12

Wolna Trybuna

18­31 stycznia 2019 nr 1 (317) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Prof. Bohdan Hud': O Wolyniu i drogach,

które do niego doprowadzily, rozmawiajmy

wylącznie na podstawie dokumentów"

poświęcony temu tematowi. Później

II wojny światowej wymagają jednak

ale zachęcil ich również do udzialu w

natomiast prawie wylącznie byli Rusi-

Rozmowa z prof. BOH-

reżyser tego filmu, Jerzy Lubach,

poglębionych badań i poglębionej re-

antypolskiej akcji UPA.

nami bez jasno sprecyzowanej tożsa-

DANEM HUD'EM, history-

zaproponowal mi napisanie ,,wpro-

fleksji. Mam nadzieję, że moja książ-

W moim przekonaniu, w bada-

mości narodowej, choć w większości

kiem, profesorem Uniwersy-

wadzenia" do tematu, żebyśmy zro-

ka również wplynie na rozpoczęcie

nym przeze mnie okresie mniej wię-

chodzili do cerkwi prawoslawnych lub

tetu Narodowego im. Iwana

zumieli, dlaczego ukraińscy chlopi nie

tego procesu.

cej 150 lat, glówną silą napędową

greckokatolickich. Stosunki te byly na-

Franki we Lwowie, autorem

wsparli wyprawy Pilsudski ­ Petlura

konfliktów polsko-ukraińskich bylo

prawdę oparte na strasznej przemocy

W książce Pana Profe-

książki pt.: ,,Ukraińcy i Pola-

w 1920 r. Zacząlem pisać to wprowa-

chlopstwo, co najbardziej widoczne

ze strony panów/Lachów, więc kiedy

sora  wybrzmiewa  ważna

cy na Naddnieprzu, Wolyniu

dzenie ­ rozroslo się ono dość znacz-

bylo w poszczególnych szczytach

zaczęlo się powstanie listopadowe (a

teza, że przez większość

i w Galicji Wschodniej w XIX

nie, czego dowodem jest książka, o

napięć polsko-ukraińskich ­ powsta-

później styczniowe) dla chlopów bylo

analizowanego w publikacji

i pierwszej polowie XX wie-

której rozmawiamy.

nia listopadowego, powstania stycz-

jasne, że powrót do Rzeczypospolitej

czasookresu, napięcia mają

ku". Rozmawial TOMASZ

oznacza wzmocnienie pozycji szlach-

LACHOWSKI.

ty i jeszcze większe pogorszenie sy-

tuacji chlopów. To w polączeniu z ro-

Panie Profesorze, spo-

syjską propagandą nie pozostawialo

tkaliśmy się dziś, aby poroz-

zludzeń, po której stronie staną chlopi.

mawiać o Pana książce pt.:

Jest niezaprzeczalnym faktem, że po-

,,Ukraińcy i Polacy na Nad-

wstanie styczniowe na prawobrzeżnej

dnieprzu, Wolyniu i w Galicji

Ukrainie stlumili wlaśnie chlopi ­ na

Wschodniej w XIX i pierwszej

jednego powstańca przypadalo pięć-

polowie XX wieku", która wy-

dziesięciu uzbrojonych w kosy, widly

daje się być ukazaniem ,,dro-

i kije chlopów zrzeszonych w tzw. ka-

gi do Wolynia 43". Zanim jed-

raulach wiejskich. 1863 rok na prawo-

nak przejdę do konkretnych

brzeżnej Ukrainie można porównać z

wątków  tematyki  polsko-

rabacją galicyjską 1846 r., w obu przy-

ukraińskich stosunków w

padkach chlopi w sposób wyjątkowo

ostatnich dwóch stuleciach,

okrutny mordowali swoich panów.

chcialbym zapytać o stan

Walka o ,,naszą i waszą wolność" jest

badań nad tą problematyką

więc tylko pięknym mitem. Tak na-

zarówno w Polsce, jak i na

prawdę w 1863 r. rząd carski wysylal

Ukrainie. Czy rok 1989 dla

wojska nie po to, aby stlumić powsta-

Polski i 1991 dla Ukrainy coś

nie, ale żeby ratować powstańców

zmienil w tej materii i spo-

(czy szerzej: ,,obywateli" Polaków) od

wodowal jakościowy rozwój

zemsty ruskich chlopów. Rząd carski

badań historyków polskich

skutecznie wykorzystywal te napięcia

i ukraińskich nad ksztaltem

i po 1863 r. znacznie polepszyl swoją

naszych stosunków w po-

pozycję na prawobrzeżnej Ukrainie.

równaniu z czasami PRL czy

Do tego czasu bowiem pelnia wladzy

radzieckiej Ukrainy?

należala do polskiej magnaterii. Po-

Sytuacja radzieckiej Ukrainy

wstania uświadomily także Rosjanom,

i Polski Ludowej byla zasadniczo

że to wcale nie polscy posiadacze

odmienna. Uważa się, że oba kraje

I rzeczywiście, jak wspomnial

niowego, rewolucji 1905 r., rewolucji

ziemscy są największym wrogiem, ale

byly państwami socjalistycznymi, ale

zdecydowanie bardziej cha-

Pan w pierwszym swoim pytaniu,

ukraińskiej 1917 i 1918 r. oraz II woj-

,,ludność chlopska", domagająca się

wskazać należy, że polski socjalizm

rakter  etniczno-spoleczny,

książkę należy czytać jako przed-

ny światowej.

calej ziemi ziemiańskiej.

mocno różnil się od tego istniejącego

a nie narodowo-polityczny.

stawienie swoistej ,,drogi do Woly-

na radzieckiej Ukrainie (czy szerzej:

Kiedy ten drugi wymiar za-

Przechodząc do pytania

Kolejnym opisywanym

nia", ponieważ obejmuje znaczny

w calym ZSRR). O ile w Polsce przed

cząl dominować i co do tego

o pierwsze dwa szczyty, o

przez Pana Profesora szczy-

okres czasu, w którym przyglądam

1989 r. mówiono o Wolyniu, Józefie

doprowadzilo?

których wspomina Pan Pro-

tem polsko-ukraińskich na-

się konfliktom i animozjom polsko-

Pamiętajmy, że w XIX w. naród

Pilsudskim i nawet Symonie Petlurze,

fesor, czyli czas dwóch po-

pięć jest rewolucja 1905 r. ­

ukraińskim. Warto też pamiętać, że te

ukraiński jako taki nie istnial, a na-

o tyle w Ukrainie radzieckiej ­ nie.

wstań z XIX w., chcialbym

jak i czy te wydarzenia wply-

napięcia byly wykorzystywane i pod-

rodem polskim w praktyce byla tylko

Prowadzenie tu badań ­ co do tych

zapytać, dlaczego polska

nęly na relację chlopów i zie-

grzewane przez trzecią stronę (Impe-

szlachta. Postawione przez Pana py-

kwestii ­ bylo po prostu niemożliwe.

szlachta czy magnateria nie

miaństwa na prawobrzeżnej

rium Rosyjskie, Związek Radziecki),

tanie jest bardzo zlożone ­ dość po-

Ponadto, Polska posiadala potężną

przekonala warstwy chlo-

Ukrainie?

co widzimy i teraz na przykladzie

wiedzieć, że jeśli chodzi o analizę sa-

Na pewno większy wplyw na

emigrację polityczną, w tym nauko-

pów, żeby ta przylączyla się

wspólczesnych stosunków polsko-

mego Wolynia 43, to osobiście przy-

sytuację chlopów miala tzw. reforma

wą, która tymi tematami się zajmo-

do powstań? Chlopi w swo-

ukraińskich (Federacja Rosyjska).

chylam się do stanowiska polskiego

rolna, czyli uwlaszczenie chlopów

wala. Z tego względu ,,Wolyń" istnial

jej masie stanęli przecież po

pisarza historycznego, Slawomira Ko-

z 1861 r., a także wspomniane już

w polskiej świadomości spolecznej.

Czy można powiedzieć,

stronie Caratu, nieraz bardzo

pera, który napisal, że w tamtym cza-

stlumienie powstania styczniowego.

W ukraińskiej zaś nie! Dlatego też, do

że dziś o Wolyniu, rozumia-

brutalnie zwalczając dzialal-

sie na Wolyniu mieliśmy do czynienia

Rewolucja 1905-1907 r. pokazala, że

chwili obecnej, polska historiografia

nym jako pewien tragiczny

ność powstańczą.

nie z konfliktem dwóch narodów,

Powstania na Ukrainie prawo-

żywiol chlopski jest straszny i Polacy

wyprzedza znacznie ukraińską, jeśli

symbol naszych relacji, wie-

lecz z setkami malych wojen etnicz-

brzeżnej mialy oprzeć się o pewną

po raz kolejny przekonali się, że żyją

chodzi o stan badań nad problema-

my już prawie wszystko?

nych ­ wojen chlopskich. Należy też

grupę spoleczną, tj. szlachtę. Ta

wśród wrogów. Wielu zresztą wyje-

tyką polsko-ukraińskich stosunków,

Czy można mówić obiektyw-

zwrócić uwagę na to co pisal Anatol

jednak byla bardzo zróżnicowana.

chalo w tamtym czasie do Krakowa

w tym ich najtragiczniejszych wymia-

nie o tych wydarzeniach?

Mocno wątpię w to. Do niedaw-

Kaminski, że zarówno Organizacja

Na czele tej grupy stala wielka ma-

czy innych miast dzisiejszej Polski. A

rów. Na Ukrainie zaczęto zajmować

na przyjmowalo się, że dla strony

Ukraińskich Nacjonalistów (OUN),

gnateria, która wladala wielkimi po-

dlaczego agresję i niechęć chlopów

się tym na poważnie dopiero na

polskiej ,,wszystko jest jasne", jednak

jak i Ukraińska Powstańcza Armia

laciami ziemi, byla szlachta średnia,

odczuwali w pierwszej kolejności wla-

początku XXI w., a więc także nie w

ja ­ opierając swoje badanie prawie

(UPA) byly w zasadzie strukturami

jak i ,,proletariat szlachecki" ­ i to

śnie Polacy, a nie np. Rosjanie czy

latach 90., kiedy państwo ukraińskie

wylącznie o dokumenty, wspomnienia

chlopskimi ­ i fizycznie, i mentalnie.

wlaśnie ta najbiedniejsza część

inne narodowości? Przyczyna byla

bylo już niepodlegle.

oraz opracowania polskie ­ znajduję

I to wlaśnie interes chlopów byl w ich

szlachty brala najbardziej aktywny

ewidentna ­ Polacy, w odróżnieniu od

Można powiedzieć, że to

takie szczególy, które dotychczas nie

centrum zainteresowania. Przykla-

udzial w powstaniach. Magnateria

innych ,,obcych", nie mieszkali w mia-

wlaśnie Pan Profesor nale-

byly brane pod uwagę. A przecież po-

dem na potwierdzenie tej tezy może

przeważnie pozostawala bierna

stach, a w otoczeniu chlopów ruskich,

ży do pionierów badań nad

wszechnie wiadomo, że diabel tkwi w

być sytuacja z 1943 r., kiedy dowód-

bądź nawet byla wierna Caratowi.

w swoich przepięknych rezydencjach

problematyką polsko-ukra-

szczególach. Dlatego też, z nieukry-

ca UPA Pólnoc Dmytro Klaczkiwski ­

Jeśli chodzi o relacje między chlo-

(których na prawobrzeżnej Ukrainie

ińskich stosunków.

waną satysfakcją przyjąlem odpo-

,,Klym Sawur" (podobnie jak Wladimir

pami a ziemianami, to należy powie-

bylo przynajmniej kilka tysięcy). Po-

Rzeczywiście, bylem jednym z

wiedź kancelarii premiera Mateusza

Lenin w roku 1917) podpisal dekret

dzieć, że ogromna większość ziemi w

nadto, po rewolucji 1905 roku do po-

pierwszych naukowców, którzy za-

Morawieckiego, której szefem jest hi-

ziemski, na mocy którego cala ziemia

trzech guberniach, przylączonych pod

czątku I wojny światowej Polacy znów

jęli się tematyką polsko-ukraińską w

storyk z wyksztalcenia Michal Dwor-

obszarników i osadników polskich

koniec XVIII w. do Cesarstwa (Wolyń,

stali się gospodarzami tych terenów,

ujęciu historycznym. Zaczynaliśmy

czyk, na otwarty list dr. Grzegorza

przechodzila w ręce prawoslawnej

Kijowszczyzna i Podole), należala do

posiadali bowiem ponad 50% calości

jednak od ,,Trudnego braterstwa",

Kuprianowicza. Można tu przeczytać,

ludności wolyńskiej, czym nie tylko

szlachty polskiej posiadającej wy-

ziem prywatnych i mocne pozycje za-

czyli sojuszu Pilsudski ­ Petlura ­

że relacje polsko-ukraińskie z czasów

zaskarbil sobie sympatię chlopów,

raźną tożsamość narodową. Chlopi

równo gospodarcze, jak i spoleczne.

tak nazwaliśmy film dokumentalny