24
Okruchy historii
1831 stycznia 2019 nr 1 (317) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Kronika zimowej stolicy
W ciągu swej dlugiej historii nasze miasto zawsze bylo centrum czegoś. Początkowo glównym
miastem stanislawowskiego klucza Potockich, następnie centrum austriackiego starostwa, potem
polskim miastem wojewódzkim i wreszcie stolicą obwodu Iwanofrankiwskiego. Jednak prawdziwy
,,gwiezdny okres" Stanislawów przeżyl w 1919 roku, gdy, wprawdzie na krótko, zostal stolicą. Byl
stolicą niewielkiego, ale dość wojowniczego państwa Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej
(ZURL). Wlaśnie o tym ,,stolecznym" okresie w życiu Stanislawowa będzie dziś mowa.
również swych kolegów ,,podrzucać"
IWAN BONDAREW
do pracy.
Gdy bolszewicy rozbili URL, zza
Zryw listopadowy
Zrywem listopadowym nazywa-
Zbrucza przybylo wielu ważnych
ny jest przewrót wojskowy, w czasie
gości z Ukrainy Naddnieprzańskiej.
którego Ukraińcy przejęli wladzę od
Okupowali wszystkie hotele, tracili
monarchii austro-węgierskiej, wy-
państwowe pieniądze po restaura-
przedzając w tym Polaków. W Stani-
cjach i skrycie zalatwiali dla siebie
slawowie wydarzenia mialy miejsce
zagraniczne paszporty, by z czasem
w nocy na 1 listopada 1918 roku.
przenieść się do spokojnej Europy
Okolo godz. 23:00 w koszarach 95
Zachodniej. Ilość tych ,,atamanów"
pulku piechoty, stacjonującego na
byla tak wielka, że dla bylego prze-
Zosinej Woli (ob. mieści się tu kate-
wodniczącego Dyrektorii Wolody-
dra wojskowa Instytutu Nafty i Gazu),
myra Winnyczenki nie znalazlo się
potajemnie zbudzono ukraińskich
miejsca w hotelu i musial biedak no-
żolnierzy. Rozdano im broń i naboje,
cować na dworcu.
po czym część z nich pozostala na
miejscu, by mieć nadzór nad polskimi
Ulice
i niemieckimi towarzyszami broni, a
Po I wojnie światowej miasto bylo
reszta udala się na miasto. Zajęli bez
w fatalnym stanie prawie cale cen-
oporu pocztę, telegraf, telefon, banki,
trum leżalo w ruinach. Nie dzialalo
dworzec kolejowy i magazyny.
oświetlenie gazowe, nikt nie sprzątal
W dniu następnym ukraińska
śniegu. Większość sklepów zostala
Parlament ZURL zasiadal w Hotelu ,,Astoria"
delegacja odwiedzala kolejne urzędy
splądrowana przez rosyjskich de-
graficznym miasta i bliskością granic
to przewaga nie będzie po stronie
i przejmowala wladzę. Austriacki sta-
zerterów i rozbite wystawy sklepowe
kolei przy ul. Grunwaldzkiej (ob.
Czechoslowacji, z którą handlowano
tych ostatnich. Ministrowie ZURL
rosta powiatowy, burmistrz i dyrektor
smętnie spoglądaly na nielicznych
Palac Sprawiedliwości). Budynek
naftą i bronią. Możliwe, że byly też
(sekretarze państwowi) byli o wie-
poczty bez sprzeciwu zlożyli swe
przechodniów. Ale zarządzono zmia-
wybudowano przed wojną i jak naj-
inne przyczyny, ale fakt pozostaje fak-
le skromniejsi, bardziej pracowici
funkcje. Opór czynil jedynie dyrektor
nę nazw ulic. Nazywano je na cześć
bardziej odpowiadal licznym urzęd-
tem nowy 1919 rok miasto spotkalo
i inteligentni. Spotkać ich można
kolei Prachtl-Morawiański, ale zdecy-
wybitnych ukraińskich hetmanów,
nikom, kierujących państwem.
jako stolica.
bylo w kawiarniach, u fryzjera, po
dowani powstańcy pozostawili jego
dzialaczy kultury i polityków. Ulicę
prostu na ulicy i to bez wystrzyżo-
protesty po prostu bez uwagi.
Sobieskiego przemianowano na Hru-
Polączenie
nych ochroniarzy. Ministrowie i sam
Ukraińskim komisarzem miasta
szewskiego (ob. Strzelców Siczo-
W historii Ukrainy byl moment,
Budynki
Wiodącą rolę w życiu stolicy od-
zostal adwokat Pawlo Czajkiwśkyj,
ściśle związany z naszym miastem.
grywaly dwie budowle. Pierwszą byl
którego glównym zadaniem bylo
W sali bylego kina ,,Astoria" 3 stycznia
hotel ,,Astoria", który przemianowano
śledzenie starego burmistrza Artura
1919 roku mialo miejsce historyczne
na ,,Odessę", obecnie nosi nazwę
Nimgina.
posiedzenie parlamentu, podczas
,,Dniestr". Przy hotelu bylo kino, któ-
którego deputowani przeglosowali
rego salę przygotowano pod obrady
polączenie z Ukrainą Naddnieprzań-
Stolica
parlamentu Ukraińskiej Rady Naro-
Początkowo stolicą ZURL byl
ską. Mimo, że polączenie istnialo
dowej. Większość urzędników i de-
Lwów. Po jego wyzwoleniu przez woj-
jedynie na papierze, to w historii po-
putowanych mieszkalo w pokojach
sko polskie, rząd przeniósl się do Tar-
zostawilo trwaly ślad. Innymi slowy,
hotelowych i stolowalo się w hotelo-
nopola. Ale poczuli się tam nieswojo
haslo ,,Wschód i Zachód razem" ma
wej restauracji, mieszczącej się na
i 31 grudnia 1918 roku specjalny
jak minimum 100 lat.
piętrze.
pociąg przywiózl urzędników ukraiń-
Ale Gabinet Ministrów jak wów-
skich do Stanislawowa. Przenosiny
Urzędnicy
czas nazywano Sekretariat Państwo-
tlumaczono dogodnym, w samym
Jeżeli porównywać ówcze-
wy ulokowal się w dawnej dyrekcji
centrum republiki, polożeniem geo-
snych i obecnych ,,mężów stanu",
Najbardziej modnym ministrem byl Longin Cegielski (od
prawej)
prezydent Petruszewicz chodzili
wych) i gdy staruszek przyjechal do
piechotą z budynku hotelu ,,Ode-
miasta, bardzo mu się to spodobalo.
ssa" do odleglego o kilometr bu-
dynku Państwowego Sekretariatu.
Ludzie
Gdy padal mokry śnieg, urzędnicy
Ludność Stanislawowa różnie
podobnie jak wszyscy mieszkańcy
ustosunkowywala się do niezależ-
,,miesili" bloto, dochodzące im do
ności. Ukraińcy, którzy zdobyli calą
kostek. Największym ,,modnisiem"
wladzę, utworzyli policję i wojsko,
byl minister spraw wewnętrznych
calkowicie kontrolując sytuację, byli
Cegielski. Na ,,baracholce" w Bialej
zadowoleni ze stanu spraw.
Cerkwi kupil juchtowe buty, sma-
Żydzi, których w mieście byla
rowal je smalcem, dlatego chodzil
większość, zajęli neutralną pozycję i
nadal zajmowali się handlem, ocze-
z suchymi nogami. Reszta urzęd-
kując, kto w końcu zwycięży.
ników zazdrościla mu bardzo, lecz
Polacy... ci nie znosili nowej wla-
nadal chlupala po kalużach w mod-
dzy i jak mogli stawiali jej opór. Pol-
nych sztybletach. Wreszcie armia
Budynek stanislawowskiej dyrekcji kolei przeszedl na potrzeby Sekretariatu Państwo-
scy kolejarze stale urządzali strajki,
udostępnila auta osobowe prezy-
wego, czyli Kabinetu Ministrów ZURL
przez co polączenie kolejowe bylo
dentowi i premierowi, którzy zaczęli
