19

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 25 kwietnia­14 maja 2018 nr 8 (300)

Zaklad Ojców Jezuitów w Chyrowie.

przy ul. Czernyszewskiej 5, gdzie po-

nych, pochodzące z lat 30. XX wieku.

wstal ,,Ormiańsko-gregoriański kościól

Wedlug posiadanych danych,

domowy".

ks. Karapet Jehanian urodzil się w

Dzieje Chwaly (cz. IV)

Kolejna wspólnota Ormian na-

1880 roku na terenie Turcji. Po przy-

leżala do wyznania katolickiego. W

byciu w 1927 roku do Charkowa mial

1879 roku w Charkowie mieszkalo

przyjąć radzieckie obywatelstwo. W

stan żywego inwentarza folwarku w

karnią, które zaopatrywaly Zaklad w

BOHDAN SYWANYCZ

zaledwie pięciu Ormian katolickiego

Charkowie mieszkal do 1938 roku

Buńkowicach w roku 1914 wynosil:

świeży chleb i pieczywo.

obrządku, a w 1897 ich liczba wzro-

przy ul. Pantelejmonowskiej 3. Po

24 koni, 45 krów, 96 świń, blisko 150

Wśród innych urządzeń znajdo-

Część gospodarcza

sla do 68 osób. Przez caly okres ist-

aresztowaniu i rozstrzelaniu w char-

sztuk ptactwa ­ gęsi, kaczek, indy-

wala się tam również elektrownia,

i inne budowle

nienia katolickiej wspólnoty w mieście

kowskim więzieniu ks. Leonarda

Jak już wspomnialem, Zaklad

ków, kur. W Polanie bylo 20 koni,

dostarczająca prąd do gmachu Za-

nie bylo oddzielnej świątyni. Ormianie

Gaszyńskiego ks. Karapet ponow-

Ojców Jezuitów to o wiele więcej niż

40 krów, 140 świń, okolo 200 sztuk

kladu i do pomieszczeń gospodar-

katolicy w Charkowie uczestniczyli

nie samodzielnie prowadzil parafię

tylko jeden gmach z kaplicą. Bylby

ptactwa.

czych. Przy niej dzialala drukarnia,

w życiu rzymskokatolickiej wspólno-

do 21 października 1938 roku, gdy

to tylko jak gdyby wierzcholek góry

Oprócz tego każdy folwark mial

w której drukowano niewielkie ksią-

ty, przychodząc na nabożeństwa do

zostal rozstrzelany przez NKWD.

lodowej nad licznymi budowlami i

magazyny siana i zbóż ­ pszenicy,

żeczki i druki ulotne takie jak progra-

miejscowego kościola, zbudowanego

Jak podają źródla archiwalne,

zasobami, zabezpieczającymi funk-

owsa, jęczmienia, oraz zestaw na-

my, statuty, kalendarze itp.

w 1891 roku. Liczba katolików Ormian

w latach 30. XX wieku w czasie re-

cjonowanie tej instytucji.

Już na samym początku ist-

nienia Zakladu doprowadzono doń

wodociąg. O ile w wielkich mia-

stach nie stanowilo to problemu, to

w prowincjonalnym Chyrowie bylo

nie lada przedsięwzięciem. Wodo-

ciąg dla chyrowskiego Zakladu za-

projektowal i wybudowal inżynier

Kolodziejski z Krakowa. By zaopa-

trzyć budynek w wodę, wykorzy-

stano źródla z góry, znajdującej

się za Zakladem. Sporządzono w

tym celu specjalne zbiorniki wod-

Stacja elektryczna

ne, w których woda stala i oczysz-

rzędzi do uprawy ziemi: plugi, brony,

Na folwarku miala swą bazę straż

czala się. Następnie, drewnianymi

siewniki, uprzęże konne.

pożarna, istniejąca od 1897, którą

rurami, które później zastąpiono

Jak wspominal uczeń Zakladu

obslugiwal personel zakladowy.

ceramicznymi, byla podawana do

Józef Kazimierz Wisz: ,,Wchodzić

Gdy chodzi o inne budynki, ulo-

budynku.

Tablica pamiątkowa na frontonie charkowskiej katedry upa-

kowane osobno poza folwarkiem,

na teren folwarku uczniom nie bylo

Początkowo planowano ogrzewa-

miętniająca uratowanie w 1915 roku dzieci ormiańskich

byla to wspomniana już cegielnia,

wolno, zwlaszcza uczniom klas

nie piecami i z tego powodu dach mial

stojąca u podnóża góry za konwik-

mlodszych, bo starsi chyba cho-

wiele kominów. Ale już na początku

wzrosla wraz z przybyciem tu dużej

presji w Charkowie pięciu dzialaczy

tem. Byla czynna do I wojny świato-

dzili tam na wycieczki, by zobaczyć

roku 1900. wprowadzono ogrzewa-

ilości uchodźców w 1915 roku. Przy

ormiańskiego pochodzenia zostalo

wej i zostala zlikwidowana w latach

sprzęt. Dlatego nigdy nie widzialem

nie centralne. Kotlownię urządzono

kościele mogli otrzymać schronienie

oskarżonych o utworzenie antyra-

folwarku od środka, byl on dobrze

20. XX wieku.

w piwnicy.

i niezbędną pomoc materialną.

dzieckiej terrorystycznej organizacji

zamaskowany wysokim ogrodze-

Za kolegium znajdowaly się

W 1903 roku Zaklad nabyl ge-

Od tego czasu w kościele, po

,,Dasznakcutiun". Czlonkami tej or-

niem i żywoplotem. Kiedy jednak

ogrody, którymi zajmowal się wy-

nerator Diesla, co umożliwilo pod-

prawej stronie oltarza glównego, po-

ganizacji mieli być m.in. ks. Karapet

przechodziliśmy obok bramy, mogli-

znaczony do tego brat. Byla też

lączenie oświetlenia na zewnątrz

wstala samodzielna kaplica zwana

Jehanian i przewodniczący ormiań-

pasieka, skladająca się z 39 uli. Do

śmy widzieć tam sterty zboża, góry

i w kilku audytoriach. Calkowicie

,,ormiańską", której nazwa utrzymuje

skiej wspólnoty Azat Czulutian. W

się do dzisiaj. W kaplicy w oltarzu

oskarżeniu zapisano: ,,Charkowski

znajdowal się obraz Chrystusa Ukrzy-

Wojewódzki Zarząd NKWD ujawnil

żowanego, autorstwa wybitnego pol-

i zlikwidowal terrorystyczną organiza-

cję Dasznakcutiun, która jako glówny

skiego malarza Henryka Siemiradz-

cel stawiala odlączenie Armenii od

kiego. Choć przez pewien czas na-

Związku Radzieckiego i utworzenie

bożeństwa w tej kaplicy sprawowali

burżuazyjno-nacjonalistycznego

lacińscy duchowni, jednak Ormianie

państwa pod protekcją Anglii. Przy-

byli pelnymi gospodarzami tej części

gotowywala bojowe i terrorystyczne

świątyni.

grupy do wysylania ich do Armenii

Mówiąc o Ormianach katolikach

celem podjęcia zbrojnego powsta-

w Charkowie, należy zauważyć,

nia". Wszyscy aresztowani i oskar-

że na początku lat 20. XX wieku w

żeni zostali ostatecznie rozstrzelani

Charkowie przez pewien czas mial

7 kwietnia 1938 roku. Zginąl także

znajdować się cudowny obraz Mat-

pierwszy i dotąd jedyny katolicki du-

ki Bożej Ormiańskiej z Kamieńca

chowny obrządku ormiańskiego w

Podolskiego, uważany następnie

Charkowie.

za zaginiony. Dopiero w 2001 roku

Po zakończeniu II wojny świato-

polski historyk Jan Chrząszczewski

Piekarnia Zakladu

wej wielu Ormian musialo ze wzglę-

stwierdzil, że obraz ten znajduje się

zaopatrzono Zaklad w energię elek-

ogrodu należaly również male stawy

buraków i kartofli, konie i krowy,

dów bezpieczeństwa ukrywać swoje

w magazynach Muzeum Narodowe-

tryczną w latach 1920.

hodowlane i ogród owocowy.

rożne maszyny, a w oddali spichlerz

katolickie pochodzenie. Wielu nieste-

go w Kijowie w dziale sztuki zachod-

Zaklad Ojców Jezuitów w Chy-

W 1888 roku przy drodze wjazdo-

oraz budynki gospodarcze i miesz-

ty zatracilo swą przynależność religij-

niej i wschodniej.

rowie posiadal dwa folwarki. Glówny

wej (obecnie ul. B. Chmielnickiego)

kalne".

ną. Jednak po ponownym otwarciu

Przewiezienie obrazu Ormiań-

folwark przylegal bezpośrednio do

zostala wybudowana pralnia parowa.

Folwarki posiadaly też różne

rzymskokatolickiej świątyni w 1990

skiej Madonny do Charkowa bylo

Zakladu od strony pólnocnej i cią-

Tam też dla nauczycieli świeckich

warsztaty, w tym zaś, który byl naj-

roku znaczna ich liczba powrócila

związane z wydarzeniami 1917 roku,

gnąl się w kierunku miasta Chyro-

wybudowano dwa budynki miesz-

bliżej Zakladu, dzialaly stolarnia,

i nadal stanowi trzon rzymskokato-

gdy rozpoczęto walkę z Kościolem,

wa. Inny, trochę mniejszy, leżal we

kalne. Pierwszy, parterowy, stanąl w

ślusarnia i pracownia krawiecka.

lickiej parafii katedralnej w Charko-

która dotknęla katolików Charkowa.

wsi Polana. Calkowicie zaopatrywa-

końcu lat 1880, drugi, piętrowy ­ w

Wizytę w pracowni krawieckiej

wie. Natomiast Ormianie apostolscy

Po tym, jak w Charkowie w 1927 roku

ly one Zaklad w produkty gospodar-

latach 20. Obecnie mieści się w nim

opisal we wspomnieniach uczeń

posiadają przy ul. Szewczenki 144

zostal aresztowany rzymskokatolicki

stwa wiejskiego i inne.

szpital chyrowski.

Zakladu Stanislaw Klimpel, któremu

wlasną okazalą świątynię wzniesioną

administrator apostolski i proboszcz

Folwarki skladaly się z różnego

A propos, jezuici mieli również

miano uszyć mundurek: ,,Po chwili

2004 roku.

parafii w Charkowie ks. Wincenty

rodzaju zabudowań: stajni, stodól,

wlasny szpital. W latach 1889­90

przyszedl brat, który zaprowadzil

Mimo znacznych różnic ­ języ-

Ilgin, do parafii przybyl ormiański ka-

spichlerzy. W folwarkach mieszkali

przy drodze wjazdowej od strony

nas do pracowni krawieckiej. Sie-

kowych, religijnych i kulturalnych ­

plan katolicki ks. Karapet Jehanian.

stale ludzie, więc byly też budynki

Buńkowiec wybudowano piętrowy

dzialo tam przy stolach i maszy-

dwa narody, polski i ormiański, przez

Przez pewien czas jako jedyny ka-

mieszkalne. Zasadniczo większość

szpital zakaźny.

nach do szycia wielu pracowników,

wieki ściśle wspólpracowaly dla

plan katolicki w Charkowie, prowadzil

z nich byla drewniana, ale dzięki

Od 1891 roku przy Zakladzie

zarówno starszych krawców, jak

wzajemnego dobra. Znalazlszy się w

nabożeństwa dla katolików obydwóch

cegielni folwarku w Buńkowicach

istnial zaklad fotograficzny, zalożo-

mlodych czeladników. Jeden z nich

sytuacji prześladowań, jedni i drudzy

obrządków. Dopiero w 1828 roku na

znaczną część domów wybudowa-

ny przez prefekta generalnego M.

zdjąl mi miarkę, i brat który mnie

wyciągali ku sobie dloń szczerej chę-

stanowisko rzymskokatolickiego pro-

no z cegly i mialy one nawet kilka

Mackowskiego. To wlaśnie on zrobil

przyprowadzil, powiedzial, że mnie

ci niesienia pomocy, co również dziś

boszcza w Charkowie mianowano ks.

pięter.

pierwszą znaną fotografię Zakladu,

poinformuje, kiedy mam przyjść do

stanowi zachętę do budowania takich

Leonarda Gaszyńskiego. Zachowalo

O zakresie prac w folwarkach je-

przymiarki".

uwieczniając uczniów podczas ma-

wielokulturowych, wielonarodowych

się jedno archiwalne zdjęcie z tego

zuitów świadczy opis wojennych strat

Warto wspomnieć osobno, że

jówki 1891 roku.

i wieloreligijnych spoleczeństw na

okresu, przedstawiające ks. Karapeta

KG

podczas I wojny światowej. A więc

na folwarku byl również mlyn z pie-

wzór miasta Charkowa.

w otoczeniu dzieci pierwszokomunij-