20

Kurier kulturalny

30 października­15 listopada 2018 nr 20 (312) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Tajemnicza polska pieśń

Pierwszy przeklad poezji

Franciszka Karpińskiego na język ukraiński

Pierwszym utworem Franciszka Karpińskiego, który przetlumaczono już w pierwszej polo-

wie XIX wieku na język ukraiński, byl liryk ,,Do Justyny. Tęskność na wiosnę". Historia tegoż

przekladu jest niebanalna i z tego też względu zasluguje na szczególną uwagę.

Już się i zboże do góry wzbilo.

OLGA CIWKACZ

I ledwo nie klos chce wydać!

Cale się pole zazielenilo;

W 1850 roku we lwowskim cza-

Swojej pszenicy nie widać!

sopiśmie ,,Zor a Halycka" pisarz i

dzialacz spoleczny, greckokatolicki

Вже царинонька в бору ся взбила,

duchowny, Iwan Naumowycz, opu-

Росте і колос буяє швидко.

blikowal wiersz pt. ,,Верніться пісні

I ярина ся зазеленіла ­

родимі", które odnalazl wśród zapi-

Моєї пшениці не видко, не видко!

sków przyjaciela znanego zachod-

nioukraińskiego  poety  Markijana

Szaszkiewiccza (zm. 1843 roku) ­

Jak widzimy, Szaszkiewicz nie

Iwana Bulwyńskoho. Nauмowycz byl

tlumaczy tekstu Karpińśkiego slowo

przekonany, że ów utwór Bulwyńskyj

w slowo ­ mimo to udaje mu się za-

przepisal od ojca Hawryszkiewicza,

chować melodyjność i uczuciowość

gdy przebywal u niego w Nowej Wsi.

oryginalu.

Opublikowanie wiersza wywolalo

Jednakże niekiedy w procesie

w środowisku ukraińskich literaturo-

,,przetwarzania" pierwowzoru, tlu-

znawców burzliwą polemikę; kwestią

macz nie zwraca uwagi na pewne

sporną bylo pochodzenie utworu.

obrazowo-emocjonalne szczególy,

Konkluzją owych dyskusji bylo stwier-

których pominięcie prowadzi do

dzenie, iż liryk o tak wysokich walo-

zubożenia języka poetyckiego. I tak

rach artystycznych nie mógl wyjść

pierwszy wers przekladu: ,,Tilko wże

spod pióra Bulwyńskiego, który byl

raziw sonińko wstalo" traci glębszy

bardzo przeciętny poetą. Wolodymyr

podtekst oryginalu (,,Już tyle razy

Kocowskyj, który wspólpracowal ze

slońce wracalo"), który przypomina

lwowskim czasopismem ,,Zor a", a

ludziom, że nie zawsze do każdego

także dokonywal redakcji poezji M.

slońce może powrócić, że jego po-

Szaszkiewicza oraz analizowal jego

wrót oznacza radość i życie. Można

utwory, postawil hipotezę, że jest to

przypuszczać, iż na charakter tlu-

Studentki polonistyki Uniwersytetu Przykarpackiego im. Wasyla Stefanyka przy tablicy

oryginalne dzielo samego Szaszkie-

maczenia wplynęlo zainteresowanie

pamiątkowej Franciszka Karpińskiego we wsi Holoskiw k. Otynii na miejscu domu, w

wicza. W jednym ze swoich artykulów

Szaszkiewicza ukraińskim folklorem,

którym urodzil się poeta

w którym to sloneczko zazwyczaj

,,Zhadka literaturna" ­ ,,wspomnienie

,,wstawalo". W pewnym stopniu ob-

literackie" ­ Kocowskyj napisal: ,,...Oto

oryginalny utwór zalożyciela ,,Ru-

tego, że autorem pierwowzoru byl

tycznego przekladu", którego jedną

niża estetyczną wartość przekladu

na zakończenie zamieszczamy malo

skoji Trijci" (,,Ruskiej Trójcy"), lecz

polski poeta ­ Franciszek Karpiński.

z najważniejszych cech bylo to, iż

nazbyt częste używanie leksyki de-

znany wiersz Szaszkiewycza zaty-

tlumaczenie utworu polskiego po-

Autor tlumaczenia, M. Szaszkie-

tlumacz mógl sobie pozwolić na

minutywnej, której w ogóle brak w

tulowany Верніться пісні родимi,"

ety ­ Franciszka Karpińskiego. Aby

wicz, jeden z zalożycieli (razem z J.

znaczne odstępstwa od treści zawar-

pierwowzorze:

dodal jednak: ,,powstaly zapewne we-

ustalić genezę przekladu wiersza, W.

Holowackim i I. Wahilewiczem) oraz

tych w oryginale. Wiele racji zawiera

Slońce wracalo.

dlug tekstu polskiego".

Szczurat wykonal niezwykle żmudną

ideowy przywódca lwowskiej grupy

myśl, iż ,,dla takiego tlumacza proces

Сонінько встало.

Zagadkowy utwór oraz historia

pracę, wertując ­ stronica po stronicy

literackiej ,,Ruśka Trijcia", która byla

odtwarzania to akt twórczy, którego

Blaskiem swoim dzień szczyci...

jego powstania zainteresowaly zna-

­ rękopiśmienne śpiewniki mieszkań-

dla Wschodniej Galicji w pierwszej

ostatecznym celem jest wytworzenie

Ясненьким світом днину красить

nego ukraińskiego filologa Kyryla

ców Wschodniej Galicji z początku

polowie XIX wieku zjawiskiem zna-

nie obiektywnie istniejącej realności

Zboże do góry wzbilo.

Studyńskiego, który w książce ,,Gene-

XIX stulecia i znalazl ją pt. ,,Pieśń

mionującym narodowo-kulturalne od-

pierwowzoru, lecz subiektywnie przy-

Вже царинонька в гору ся взбила.

za poetycznych(!) utworów Markiana

mazurska" w zbiórce ,,Pisni switowyji

rodzenie, swoim przekladem jednej z

swojonego przez tlumacza idealu,

Szaszkiewicza" dowiódl, że nie jest to

zebrani czerez Ijerea Ioanna Dron-

najpiękniejszych sielanek Karpińskie-

ducha" (prof. Pogrebennyk).

Nie udalo się Szaszkiewiczowi

wiersz autorstwa Szaszkiewicza, lecz

żewśkogo parocha Bilobożnickoho,

go wydaje się potwierdzać myśl, iż

Mimo wszystko jednak ­ mierni-

zachować anafory, która odgrywala

przeklad popularnej sielanki i snul

dnia 25 junia 1857 r. i w archiwum

,,Tlumaczenie nigdy nie jest obojętne

kiem jakości każdego przekladu za-

bardzo ważną rolę kompozycyjną

przypuszczenie, że owego przekladu

wasyliańskiego klasztoru w Krechowi

wobec rzeczywistości. Zarówno ono,

wsze będzie jego spójność i wierność

w tekście Karpińskiego, a ponadto

dokonano wedlug wydania Waclawa

pt. ,,Allegorija druga". Na podstawie

jak i literatura oryginalna ­ odpowiada

oryginalowi. Szaszkiewicz w swym

utrzymywala w nim napięcie emocjo-

z Oleska ,,Pieśni polskie i ruskie ludu

charakteru pisma i osobliwości stylu

na pytania i potrzeby spoleczeństwa.

tlumaczeniu zachowuje tę samą licz-

nalne:

galicyjskiego", w którym utwór Kar-

tlumaczenia doszedl do wniosku, że

Czas rodzi przedsięwzięcia transla-

bę strof co Karpiński, nie narusza ich

Już tyle razy

pińskiego figuruje jako zapis pieśni

ów zapis powstal dopiero w pierw-

torskie i tlumaczy".

struktury wersowej, uklad rymów ­

Тілько вже рази

ludowej. Jednakże praca ta, z jakichś

szym dwudziestoleciu XIX wieku.

Nie ma wątpliwości, iż Szasz-

przeplatany ­ jest tutaj taki sam, jak w

Już slowik w sadzie zacząl swe

trudnych do wyjaśnienia przyczyn,

Praca W. Szczurata, co trzeba

kiewicza ­ poetę, który bardzo do-

oryginale, także warstwa brzmieniowa

pieśni.

nie byla znana w kręgach ukraińskich

wyraźnie podkreślić, ma dużą war-

brze znal język polski, zauroczyla

pozostaje nie zmieniona. Odtworzona

Соловій мило вже щекотає.

badaczy kultury, o czym dodatkowo

tość. Ukraiński literaturoznawca

artystyczna doskonalość oryginalu.

zostaje wiernie dynamika pierwowzo-

Już tyle kwiatów ziemia wydala.

świadczy fakt, iż nawet w 1906 roku

jako pierwszy wskazal drogi, który-

Odczul on, że ,,ten wiersz pozornie

ru, która... ,,realizowana jest poprzez

Де поглянь, в землі цвіт

redaktor Omeljan Partyckij przypisuje

mi przenikala poezja F. Karpińskiego

prosty i wdzięczny w rozwijanym

wewnętrzne rozlamanie każdej strofy,

прозябає.

autorstwo wiersza ,,Верніться пісні

do szerokich kręgów odbiorców ­

konsekwentnie paralelizmie świata

zarazem jednoczące i przeciwstawia-

Przyczyną rezygnacji z użycia

родимі!" Bulwynśkiemu, zaznacza-

mieszkańców Wschodniej Galicji,

wiosennej przyrody i uczuć pod-

jące świat przyrody i sferę uczuć pod-

powtórzeń leksykalnych byl, jak

jąc przy tym, oczywiście, że to jego

natomiast fakt odnalezienia przezeń

miotu, nawiązujący do wzorów lu-

miotu" (C. Zgórzelski).

należy sadzić, skomplikowany dla

tlumaczenie z języka polskiego. Nie

wiersza najwybitniejszego przedsta-

dowych i paralelizmu, wyszukaną

Już tyle razy slońce wracalo

skladni ukraińskiej szyk wyrazów w

wspominal o spostrzeżeniach Kyryla

wiciela polskiego sentymentalizmu

prostotą i gramatycznymi przeważ-

I blaskiem swoim dzień szczyci:

oryginale.

Studyńskiego także Wasyl Szczurat,

w starych ukraińskich śpiewnikach

nie rymami, jest w istocie niezwykle

A memu światlu cóż to się stalo,

W trzeciej strofie ,,ja" liryczne kre-

który w 1908 roku w artykule ,,Zahad-

,,byl świadectwem bezsprzecznej

kunsztowną konstrukcją liryczną"

Że mi dotychczas nie świeci.

śli bardzo sugestywny, emocjonalny

kowa polśka pisnia w ukraińskomu

popularności tej pieśni wśród gali-

­ i podszedl do tlumaczenia utworu

obraz, w którym zostaje ukazana

perekladi" (Zagadkowa polska pieśń

cyjskich Ukraińców w pierwszej po-

Karpińskiego z ogromną milością

Тілько вже разів сонінько

potęga milości, jej zdolność wply-

w ukraińskim tlumaczeniu) powraca

lowie XIX w."

oraz odpowiedzialnością. Jednak

Ясненькім світлом днину красило:

wania na caly otaczający bohatera

do pytań związanych z powstaniem

W zakończenie swego artykulu

mimo szczerych intencji autora ­

Но мому світлу щож то ся стало,

świat. W tlumaczeniu owa poetycka

tegoż utworu.

W. Szczurat przytacza równolegle

przeklad reprezentowal tylko ów-

Що мені досі не зазоріло.

fraza zatraca swój liryczny wymiar:

W. Szczurat, po dokonaniu szcze-

tekst oryginalu utworu oraz tluma-

czesny poziom sztuki translator-

glówny punkt ciężkości zostaje tutaj

powej analizy publikacji Naumo-

czenie pióra Szaszkiewicza. I wla-

skiej.

Poradzil sobie tlumacz również

przeniesiony na ćwierkanie ptactwa

wycza, Kocowskiego, Partyckiego,

śnie owo zestawienie bylo najbar-

Tlumaczenie Szaszkiewicza jest

z osobliwą ,,niezwykle śpiewną linią

leśnego: ,,птичок громада лісна

doszedl do wniosku, że nie jest to

dziej przekonującym potwierdzeniem

jaskrawym przykladem tzw. ,,roman-

intonacyjną" (Cz. Zgórzelski).