18

Okruchy historii

25 kwietnia­14 maja 2018 nr 8 (300) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. XXVI)

Ormiańscy katolicy i ich los

przy charkowskiej rzymskokatolickiej parafii

Historia Ormian na ziemiach Polski liczy przeszlo 650 lat. Od czasów króla Kazimierza Wielkiego,

zarówno z Zachodu, jak i ze Wschodu przybywali na ziemie polskie Ormianie, którzy mieli do-

prowadzić do ożywienia koniunktury gospodarczej i wytyczenia intratnych szlaków handlowych

lączących Wschód z Zachodem. Wzbogacili także polską kulturę w wiele wartości w różnych

dziedzinach. Znanych bylo wiele wybitnych postaci ormiańskich, które na przestrzeni wieków

wniosly milowy wklad w szerzenie polskiej kultury. W 1367 roku we Lwowie powstalo samodziel-

ne biskupstwo ormiańskie, obdarowane licznymi królewskimi przywilejami. Byla to najstarsza

stolica biskupia w tym mieście. Po unii Ormian z Kościolem katolickim Lwów stal się jedynym

miastem w świecie posiadającym trzy katolickie stolice biskupie.

1917 roku powstalo ponad 70 wspól-

Zresztą to nie pierwszy przypa-

przyczyn byl miejscem zsylki ducho-

MARIAN SKOWYRA

not ormiańskich. W tym też okresie

dek, kiedy charkowscy Polacy wycią-

wieństwa  ormiańsko-apostolskiego

należy upatrywać początki migracji

gali pomocną dloń przybylym do tego

z Nowo-Nahiczewańskiej i Besarab-

O rozwoju wspólnot ormiańskich

Ormian do Charkowa. Wiadomo, że

miasta Ormianom. Chociaż sami w

skiej eparchii. Tak oto w 1896 roku

tak pisal Andrzej Pisowicz: ,,Prócz sil-

jeszcze w 1860 roku mieszkalo tu

większości byli wygnańcami, bez per-

w Charkowie znalazl się ormiański

nej kolonii lwowskiej, skupionej wokól

zaledwie 24 Ormian, a 1879 roku ich

spektyw na przyszlość, zdolali jednak

kaplan Niszan Ter-Naszynyanc, który

katedry ormiańskiej, której budowę

liczba wzrosla do 85 osób. Liczne ro-

wykazać się heroicznością w geście

mieszkal we wlasnym domu przy ul.

rozpoczęto już w XIV w., znane byly

syjsko-tureckie wojny zmusily Ormian

pomocy biedniejszym od siebie. O

Frankowskiej 8. Przez pewien czas

także dawne kolonie ormiańskie w

do migracji. Z biegiem lat liczebność

tym świadczy pamiątkowa tablica

w Charkowie mieli także przebywać

Kamieńcu Podolskim, Wlodzimierzu

systematycznie wzrastala, a ulicę, na

na frontonie charkowskiej katedry,

kaplani zeslańcy z Mozdoka: Choren

i Lucku. Później Ormianie osiedlali

której mieszkali, z czasem nazwano

upamiętniająca przygarnięcie przez

Ter-Dawtian Szainianc i Akop Gewor-

się jeszcze w takich miejscowościach

Ormiańską. Tak oto w 1900 roku w

miejscową parafię dzieci ormiańskie

kian Chajawankian. Przez pewien

jak: Tyśmienica, Podhajce, Bar (w

Charkowie zamieszkiwalo okolo 300

uratowane od eksterminacji w 1915

czas wynajmowali pokoje w hotelu

XVI w.); Zloczów, Żwaniec, Brody,

rodzin ormiańskiego pochodzenia.

roku. Uroczystego jej otwarcia do-

,,Lyon", zwracając się z pisemnym po-

Brzeżany, Buczacz, Śniatyn, Lysiec,

Pierwsze wspomnienia o ulicy

konal bp Marian Buczek 24 kwietnia

daniem do charkowskiego guberna-

Stanislawów (XVII w.); Kuty, Balta,

Ormiańskiej odnoszą się do lat 30.

2009 roku, czyli w kolejną rocznicę

tora o wydzielenie im odpowiednich

Raszków, Mohylów (XVIII w.). W

Cudowny obraz Matki Bożej

XIX wieku, gdyż znajdowalo się tu

rozpoczęcia eksterminacji narodu

środków na przeżycie. Jednak jesz-

okresie I Rzeczypospolitej Ormianie

Ormiańskiej z Kamieńca Po-

kilka sklepów ormiańskich. Po ludo-

ormiańskiego w 1915 roku. Tablica

cze przed otrzymaniem odpowiedzi

licznie zamieszkiwali również Jazlo-

dolskiego, który przez pe-

bójstwie popelnionym na ludności

upamiętnia uratowanie ponad tysiąca

kaplani ci opuścili Charków.

wiec, a miasto bylo siedzibą drugie-

wien czas byl Charkowie

ormiańskiej w Imperium Osmańskim

dzieci ormiańskich od glodu. W obec-

Przez dluższy czas charkowscy

go obok Lwowa biskupstwa Kościola

w czasie I wojny światowej w latach

też nauki matematyczne. Natomiast

nej katedrze ówcześni katolicy, a w

Ormianie nie posiadali wlasnej świą-

ormiańskiego. Najbardziej na zachód

1915-1917 liczba Ormian w Charko-

liczba studentów Ormian wschodnie-

szczególności Polacy, przyjęli dzieci

tyni. Dopiero w 1900 roku przewod-

wysuniętym miejscem zamieszkania

wie wzrosla do 3000 osób.

go wyznania wynosila przeszlo 150

ormiańskie, ratując je od zaglady.

niczący ormiańskiej kolonii Bogdan

polskich Ormian byl Zamość (kolonia

Od początku Ormianie w Charko-

osób. W tym czasie Ormianie posia-

Rzeź Ormian jest uznawana za

Chudawierdow, Hukas Hukasjanc i

powstala tam jeszcze w XVI w.)".

wie trudnili się piekarstwem i sprze-

dali w mieście przedszkole i szkolę,

pierwsze ludobójstwo XX w. W latach

Grzegorz Ssarkisow skierowali od-

Poza terenami Polski już od XI

dażą pieczywa. W 1910 roku w róż-

znajdujące się przy ulicy Czerny-

1915-16 zamordowano ok. 1,5 mln

powiednią prośbę do Nahiczewsko-

wieku Ormianie mieli pojawić się na

nych częściach miasta znajdowalo

szewskiego 5, gdzie także znajdowa-

ormiańskich mieszkańców Imperium

Bessarabskiej eparchii o pozwolenie

Rusi Kijowskiej, o czym ma świad-

się ponad 20 piekarni i sklepów, na-

la się kaplica Ormian Apostolskich.

Osmańskiego, niszcząc 1700-letnią

na wybudowanie odpowiedniego

czyć ,,Żywot świętego i blogoslawio-

leżących do Ormian. Oni też zalożyli

Warto zauważyć, że od momen-

obecność chrześcijaństwa w Azji

domu modlitwy. Pozytywna decyzja

nego Agapita", gdzie opisano polemi-

w mieście dwie browarnie, winiarnię,

tu zalożenia szkola ta byla nazywa-

Mniejszej. Wśród zamordowanych

dotarla do Charkowa jeszcze w tym

kę na temat sztuki leczenia pomiędzy

na ormiańsko-polską. Ma to swoje

podstawowe uzasadnienie. W wielu

miastach Ormianie na przestrzeni

wieków lączyli się węzlami przyja-

cielskimi z Polakami. Tak też bylo w

Charkowie. Dwie wspólnoty miesz-

kające poza granicami wlasnego

państwa, posiadając podobną nieraz

historię wysiedlenia z wlasnych do-

mostw, staraly się wzajemnie wspie-

rać w zachowaniu wlasnej tożsamo-

ści narodowej.

Wiadomo, że w 1925 roku na

parterze i piętrze gmachu mieścila

się ormiańska szkola, na piętrze

także znajdowala się polska szko-

la. Należy dodać, że na parterze w

jednym z pomieszczeń byla szkola

asyryjska, w której uczylo się pięciu

uczniów. Taki stan trwal do 1936

roku, po czym ormiańską szkolę

Nowa świątynia Ormian apostolskich w Charkowie

Kościól katolicki w Charkowie

przeniesiono na ulicę Puszkińską 24,

gdzie przetrwala do 1941 roku, pol-

sklepy obuwnicze, mleczne i sklepy z

Agapitem a lekarzem Ormianinem.

roku, a 3 listopada 1901 roku dla

bylo wielu duchownych Ormiańskiego

ska zaś szkola zostala przez wladze

owocami i warzywami.

W tym czasie rozpocząl się także

Charkowa zostal mianowany pierw-

Kościola Apostolskiego oraz Kościola

bolszewickie zlikwidowana jeszcze

Znaczna liczba Ormian przyby-

ruch migracyjny Ormian na tereny

szy duchowny ks. Srapion Samu-

katolickiego obrządku ormiańskiego,

w 1936 roku, choć w świadomości

wala do miasta celem podjęcia stu-

Carskiej Rosji. Niektórzy twierdzą, że

elan. On też rozpocząl odprawianie

którzy oddali życie za wiarę, odma-

spoleczeństwa nadal pozostawala

diów na miejscowym uniwersytecie.

jeszcze w VIII wieku Ormianie przy-

nabożeństw w wynajętym domu przy

wiając konwersji na islam.

ormiańsko-polską szkolą. W czasie

Statystyki w poszczególnych latach

byli na Krym.

ul. Dmitrijewska 24, a od 28 czerwca

Przybywający do Charkowa Or-

II wojny światowej budynek dawnej

ukazują wzrost liczby Ormian studiu-

Na terenach obecnej Ukrainy

1902 roku nabożeństwa przeniesiono

mianie przynależeli do dwóch wyznań

szkoly ulegl calkowitemu zniszcze-

jących, zarówno Kościola apostol-

kulminacja ruchu migracyjnego Or-

do specjalnie na ten cel zakupionego

­ apostolskiego zwanego niekiedy

niu. Można zatem stwierdzić, że

skiego, jak i katolików, chociaż tych

mian przypadla na XVIII wiek. W tym

domu po profesorze charkowskiego

gregoriańskim, i katolickiego. Licz-

polączenie tych dwóch jednostek

drugich bylo znacznie mniej. Tak oto

uniwersytetu Ritterze przy ul. Instru-

czasie powstaly oddzielne wspólnoty

niejszą byla wspólnota apostolska.

edukacyjnych dalo możliwość wy-

w roku akademickim 1914­1915 bylo

mentalnej 3.

ormiańskie w Kijowie, Odessie, Do-

Pierwsze świątynie należaly więc do

ksztalcić szereg przyszlych elit za-

zaledwie czterech Ormian katolików,

Od 1910 roku nabożeństwa po

niecku i innych miastach. Ogólnie

tego wyznania. Należy zauważyć, że

równo Polaków, jak i Ormian.

studiujących prawo, medycynę czy

raz kolejny przeniesiono do domu

szacuje się, że od XVIII wieku do

Charków z nieznanych dotychczas