plyty

Na przyklad na tloce śpiewają pieśni,

z Amerykanami na ten temat. Oni

na Slawińskich byla. Tam byl taki

ści znaleźć. Potencjalnie ta muzyka

Iḷģi. Takie rzeczy też się zdarzają.

w których występuje taka postać jak

mówili: ,,tak, to jest hip hop, ale on tak

ród grafów Plater-Zyberków i u nich

jest już zapisana w tym instrumencie.

Od razu się zrobilo cieplo na sercu!

Jumis. Śpiewają, że będą lapać tego

różni się od naszego, amerykańskie-

Boleslaw Slawiński byl kowalem. To

Na zajęciach mówię studentom, że

WJ ­ Na okladce tej plyty

Jumisa i zaniosą do domu albo wsa-

go, że to już jest inna muzyka". Nasi

poważny fach, wszystko jak trzeba.

najpierw muszą nauczyć się tego, co

jest Pomnik Wolności z Rygi.

dzą pod kamień, żeby tam spędzil

poważni kompozytorzy studiują trady-

Mial on ośmioro dzieci, synów i có-

jest z tradycji zapisane. Potem należy

Nie wiedzieliśmy wtedy, że to

calą zimę. Kiedy zapytasz, kto to jest

cyjną muzykę, ale to, co tworzą, ma

rek i jedną z nich byla moja babcia.

w oparciu o tradycję i z szacunkiem

pomnik postawiony za cza-

Jumis, te babcie nie wiedzą: ,,tak po

już inny charakter. W tej tradycyjnej

do instrumentu robić nową muzykę.

ZO i WJ ­ Dziękujemy za

sów niepodleglej Lotwy.

prosu śpiewamy". A na jajko z dwo-

muzyce są bardzo archaiczne tonal-

W tej chwili można kupić plyty z mu-

Ten pomnik byl postawiony w

rozmowę. Zagra Pan nam

ma żóltkami też mówią Jumis. Jaki

ności. Jest na przyklad dlugi dźwięk

zyka zagraną na tradycyjnych instru-

1935 roku. Gdy nastąpila sowiecka

coś na konklach?

jest związek między tymi Jumisami?

­ burdon. Na przyklad część śpiewa

Naturalnie.

mentach, ale to jest nowa, awangar-

okupacja, komuniści znieksztalcali

Te babcie nie mogą powiedzieć, ale

melodię, część refren, a część ten

dowa muzyka.

wszystkie pomniki wybudowane za

jeżeli zajrzymy do mitologii, to zoba-

wokalny burdon. Nasi kompozytorzy

Później sluchaliśmy cudownej

wolnej Lotwy. Ale tej statuy wolności

Wojciech Jankowski ­

czymy, że jest to przedchrześcijań-

wykorzystują też taki element naszej

muzyki lotewskiej w wykonaniu Valdi-

nie ruszyli. Wiedzieli, że Lotysze by

W latach osiemdziesiątych

sa Muktupāvelsa. Rozmowa zostala

skie bóstwo, które jest znane nie tyl-

kultury tradycyjnej. Bardzo ciekawy

tego nie wytrzymali. Co robili Sowieci

polska wytwórnia plytowa

nagrana w czasie trasy Radia Wnet

ko u Lotyszy, ale i u dawnych Irland-

jest kompozytor Rihards Dubra, który

w takiej sytuacji? Gdy przyjeżdżali

PolJazz wydala dwie plyty

po państwach baltyckich 20 września

czyków, a na terenie Indii w tekstach

pochodzi z Latgalii. On tworzy muzy-

turyści, oni mówili, że to Matuszka

z lotewską muzyką etnicz-

2017 roku. Za pomoc dziękujemy dr

wedyjskich jest Jama. I na Lotwie to

kę, która korzeniami sięga śpiewów

Rasija trzyma w rękach trzy baltyc-

ną, która obila się szerokim

Monice Michaliszyn.

jest jeszcze żywa tradycja, śpiewają

gregoriańskich, muzyki kościelnej.

kie narody, Estończyków, Lotyszy i

echem w kręgach milośni-