13

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 18­31 stycznia 2019 nr 1 (317)

ludności polskiej ­ faktycznie jednak

ne przez calą ludność Wolynia, bez

Przychodzi wreszcie ko-

Przejdźmy do czasów II

przeciwko akcji niszczenia

sytuacja przypominala tę widoczną

względu na narodowość, które zna-

niec I wojny światowej, od

Rzeczypospolitej i polityki

cerkwi. Na czym mial polegać

na Balkanach. Nie bylo co praw-

lazly się później w ukraińskiej policji,

1917 r. trwa tzw. rewolucja

Warszawy wobec Ukraińców

ten ,,eksperyment wolyński",

da państwa satelickiego jakim byla

a potem poszly do lasu. Czym się

ukraińska, która doprowa-

czy Bialorusinów, obywateli

tj. zadanie, którego podjąl się

Chorwacja, ale, podobnie jak na Bal-

zajmowaly? Niszczeniem Polaków.

dza do powstania Ukraińskiej

odradzającego się państwa

Henryk Józewski i dlaczego

kanach, Niemcy na Wolyniu siedzieli

Pytanie jednak: na czyj rozkaz?

Republiki Ludowej, pod ko-

polskiego. Z czego wynikala

się on nie powiódl?

Malo kto mówi, że ,,proukraińska"

glównie w miastach i na kolei, a na

Chcialbym jednocześnie podkre-

niec 1918 r. odradza się pań-

decyzja o systematycznym

polityka Józewskiego wzięla się z re-

pozostalym terenie dzialaly różne

ślić, że ja nie chcę przesądzać ­ sta-

stwo polskie, a chlopi ruscy

spychaniu  mieszkańców

presji wobec wszystkiego co ukraiń-

grupy: ukraińskie nacjonalistyczne,

ram się raczej stawiać pytania. Klucz

wciąż myślą bardziej katego-

wschodnich województw II

skie. W latach 30. XX w. można bylo

polskie narodowe, polskie prokomu-

do odpowiedzi na nie na pewno znaj-

riami spoleczno-etnicznymi,

RP do drugiej kategorii oby-

dzialać tylko w ramach organizacji

nistyczne, liczne bandy rabunkowe

duje się w Moskwie, która prawdopo-

w sposób okrutny niszcząc

wateli, czego ponurymi sym-

powolanych już za Józewskiego. Ta

oraz ­ o czym rzadko się pisze w

dobnie nie ujawni tych dokumentów.

większość pięknych dwo-

bolami staly się takie wyda-

polityka byla nakierowana przede

Polsce ­ skoczkowie sowieccy, czyli

rów i folwarków, o których

rzenia jak pacyfikacja Galicji

Na koniec naszej roz-

wszystkim na ukraińskich emigran-

jednostki NKWD. Dzialali oni glównie

wspominaliśmy.

Wschodniej w 1930 r. czy

mowy chcialem zahaczyć o

Nie nazwalbym tego jeszcze

tów, którzy przybywali wówczas na

pomiędzy granicą polsko-sowiecką a

kampania niszczenia cerkwi

wspólczesność i zapytać o

okrucieństwem ­ raczej barbarzyń-

Wolyń z Ukrainy naddnieprzańskiej,

rzeką Slucz ­ tam się aż roilo od par-

prawoslawnych z lat 1937­

ocenę polityki historycznej

stwem, ponieważ nie bylo aż tak wie-

a sam Wolyń mial stać się centrum

tyzantów sowieckich. I to wlaśnie tam

1938 na wschodniej Lubelsz-

prowadzonej przez Warsza-

lu ofiar, jak zdarzylo się to w czasach

ukraińskiego życia politycznego i

zaczęly się mordy ­ zdecydowanie

czyźnie?

wę i Kijów. Czy jest jakaś

II wojny światowej. To barbarzyństwo

W 1920 r. marszalek Józef Pil-

ewentualnie walki o niepodleglość

najbardziej krwawe. Tak pisali (sic!)

możliwa plaszczyzna poro-

bylo jednak podsycane z dwóch

sudski w Równem wzniósl piękny

,,tamtej" Ukrainy, ale nie ,,tej" w ra-

autorzy z konspiracji polskiej!

zumienia co do wspólnej,

stron ­ z jednej byli to szowiniści ro-

toast ­ ,,wznoszę ten toast za to, aby

mach II RP. W czasie międzywojnia

Przygotowując tę książkę, jak

ale nielatwej historii, czy

syjscy, z drugiej bolszewicy. Na Wo-

nasza polityka kresowa byla polity-

na obszarze Wolynia zaaresztowa-

już wspominalem, opracowywalem

jednak to kwestia na tyle de-

lyniu przecież na początku XX wieku

ką uczciwą". Zalożenia i chęć byly

no okolo 4000 komunistów i jedynie

dokumenty polskiego podziemia w

likatna, zlożona, ale i upoli-

cala ludność chlopska byla wpisana

dobre, jednak należy pamiętać, że

700­800 nacjonalistów ­ to wplywy

Archiwum Akt Nowych w Warszawie

tyczniona, że trudno będzie

do ,,czarnej sotni", rosyjskiego ruchu

ogromne zaslugi w odbudowie pań-

komunistyczne byly dalej dominu-

oraz Biblioteki Uniwersytetu War-

wypracować jakiś wspólny

monarchistycznego i szowinistycz-

stwa polskiego miala także Narodo-

jące. Ponadto, w tzw. kolach rolni-

szawskiego i zaskoczylo mnie to, że

pogląd na charakter polsko-

nego, zajmującego się pogromami

wa Demokracja. Endecka ideologia

czych tworzonych przez Henryka

w tzw. metryczkach nie znalazlem

ukraińskich napięć w ujęciu

żydowskimi, rozkręcającego niena-

Romana Dmowskiego ,,hartowania

Józewskiego na 1,5 miliona spole-

nazwiska żadnego ze znanych mi

historycznym?

wiść między ludnością miejscowych

Rusinów" byla wcielana w życie. Har-

czeństwa wolyńskiego znalazlo się

polskich naukowców, zajmujących

Nie zajmuję się polityką histo-

a Polakami. Na czele ,,czarnej sotni"

towanie Rusinów różnilo się jednak

nieco ponad 7 tysięcy czlonków, w

się tragedią wolyńską! Wylącznie

ryczną, lecz wlaśnie historią. Jeśli

na Wolyniu (i nie tylko) stala zaś Ro-

na Wolyniu i w Galicji Wschodniej.

tym 5 700 Ukraińców i 1 600 Pola-

widniala wzmianka o pracy ojca i córki

jednak pyta Pan o drogę do poro-

syjska Cerkiew Prawoslawna.

Na Wolyniu po 1920­1921 r. wplywy

ków. W moim przekonaniu polityka ta

Siemaszków i ukraińskiego historyka,

zumienia, to pamiętajmy o slowach

miala już nie ,,czarna sotnia", tylko

nie przyniosla pozytywnych skutków,

prof. Ihora Iljuszyna jeszcze w 1993

Jana Pawla II ,,tylko prawda was wy-

Dlaczego chlopi z Woly-

komuniści. Haslo ,,eksterminacji lud-

a po śmierci Pilsudskiego w 1935 r.

roku. A wlaśnie w tych dokumentach

zwoli". Ale prawda powinna być dla

nia tak chętnie zapisywali

ności polskiej", które na początku lat

sytuacja zbliżyla się do tej z Galicji

znaleźć można informacje o bardzo

obu stron, nie zaś wybiórcza. Jedy-

się do ,,czarnej sotni"?

Przede wszystkim dlatego, że

20. pojawilo się na Wolyniu, należy

Wschodniej ­ także na Wolyniu de-

silnych wplywach sowieckich w opi-

ną możliwą drogą jest zatem dialog.

,,czarna sotnia" glosila hasla o ode-

kojarzyć z komunistami, a nie nacjo-

cydujący glos zdobylo wojsko i Naro-

sywanych przez nas wydarzeniach.

Oczywiście, ukraińska nauka histo-

braniu ziemi innowiercom, czyli

nalistami. Komuniści mieli w czasie

dowa Demokracja.

Przyjmuje się (G. Motyka, I. Iljuszyn),

ryczna wciąż odstaje od historiogra-

Żydom i Polakom i przekazaniu jej

międzywojennej Polski ogromne

że rzezie zaczęly się po Bitwie o Sta-

fii polskiej w kwestii ,,wolyńskiej", ale

Chcąc zapytać Pana Pro-

rosyjskim (sic!) chlopom. Kiedy po

wplywy na Wolyniu, który oddzielo-

lingrad, ale jak świadczą dokumenty

­ obrazowo rzecz ujmując ­ wyrosla

fesora o ocenę wydarzeń z

1919 r. ważyly się losy Wolynia, który

ny tzw. kordonem sokalskim od Gali-

wszystko zaczęlo się od konfliktu po-

już z krótkich spodenek. Tak więc

1943 r., widzimy, że różni-

mial wejść w sklad II Rzeczypospoli-

cji Wschodniej w praktyce uniknąl po-

między Kremlem a polskim rządem

dyskurs naukowy powinien toczyć

ce pojawiają się już w na-

tej, meldowano stąd, że chlop prawo-

ważnych wplywów ukraińskiego ruchu

w Londynie pod koniec lutego 1943

się na równych prawach.

zewnictwie tych wydarzeń,

slawny ,,tęskni do Cara". Warto przy-

nacjonalistycznego. Kiedy w 1923 r.

roku. Polski rząd mial stwierdzić, że

Natomiast kiedy mówimy o po-

ponieważ w dyskursie na

wolać także sytuację z 1915 r., kiedy

na Wolyń pojechal Wincenty Witos,

dialog z Sowietami będzie możliwy

lityce historycznej obu krajów, to

Ukrainie używa się często

na Wolyń przyjechal Dmytro Witowś-

to wrócil zszokowany, mówiąc ,,jest

tylko wtedy, kiedy uznają oni granicę

wystarczy tylko porównać roczne

sformulowania

,,tragedia

kyj (późniejszy dowódca ukraiński w

źle, a będzie jeszcze gorzej, wszyst-

z 1 września 1939 r., na co Stalin od-

budżety naszych Instytutów Pamię-

wolyńska", kiedy w Polsce

czasie walk o Lwów z 1918 r.), który

ko dyszy nienawiścią do Polski". A

powiedzial oświadczeniem państwo-

ci Narodowej ­ ukraińskiego wynosi

najdelikatniejsze  określe-

przyjechal werbować miejscowych

nienawiść ta byla podsycana przez

wej agencji TASS, iż Polska jest kra-

14 mln hrywien (ok. 2 mln zlotych),

nie to ,,rzeź wolyńska"...

chlopów do oddzialów Strzelców Si-

Związek Radziecki. Malo kto wie, ale

Przepraszam, że przerywam,

jem imperialistycznym i nie pozwala

a polskiego okolo 2 mld hrywien

czowych, to uslyszal, że lepiej byloby,

aż do 1932 r. na Wolyniu co jakiś czas

ale określenie ,,tragedia wolyńska"

żyć Ukraińcom i Bialorusinom w

(ok. 240 mln zl). To też pokazuje

gdyby na te tereny wrócila Rosja,

wybuchaly powstania chlopskie pod-

pojawilo się po raz pierwszy w treści

swoich państwach narodowych. I od

skalę możliwości i realne dzialanie

bo ,,ziemi byloby więcej, no i wódka

sycane przez Sowietów.

polskiej gazety podziemnej ,,Polska

tego czasu zaczynają się rzezie, któ-

obu państw na plaszczyźnie polityki

potanialaby" (sic!). Taka byla ,,świado-

Chlopom przede wszystkim cho-

zwycięży" z 1943 roku, w której po-

re są na rękę Sowietom, ponieważ,

historycznej. Podsumowując chcę

mość narodowa" mieszkańców Woly-

dzilo o ziemię. A polityka II RP przy-

święcono tekst ,,roli Niemców i bol-

jeśli na terenach Wolynia nie będzie

stwierdzić, że na pewno wciąż mamy

nia w czasie i tuż po I wojnie świato-

niosla falę kolonizacji i osadnictwa

szewików w tragedii wolyńskiej". To

ludności polskiej, to o żadnych gra-

sporo do zrobienia i powinniśmy roz-

wej. Pod wplywem agitacji politycznej

wojskowego, która przelala kolejną

nie Ukraińcy wymyślili to określenie.

nicach z 1 września 1939 r. nie ma

sądnie podchodzić do omawianego

chlopi poszli ,,po swoje" i rzeczywiście

czarę niechęci wobec ,,obcych". Poli-

co mówić. ,,Jest czelowiek ­ jest pro-

tematu: sine ira et studio (bez gniewu

A czy wedlug Pana Pro-

barbarzyństwo nie znalo granic. Na

tyka II RP zmierzala do wzmocnienia

blema, niet czelowieka ­ niet proble-

i uprzedzeń). Podejście inne ­ np.

fesora któreś z pojęć używa-

Ukrainie prawobrzeżnej zniszczono

polskości na Wolyniu. Zwiększono

my", mawial Józef Wissarionowicz.

manipulowanie ilością ofiar ­ odda-

nych przez większość bada-

wówczas 85% majątków polskich ­

ilość Polaków z 60­70 tys. do 320-

Są też dowody ­ dokumenty polskie

la nas od osiągnięcia porozumienia.

czy tego zjawiska w Polsce,

folwarków, gorzelni i cukrowni.

350 tys., jednak wciąż bylo to za

oraz niemieckie ­ na tajne spotkania

Chcialbym jednak na koniec wyraź-

jak ,,ludobójstwo", ,,czystka

malo, by mówić o scaleniu Wolynia

przedstawicieli UPA i NKWD, m.in. w

nie stwierdzić, że ­ podobnie jak

A jak ta zarysowana już

etniczna", ale i na Ukrainie,

z pozostalą Polską. Podjęto więc

Krzemieńcu i bardzo silną infiltrację

śp. Jaroslaw Daszkiewicz, wybitny

mentalność chlopa wolyń-

przywolajmy  choćby  za-

decyzję o niszczeniu cerkwi prawo-

OUN i UPA przez agentów NKWD.

ukraiński uczony ­ uważam, że na-

skiego różnila się od chlopa

kladającą pewną symetrię

slawnej, co bylo fatalnym krokiem, bo

Wątki te trzeba jednak jeszcze do-

wet jeśli brać pod uwagę prowokacje

z Galicji Wschodniej, czyli

,,wojnę (lub konflikt) polsko-

wzburzylo falę religijnego fanatyzmu

glębniej zbadać.

sowieckie czy niemieckie, to to co

rozpadającego się w tamtym

ukraiński", w istocie odpo-

wśród miejscowej ludności. Część

się stalo na Wolyniu zasluguje na

okresie Cesarstwa Austro-

wiadają rzeczywistości?

Jak zatem można scha-

polskiej inteligencji już wtedy przewi-

Moim zdaniem sytuacja na Wo-

jednoznaczne i surowe potępienie.

Węgierskiego?

rakteryzować  dzialalność,

Różnila się w sposób zasadniczy.

dywala najgorsze ­ ,,Rusini nas kie-

lyniu byla dużo bardziej skompliko-

Pod tym stwierdzeniem podpisze

ale i samą UPA na Wolyniu

W Galicji Wschodniej, kiedy powsta-

dyś wyrżną, bez żalu wyrżną, nigdy

wana niż przyjmuje się to powszech-

się każdy uczciwy historyk ukraiński.

w omawianym czasie?

la Zachodnioukraińska Republika

nam tego nie darują", mówili. Co gor-

nie w nauce polskiej. Kiedy czolowy

UPA na Wolyniu liczyla ok. 5-7

Życzylbym sobie, żebyśmy temat ten

Ludowa, nie zaobserwowano równie

sza, postawa nienawiści do wszyst-

polski historyk, Grzegorz Motyka,

tysięcy osób ­ podobną liczbę miala

badali jedynie drogą skrupulatnych i

strasznych rozruchów na wsi, jak

kiego co ukraińskie, co nastąpilo na

opisuje w swojej książce ,,Od rzezi

prokomunistyczna partyzantka pol-

doglębnych badań naukowych, a nie

mialo to miejsce na bylych terenach

Wolyniu po 1937 roku, spotęgowala

wolyńskiej do akcji Wisla" wydarze-

ska. Przyczyną ogromnej różnicy w

publicystyki pelnej emocji, niepopar-

porosyjskich. Chlop galicyjski przy-

też ze strony ludności ukraińskiej po-

nia z 1943 r., praktycznie nie odnosi

ofiarach polskich i ukraińskich byla

tej solidnymi dowodami naukowymi.

zwyczajony byl do pewnego porząd-

czucie nienawiści do wszystkiego co

się do sytuacji w międzywojniu. A,

chyba ogromna przewaga ludności

Dziękuję za rozmowę.

ku, który wkladalo mu do glowy pań-

bylo polskie. I warto o tym pamiętać,

jak mam nadzieję, wynika to z mojej

prawoslawnej (nie ukraińskiej, ale

stwo austriackie, a od polowy XIX w.

mówiąc o okrucieństwie wydarzeń na

książki, ale i naszej rozmowy, widzi-

wlaśnie prawoslawnej pod auspicjami

Wywiad powstal na podstawie

liczne organizacje ukraińskie. Między

Wolyniu w roku 1943.

my tu pewien ciąg zdarzeń, które

Patriarchatu Moskiewskiego), która

spotkania autorskiego prof. Bohdana

innymi w 1943 r. konspiracja polska

doprowadzily do straszliwego prze-

wspierala nacjonalistyczny ruch an-

Hud a na Wydziale Studiów Między-

Należy przywolać także

w jednym ze swoich dokumentów

lewu krwi w 1943 r. Czym byl Wolyń

typolski. W dokumentach polskiego

narodowych i Politologicznych Uni-

postać Henryka Józewskie-

wskazywala, że ,,nieprzeorany ukra-

w tamtym okresie? Przede wszyst-

podziemia 1943 roku nie spotkalem

wersytetu Lódzkiego na zaproszenie

go, wojewody wolyńskiego,

ińską pracą polityczną chlop wolyń-

kim, pamiętajmy o tym, że jego

się z definicją ­ ,,UPA", tylko ,,bandy

glównego organizatora ­ Regional-

a wcześniej wiceministra w

ski zawsze byl sklonny do anarchii".

obszar znajdowal się pod okupacją

chlopskie" i ,,policjanci". A dlaczego

nego Ośrodka Debaty Międzynaro-

rządzie Ukraińskiej Republi-

W Galicji Wschodniej chlopi byli na-

niemiecką. W pracach polskich hi-

policjanci? To przecież byly osoby z

dowej w Lodzi.

ki Ludowej. Józewski zrezy-

tomiast przeorani ukraińską pracą

storyków widzimy najczęściej obraz

milicji utworzonej przez Sowietów z

źródlo:

gnowal w 1938 r. ze swojej

polityczną, sytuacja byla więc inna.

wszechmocnej UPA i bezbronnej

mętów spolecznych, znienawidzo-

obserwatormiedzynarodowy.pl

funkcji, w ramach protestu