22
Okruchy historii
25 kwietnia14 maja 2018 nr 8 (300) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
konstytucja 3 Maja
nabożeństwem z odśpiewaniem Te
niu liczby wojska, o pobieraniu na ten
Deum Laudamus.
cel podatków oraz przyznal prawa
Konstytucja 3 Maja dla Korony i
mieszczanom. Niestety, wszystko co
Litwy stanowila między innymi:
Sejm Czteroletni uchwalil do wiosny
- Gwarancje tolerancji religijnej
1791 roku nie naprawilo najwięk-
Już od dawna trzy sąsiadujące z Rzeczpospolitą mocarstwa
każdy obywatel Rzeczypospolitej
szych blędów w budowie państwa
może swobodnie wyznawać swą
polskiego: nie usunięto bowiem
Prusy, Rosja i Austria, pragnęly zagarnąć ziemie polskie.
religię;
szkodliwej elekcyjności tronu, ani też
Ludzie wyksztalceni zdawali sobie sprawę z tego, że kraj trze-
- Zniesienie wolnej elekcji tron
nie zniesiono wolnego veta. Prze-
polski z wybieralnego staje się dzie-
szkodą do przeprowadzenia tak waż-
ba ratować. Szczególnie w okresie panowania Stanislawa Au-
dzicznym. Ponieważ król Stanislaw
nych zmian byl zacięty opór wrogów
gusta Poniatowskiego (1764-1795) trwala żmudna praca nad
August Poniatowski byl bezdzietny,
reform, skupionych w stronnictwie
przeto konstytucja przyznawala po
hetmańskim.
ulepszeniem sposobu rządzenia krajem, nad podniesieniem
nim koronę polską rodzinie książąt
2 maja 1791 roku w Palacu Ra-
z upadku gospodarki, kultury, a zwlaszcza oświaty.
saskich, która uprzednio w Polsce
dziwillowskim zostaje odczytany tekst
panowala;
konstytucji, zaś w siedzibie marszal-
- Zniesienie liberum veto odtąd
ka Malachowskiego 83 senatorów
KEN przygotowala nowe pod-
strony szlachty, przyznające miesz-
MARIA BARANOWA
do uchwalenia praw i podatków w
zaprzysięglo podjęcie wszelkich sta-
ręczniki: elementarze dla najniższych
czanom nowe prawa. Wywolalo to
Sejmie wystarcza większość glosów,
rań, by uchwalić nową konstytucję.
Najpiękniejsza jest nasza Ojczyzna,
szkól parafialnych, podręczników z
żywą radość przyjaciól powszechnej
a zatem ani jeden posel, ani nikt z
W dniu następnym 3 maja w
Kiedy rankiem się budzi ze snu.
przyrody, algebry, gramatyki, fizyki, a
wolności w Polsce.
jego zwolenników nie może Sejmu
obecności 1/3 skladu Sejmu, licznie
Śpiewem ptaków jej dzień
także podręcznik ,,nauki moralnej",
Wielką rolę w ksztaltowaniu
zerwać;
zgromadzonej publiczności, miesz-
się zaczyna
czyli zasad postępowania czlowieka
umyslów odegrala też tzw. Kuźnica
- Ograniczenie swawoli magna-
kańców stolicy i wojsk królewskich
I zapachem jaśminów i bzów...
prawego i świadomego obywatela.
Kollątajowska grupa dzialaczy, pi-
tów odtąd nie wolno zawiązywać
otwarto obrady. Król, któremu udzielil
Podręczniki te ukladali najwybitniej-
sarzy, dziennikarzy, którzy spotykali
im konfederacji;
glosu Potocki, zakończyl swoją mowę
si ówcześni uczeni i ich uczniowie:
się w domu Kollątaja i dyskutowali
Czolowym prekursorem polskie-
- Nadanie mieszczaństwu pra-
Jan Śniadecki, Onufry Kopczyński,
go oświecenia byl ksiądz Stanislaw
wa do nabycia ziemi i sprawowaniu
Franciszek Dmowski i Grzegorz Pi-
Konarski (1700-1773), który odegral
urzędów w państwie;
ramowicz.
donioslą rolę w procesie przezwycię-
- Zniesienie poddaństwa chlo-
Dobra praca nowych szkól zale-
żania zacofania polityczno-kulturalne-
pów Rzeczypospolita przyrzeka
żala od dobrych nauczycieli i wyso-
go saskiej epoki. Odważnie i wszech-
ludności wiejskiej opiekę prawa;
kiego poziomu uniwersytetów w Kra-
stronnie krytykowal liberum veto,
- Wprowadzono opodatkowanie
kowie i Wilnie. Dlatego przystąpiono
domagal się wprowadzenia zasady
szlachty i duchowieństwa;
do unowocześnienia tych starych
większości glosów na Sejmie. Jako
- Wprowadzono trójpodzial wla-
uczelni. W Krakowie pracowal nad
reformator szkól pijarskich i twórca
dzy: ustawodawcza (Sejm, zlożony
tym Hugo Kollątaj jeden z najwy-
Collegium Nobilium realizowal bogaty
z izby poselskiej i Senatu): wyko-
bitniejszych umyslów polskich, i do-
program unowocześnienia szkolnic-
nawcza (rząd, zwany ,,Strażą Praw"
konal reformy (wspomagany przez
twa w zakresie programu, organizacji
z królem na czele); sądownicza
Poniatowskiego i Potockiego), któ-
oraz metod nauczania i wychowania.
(sądy i trybunaly);
ra odrodzila Uniwersytet Jagielloń-
Szczególną uwagę zwracal na wy-
- Sejm można zwolywać w każ-
ski i związala go z potrzebami kraju
chowanie patriotyczne i obywatelskie,
dej chwili nie jak wcześniej: raz na
i myślą oświatową.
mające przygotować mlodzież do
dwa lata i to na 6 tygodni obrad;
Próby przebudowy kraju podej-
czynnego udzialu w życiu politycz-
- Prawo zmieniania zapisów w
mowano kilkakrotnie. Nasilenie prac
nym kraju. Dzialalność Konarskiego
Konstytucji co 25 lat będzie zbieral
nad reformą państwa przypada na
przygotowala grunt pod zasadnicze
się sejm umyślny dla przeprowadze-
lata 1788-1792. Byl to okres obrad
reformy.
nia potrzebnych zmian w zarządze-
Wielkiego Sejmu, zwanego też
W 1765 roku powstaje w Polsce
niach państwowych.
Czteroletnim. Sejm ten pracowal
pierwsza szkola, ksztalcącą oficerów,
Zarówno w swej treści jak i w for-
pod przewodnictwem marszalka
zwana Korpusem Kadetów. Zwierzch-
mie literackiej Konstytucja 3 Maja jest
Stanislawa Malachowskiego. Duża
nikiem tej szkoly byl Adam Czartory-
wybitnym dzielem polskiego oświe-
grupa, zasiadających w nim poslów
ski. Ulożony przez niego Katechizm
cenia. Niestety, część magnatów
dążyla do przeprowadzenia zmian.
Rycerski, zawierający przypisy dla
nie pogodzila się ze swoją klęską
Część poslów skupiona byla w
uczniów tej szkoly, stawial kadetom
i interes wlasny przekladala ponad
stronnictwie zwanym hetmańskim,
za wzór największych bohaterów,
interes Rzeczypospolitej i Narodu.
nazwanym tak od przewodniczące-
znanych z historii, uczyl milości do
Magnaci ci stworzyli w Targowicy
go mu hetmana Ksawerego Branic-
Boga i Ojczyzny, odwagi i godności
związek, zwany Konfederacją. Nie
kiego. Część najbardziej postępo-
osobistej. Jej wychowankami byli
mając dość sil do walki z większo-
wych poslów skupiona byla wokól
tacy wybitni Polacy jak: Tadeusz
ścią oświeconego narodu, wezwali
Hugo Kollątaja zwanym ,,Stronnic-
Kościuszko, Jakub Jasiński, Julian
oni na pomoc wojska carskiej Rosji.
twem Prawdziwych Patriotów". Na
Ursyn Niemcewicz.
Konstytucja 3 Maja zostala obalona
ich poglądy oddzialywaly zarówno
Polityczno-spoleczny wstrząs
silą wbrew woli Narodu.
wypadki we Francji (byly to czasy
I rozbioru Polski w 1772 roku po-
Rzeczypospolita przestala ist-
Rewolucji Francuskiej), jak i posta-
budzil część oświeconej arystokra-
nieć, ale pozostal Naród, język i tra-
wa ludu Warszawy.
cji, szlachty i mieszczaństwa do
dycje. Zaborcy zlikwidowali państwo
tymi slowami: ,,Doprowadź więc, god-
Przypomniawszy sobie dawną
nad tym, jakie reformy powinien
wysilków, mających na celu dobro
polskie, ale nie potrafili zlikwidować
ny marszalku sejmowy, dzielo dzisiej-
wolność i rozkwit miast, mieszczań-
przeprowadzić Sejm. Postępowe
kraju. Chlubą kultury polskiej stala
polskości.
sze do końca, abym wiedzial, czyli
stwo postanowilo domagać się po-
reformy patriotów rozpowszechnia-
się utworzona w 1773 roku Komisja
Konstytucja ukazala, że Pola-
dzień dzisiejszy mam klaść między
prawy swego losu. Przywódcą ich
no w pismach, książkach, gazetach,
Edukacji Narodowej. Byl to pierwszy
cy potrafią rządzić swym krajem,
szczęśliwemi, czyli też zaplakać nad
byl Jan Dekert, wyksztalcony i boga-
czasopismach, a nawet w piosen-
w Europie urząd państwowy, zajmu-
że Polska nie zginęla z powodu
ojczyzną moją".
ty kupiec, a w tym czasie prezydent
kach, wierszach i sztukach teatral-
jący się szkolnictwem w calym kraju,
nieumiejętności rządzenia, ale na
Nie zważając na protesty opo-
miasta Warszawy. Zlożywszy na pi-
nych, których autorami byli bp Igna-
pierwsze ministerstwo oświaty. KEN
skutek grabieżczej polityki sąsiadów
zycji, poslowie otoczyli monarchę,
śmie Memorial miast (zredagowany
cy Krasicki i Stanislaw Trembecki
wybrana zostala przez Sejm i dziala-
i zdrady części magnatów. Konsty-
który wypowiedzial slowa przysięgi,
przez Hugo Kollątaja), mieszczanie
wielcy mistrzowie realistycznego
la pod przewodnictwem króla. KEN
tucja obudzila w narodzie polskim
następnie w kolegiacie św. Jana
pod przywództwem Dekerta ruszyli
obrazu i krytyki. Ignacy Krasicki,
powolala Towarzystwo do Ksiąg
dążenie do wolności, byla drugą, po
wygloszono przemówienie i odśpie-
do króla i marszalka Sejmu, aby wrę-
biskup warmiński, byl twórcą zna-
Elementarnych, w którym opracowy-
amerykańskiej, najnowocześniejszą
wano hymn dziękczynny. Przeciw-
czyć im to pismo. W tym pochodzie
nego wówczas, a przez kadetów jak
wano programy nauczania dla szkól
ustawą zasadniczą na świecie. Po-
ników reformy nazwano buntowni-
szlo 250 przedstawicieli polskich
modlitwa codziennie powtarzanego
różnego szczebla i podręczniki. Na
stawila Polskę na czele najbardziej
kami i zdrajcami Rzeczypospolitej.
miast, ubranych wedlug przepisu,
wiersza:
czele Towarzystwa stali: Ignacy Po-
postępowych krajów świata. Konsty-
Święta milości kochanej Ojczyzny
Zapowiedziano jednocześnie ,,wy-
obowiązującego mieszczan w
tocki i Grzegorz Piramowicz.
tucja 3 Maja jest ważnym wkladem
Czują cię tylko umysly poczciwe!
znaczenie nabożeństwa w jednym
czarne surduty. Stąd nazwa pocho-
Nauka w nowych, zreformowa-
Polski w rozwój wszystkich narodów
Dla ciebie zjadle smakują trucizny
dniu po wszystkich w calym kraju
du ,,czarna procesja". Zlożywszy
nych szkolach miala przygotować
świata.
Dla ciebie więzy, pęta nie zelżywe.
kościolach, to jest dnia ósmego
dokument i otrzymawszy od króla i
uczniów do prowadzenia gospo-
Po odzyskaniu niepodleglości
Byle cię można wspomóc,
miesiąca maja roku bieżącego, na
marszalka zapewnienia życzliwości,
darstw rolnych, warsztatów rzemieśl-
w 1918 roku dzień 3 maja stal się
byle wspierać,
podziękowanie Bogu za nadarzoną
mieszczanie rozjechali się do swoich
niczych, do pracy w handlu, a zara-
polskim świętem państwowym. W
Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać!
chwilę pomyślną wydobycia Pol-
miast. Sejm natomiast uczynil za-
zem miala wyrabiać w nich postawę
latach 1939-1989 jego obchody byly
ski spod przemocy obcej i nieladu
dość ich żądaniom i uchwalil je, jako
obywatelską. W dawnych szkolach
zakazane. Dziś znów świętujemy to
domowego". Triumfalny pochód do
Opinia ludności i zdecydowana
tzw. ,,Prawo o mieszczanach".
językiem wykladowym byla lacina. W
radosne polskie majowe święto.
katedry warszawskiej zakończyl
wola patriotów doprowadzily do tego,
Skutki uchwalenia ,,Prawa o miesz-
szkolach zreformowanych wyklada-
się zlożeniem uroczystej przysięgi i
że Sejm podjąl decyzję o zwiększe-
czanach" to dobrowolne ustępstwa ze
no po polsku.
KG
