24
Okruchy historii
30 października15 listopada 2018 nr 20 (312) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Zryw listopadowy (cz. I)
Dziadek Lenin mówil, że aby zdobyć wladzę, należy przejąć pocztę, telegraf
i telefon. Wlaśnie wedlug tego scenariusza odbywaly się w Piotrogrodzie wy-
darzenia 1917 roku i w Stanislawowie w 1918 roku. Ukraińcy wprawdzie do-
konali przewrotu spokojnie strzelaniny, szturmów i walk ulicznych udalo się
uniknąć. Opierając się na relacjach świadków spróbujmy opowiedzieć o tym,
co wydarzylo się w Stanislawowie późną jesienią 1918 roku.
czyć, wyjechal i... nikt go więcej nie
,,Dąbrowie". Ponadto od września sta-
IWAN BONDAREW
zobaczyl.
cjonowal w mieście batalion 95 pulku
piechoty, którym dowodzil kapitan
Karabiny maszynowe
Lajer. W przyszlym powstaniu odegra
Kadry decydują
rzecz poważna
on niepoślednią rolę.
W kilku numerach gazety ,,Укра-
o wszystkim
30 października kadrę 20 pulku
їнське життя" z roku 1931 byly set-
przeniesiono do Stanislawowa. Żol-
nik UGA, ukrywający się pod pseu-
Rebelianci spotykają się
nierze byli stąd, stanislawowscy, ale
donimem E. R-k opublikowal swe
w kawiarniach
macierzyste koszary okazaly się w
W dniu, w którym 20 pulk przybyl
wspomnienia pod tytulem ,,Przewrót
ruinie. Wobec tego batalion rezer-
do Stanislawowa, Ukraińska Rada
1 listopada 1918 roku w Stanisla-
wowy ulokowano w bylym więzieniu
Narodowa we Lwowie zwrócila się
wowie". Opisuje w nich szczegó-
,,Dąbrowa", leżącym przy dzisiejszej
do namiestnika austriackiego hrabie-
lowo sytuację, w której znajdowalo
ul. Czornowola 119.
go Huyna z prośbą o przekazanie jej
się państwo austro-węgierskie w
wladzy. Imperium rozpadalo się i do
Do skladu kadry wchodzily czte-
przededniu swego rozpadu: ,,W
Galicji pretendowali równocześnie
ry sotnie rezerwowe, oddzial kara-
ostatnich miesiącach wojny świa-
Ukraińcy i Polacy. Hrabia grzecznie
binów maszynowych i pododdzial
towej mówiono wiele o nadchodzą-
odmówil. Oznaczalo to, że wladze
cych wielkich wydarzeniach i bliskich
zaopatrzenia. Razem okolo 1000
cesarstwa sympatyzują z Polakami.
przemianach w Austrii. We wrześniu
żolnierzy. 90% skladu osobowego
żolnierze austriaccy w Stanislawowie
Trzeba bylo dzialać i to natychmiast.
te pogloski się nasilily. Prawdę mó-
stanowili Ukraińcy, resztę Niemcy
Kolo poludnia porucznika R-ka
wiąc, na początku nikt nawet sobie
i Żydzi. Na pierwszy rzut oka byla to
towej rozkazal porucznikowi przejąć
krwi za Ukrainę. Kilku z nich zgodzi-
wezwano do Rady powiatowej. Kie-
nie wyobrażal jak te przemiany
groźna sila, ale tylko na pierwszy.
następnego dnia wladzę w pulku.
lo się kontynuować slużbę w Armii
dy tam przybyl, nie zastal nikogo.
mają wyglądać, a tym bardziej nikt
W wyszkoleniu bojowym kadra
Ukraińskiej, ale z zastrzeżeniem,
Ktoś poradzil mu udać się do ka-
nie dopuszczal myśli, że Austria tak
20 pulku strzeleckiego reprezento-
że ,,nie będą użyci podczas dzialań
Sluż, synku, jak slużyl
wiarni w hotelu ,,Astoria" (dzisiejszy
wala się nie najlepiej wspomina
,,przebuduje" się od podstaw, że pod
frontowych, jedynie poza frontem".
dziadek...
hotel ,,Dniestr"), bo tam ,,zbierają się
R-k. Pomijając oddzial slużbowy
koniec października nie pozostanie
Dowódcą batalionu rezerwowego
Ponieważ R-k byl jedynym ofice-
Ukraińcy".
i zaopatrzenia, które za bojowe
po niej śladu".
byl pulkownik Hausner. Nie bacząc
rem ukraińskim, objąl on dowództwo
Kawiarnia byla wypelniona
na polskie pochodzenie, do Ukraiń-
20 pulku. A co Hausner? Polacy po-
calkowicie przez wojskowych i cywi-
ców ustosunkowywal się nieźle.
wierzyli mu brygadę, które walczyla
lów wspomina R-ka. Grupki, któ-
31 października porucznik R-k
na pólnoc od Lwowa, ale po kilku
re utworzyly się przy stolikach, żywo
razem z czlonkami dopiero co po-
nieudanych akcjach zostal zdymisjo-
nad czymś dyskutowaly, gestyku-
wstalej Powiatowej Ukraińskiej Rady
nowany.
lowaly i mialy miny konspiracyjne.
Narodowej Klimem Kulczyckim i Iwa-
Na wszystkich twarzach widać bylo
nem Myronem przyszli do Hausnera
Noc przed listopadem
jakieś nerwowe podniecenie i ocze-
z żądaniem przekazania im wladzy.
Późnym wieczorem 31 paździer-
kiwanie. Przypuszczam, że tego
Pulkownik zgodzil się od razu, ale
nika w kawiarni ,,Astoria" odbyla się
wieczoru dla nikogo w Stanislawo-
na koniec zechcial jeszcze wystąpić
ostateczna narada o przejęciu wladzy
wie nie bylo tajemnicą, co przyniesie
dzień jutrzejszy.
Prawdopodobnie, o tym, co szy-
kuje się w mieście na 31 października
byli poinformowani również Polacy,
ale w Stanislawowie nie odczuwalo
się niebezpieczeństwa z ich strony.
Batalion rezerwowy 20 pulku obrony krajowej stacjono-
Przy jednym ze stolików R-k zo-
wal w bylym więzieniu ,,Dąbrowa"
baczyl znajomego, który przedstawil
go kapitanowi Alojzemu Lajerowi.
uznać nie można, te cztery sotnie nie
W tym czasie E. R-k byl porucz-
Ten byl Czechem, który calą duszą
nie mialy żadnego lub prawie żadnego
nikiem kadry 20 pulku strzeleckiego.
sympatyzowal z Ukraińcami i aktyw-
znaczenia. W większości skladaly się
Sam pulk walczyl we Wloszech, a
nie wlączyl się w przygotowania do
ze starszych roczników, rezerwistów,
kadra batalion rezerwowy stacjo-
powstania. W imieniu Rady powia-
ochotników slowem ojców rodzin,
nowal w Wadowicach. R-k odpowia-
Oficerowie USS w Stanislawowie
których jedynym życzeniem bylo jak
dal za magazyn broni strzeleckiej.
najprędzej powrócić do swych gospo-
przed żolnierzami. Oto co powiedzial:
w mieście. Obecni byli na niej starszy
O tym, że w Galicji coś się szykuje,
darstw, do dzieci i żon. Oprócz tego w
,,Nasze drogi teraz rozchodzą się. Od
radca sądu okręgowego Kulczycki, in-
dowiedzial się w polowie paździer-
kadrze bylo wielu dezerterów z niewo-
tej chwili jesteście żolnierzami armii
żynier kolejowy Myron, dowódca USS
nika. Wówczas zwrócil się do niego
li rosyjskiej elementu, w większości
ukraińskiej, a ja niebawem zostanę
kpt. Rożankowski, porucznik R-k, kpt.
porucznik Cz., byly nauczyciel gimna-
zdemoralizowanego. Widzieli wiele
żolnierzem polskiej armii. Jak kie-
Lajer i kilku oficerów 95 pulku.
zjalny, który jechal z Wiednia do Ga-
na tej wojnie i im też slużba wojskowa
dyś wobec Austrii, tak teraz wobec
Kpt. Lajer zaproponowal zebra-
licję. Poprosil R-k o przekazanie mu
się nie uśmiechala. Lepsza sytuacja
waszej ojczyzny, macie obowiązek
nym swój plan: nocą oddzialy ukraiń-
czterech karabinów maszynowych,
byla w rezerwowej sotni karabinów
bronienia jej i slużenia jej wiernie,
skie mialy przejąć pocztę, starostwo,
które mial odwieźć do Stanislawowa.
maszynowych. Bardzo dobrze trzy-
jak kiedyś cesarzowi".
stację kolejową, magistrat, filię banku
Broń byla potrzebna do organizacji
mali się tu podoficerowie (sierżanci)
Żolnierze uważnie sluchali swe-
austro-węgierskiego, magazyny woj-
przewrotu. Lecz Cz. Karabinów nie
i jedynie dzięki nim w kadrze utrzy-
go dowódcy. Jak pisze R-k, ,,cieszyli
skowe i kilka innych obiektów militar-
otrzymal. Znając go jako czlowie-
mywano porządek i choć niezbyt su-
się z tej niebywalej, i jak się wydawalo
nych. Obecni poparli ten plan. Po do-
ka gadatliwego i niezbyt odpowie-
rową, ale jednak dobrą karność.
dotychczas, niemożliwej przemiany.
precyzowaniu szczególów rebelianci
dzialnego, odmówilem mu wydania
20 pulk nie byl jedyną jednostką
W glębi duszy życzyli tej sprawie jak
rozeszli się.
karabinów. Stwierdzilem, że dostanie
wojskową Stanislawowa. Jednocze-
najlepszych sukcesów, ale wielkiego
W pustej sali kawiarnianej zegar
je, gdy otrzymam pisemny rozkaz z
śnie z nim, przeniesiono tu oddzial
zachwytu z dalszej slużby wojskowej
wybil godzinę dwunastą. Nastąpil
Ukraińskiego Komitetu Wojskowego,
Ukraińskich Strzelców Siczowych
nie bylo". Oficerowie niemieccy rów-
dzień 1 listopada 1918 roku...
o którym mi wspominal pisze R-k.
Hotel ,,Astoria" z kawiarnią
(USS), który również ulokowal się w
nież nie palali chęcią przelewania
(cdn.)
Taki rozkaz Cz. zgodzil się dostar-
o tej samej nazwie
