8
Rozmowy Kuriera
26 kwietnia16 maja 2019 nr 8 (324) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Fredro z Krainy Humoru
siedemdziesiątych balakiem poslugi-
większość życia w pobliskich sobie
Dla mnie ,,tym drugim" jest lite-
regu innych ,,slonecznych" utworów
Rozmowa ANNY GORDI-
wano się dość często. Także w moim
miejscowościach, na tym szczegól-
racka ,,Kraina Humoru". Która po-
dla mlodzieży. To chyba nasz naj-
JEWSKIEJ z MARIUSZEM
Lubaczowie, dokąd po wojnie przy-
nym obszarze.
wstala na tym samym, niewielkim
bardziej pogodny pisarz w XX wieku.
OLBROMSKIM, literatem,
jechalo sporo osób zza wschodniej
obszarze. Mimo wszystkich tragedii
Ale Krainę Humoru tworzyl też ks. bp
dyrektorem Muzeum Anny i
Dlaczego można mówić
granicy. Czasy byly trudne, ale rato-
historii. Wlaśnie ze specyficznej aury
Ignacy Krasicki, przez lata związa-
Jaroslawa Iwaszkiewiczów
o ,,szczególnym obszarze"?
wano się, między innymi, humorem.
Dla mnie, ten obszar zwany nie-
duchowej, ze specyficznej tradycji, z
ny z Przemyślem i jego wspaniala
w Stawisku.
Przeplatanym wlaśnie balakiem, któ-
gdyś Malopolską Wschodnią, to je-
inteligencji i polotu serc. Bo wlaśnie
,,Monomachia", której akcja ponoć
ry dlugo po wojnie, także w przygra-
den duchowy krąg. Istnieją tam mia-
z tego przecież regionu pochodzą
dzieje się w tym mieście.
Czy Aleksander Fredro
nicznym Lubaczowie, jeszcze trwal.
sta o podobnej historii, architekturze,
pisarze obdarzeni szczególnym
jest Panu bliski?
No, a we Lwowie w XX
Oczywiście, to rodak z mojej
w których panoramie dominują wie-
darem wywolywania śmiechu. I ich
Czy może Pan podać
wieku Marian Hemar...
,,malej ojczyzny". Aleksander Fredro
że kościolów i cerkwi, jeszcze często
wspaniale, mądre, krzepiące, bawią-
Tak, jak najbardziej Marian He-
przyklad z tamtych czasów?
herbu Bończa przyszedl na ten świat
W PRL-u panowal systemem,
mar, świetny poeta, autor trzech ty-
w Surochowie w 1793 roku, w wiosce
którego glównym zadaniem byla
sięcy tekstów uroczych i dowcipnych
polożonej przy starej trasie kolejowej
naprawa problemów, które sam
piosenek kabaretowych, wielkich
przebojów, takich jak: Kiedy znów
między Jaroslawiem a moim rodzin-
nieustannie tworzyl. Pracowano wy-
zakwitną biale bzy, Czy pani Marta
nym Lubaczowem. Mniej więcej w
trwale. Panowal że tak powiem
jest grzechu warta, Ten wąsik, Nikt,
odleglości kilkunastu kilometrów.
urodzaj niedoborów. Co roku obfito-
tylko ty, Upić się warto. Świetnie, że
Fredrowie, byli bogatą szlachtą, mieli
walo. Któregoś lata nie mogli wypro-
tytul hrabiowski. W Surochowie byl
teraz we Lwowie powstal kabaret pol-
dukować środków owadobójczych.
drewniany dwór, który później zostal
sko-ukraiński inspirujący się twórczo-
Ruszyla propaganda: ,,Imperialiści
przebudowany na palac. Aleksander
ścią Hemara, bo humor także lączy.
zrzucają stonkę z samolotów, by
rósl w nim do trzeciego roku życia.
A i Wiktor Budzyński, przed wojną
zniszczyć zbiory!". Na polach stonki
Kiedy w dzieciństwie jeździliśmy tą
dyrektor slynnej ,,Wesolej Lwowskiej
bylo faktycznie mnóstwo. Pojawily
trasą kolejową, moja mama mówila:
Fali", gdzie Szczepcio z Tońkiem ba-
się plakaty. Na jednym z nich, który
,,Patrz, tu się urodzil Fredro". Ale nie
lakali, reżyser wielu sluchowisk, po-
wisial w domu mego dziadka w wy-
bylo na co patrzeć. Stacyjka w Suro-
eta, autor wodewili, m.in. ,,Preclarki
chodku, stonka wyglądala jak groźny
chowie byla mala, zaniedbana. Do
z Pohulanki". Henryk Zbierzchowski,
potwór z kosmosu. Ogromnych roz-
dziś nic się tam nie zmienilo. Palac
twórca pieśni kabaretowych, kome-
miarów, z okiem jak helm kosmonau-
Fredrów spalono w czasie II wojny
dii, takich jak ,,Malżeństwo Loli", ,,Po-
ty, z mackami zakończonymi dlugimi
światowej, a w latach 70. zostal roze-
jedynek" ,,Szczęście Gzymsa". Także
palcami zlodzieja. Niekiedy chodzi-
brany. W Lubaczowie, w domu moich
Horacy Safrin, rodem z Monaste-
lem z dziadziusiem do sklepów, aby
dziadziów byly książki Fredry. Cza-
rzysk na Podolu, który zebral finezyj-
mu pomóc. I pamiętam taką rozmowę
sem w codziennych rozmowach go
ne anegdoty żydowskie. I dobrze, że
w ,,Sklepie żelaznym". Czy som moży
je stale drukuje ,,Kurier Galicyjski". A
cytowano. Może dlatego, że babcia
gwoździ, czy stonka źziarla? pytal
także, a może nade wszystko, lwow-
Aniela, piękna kobieta w mlodości,
grzecznie dziadziuś. ,,Ali lo odpo-
ski ,,książę poetów" Zbigniew Herbert
występowala w amatorskim teatrzy-
wiadal uprzejmie sprzedawca zziar-
z jego mądrym humorem Z jego
ku w pobliskim Cieszanowie. Wy-
la już kartofli, buraki, mnienso, koszuli
świetną poetycką kreacją Pana Cogi-
stawiano sztuki Baluckiego i Fredry.
i meszty w calym mieści. Ali gwoździ
to. I slawną na calym świecie ironią. I
Kiedy zapomniala roli w ,,Ślubach
jeszczy ni. Bo ma po nich czekaw-
wielu, wielu innych. Trudno wymienić
panieńskich" dziadziuś, wtedy ogni-
kę. I dlatego som." ,,To ja poproszy
wszystkich. Ze wspólczesnych trzeba
sty kawaler, przytomnie zerwal się z
te gwoździ mniejszy kontynuowal
choć wspomnieć o Witoldzie Szolgini,
dziadziuś Bo moży po dużych si
pierwszego rzędu i zaslonil kurtynę.
czy Januszu Wasylkowskim. Pewnie
zadlawi i zdechni". ,,Niech się dzieje
Tym wiekopomnym zgola czynem
zabraklo by szpalt gdybym mial o
wola nieba, z nią się zawsze zgadzać
zwrócil na siebie jej uwagę. Zjednal
Przedwojenny pomnik Aleksandra Fredry we Lwowie
każdym choć kilka slów powiedzieć.
trzeba" odpowiadal cytatem z Fre-
sobie przychylność przyszlej żony.
Twórczość Fredry, który byl genial-
dry, wznosząc nabożnie oczy do góry,
Tak więc Fredro uroczo i dowcipnie,
można tam spotkać zrujnowane sy-
ce nas do dziś dziela. Począwszy
nym samoukiem i wyrósl na naszego
sprzedawca.
w jakimś stopniu, przyczynil się też
nagogi. Realne świadectwa wieków
od ,,ojca literatury polskiej" Mikolaja
najwybitniejszego komediopisarza,
do tego, że zaistnialem nieco później
wspólnego życia, wspólnej historii
Reja z Żurawna nad Dniestrem, któ-
Jak rozwijala się twór-
jest odrębna i jedyna. Ale przecież
na tym świecie. Oprócz przeżyć lite-
kilku narodów. To widać od razu. Ale
ry pisal nie tylko poważne rozprawy,
czość autora ,,Zemsty"?
jest częścią tego kręgu kulturowego,
Tworzyl skokami, nie w sposób
rackich, teatralnych, coś niecoś mu
jest jeszcze coś co się nazywa aurą
jak ,,Postylla", czyli komentarze do
wspóltworzy magiczną, wspanialą,
ciągly. Mial okresy wzmożonego wy-
zawdzięczam.
duchową, która dawniej te miejsco-
Biblii. Bo jest on też autorem ,,Figli-
literacką ,,Krainę Humoru".
silku twórczego, a potem milczenia.
wości też lączyla. Z tej aury zrodzila
ków", które i dziś potrafią śmieszyć.
Biografia Fredry zwią-
W roku 1818 w wieku dwudziestu
się między innymi gwara lwowska
To zbiór 236 ośmiowersowych epi-
I ta literacka Kraina Hu-
zana jest nie tylko z ziemią
kilku lat napisal pierwszą ważną
,,balak". Bo to jest wlaśnie obszar
gramatów, wydanych w 1574 roku,
moru istnieje razem z Księ-
lubaczowsko-jaroslawską,
komedię ,,Pan Geldhab". Pierwszy
,,Księstwa Balaku", którego Lwów
uroczych perelek humoru. Jego
stwem Balaku?
przemyską, ale i lwowską...
Kraina Humoru istnieje i może
etap jego twórczości przyniósl świet-
Może przede wszystkim. To
byl stolicą. Trzeba przypomnieć, że
najpopularniejsze obecnie dzielko
ne komedie, m.in. Męża i żonę, Cu-
będzie się jeszcze ubogacać. Trochę
zresztą jest jeden krąg kulturowy.
określenia tego użyl po raz pierw-
,,Krótka rozprawa miedzy panem,
dzoziemczyznę, Śluby panieńskie,
gorzej jest z ,,Księstwem Balaku", bo
Maly Fredro z Surochowa wyjechal
szy w jednym z poematów Andrzej
wójtem, a plebanem", zawiera wszak
Pana Jowialskiego, no i Zemstę oraz
dzisiaj na skutek przemian cywiliza-
z rodzicami do swych dziadków,
Chciuk, poeta i pisarz z Drohoby-
świetne fragmenty humorystyczne.
Dożywocie. Fredro tworzyl wówczas
cyjnych i historycznych balak prawie
którzy mieszkali w dworze w Nie-
cza. Wielbiciel tej cudownej gwary,
W pobliżu Żurawna w Stryju urodzil
także wodewile i farsy, jak choćby:
zaginąl. Już niewielu go pamięta
nadowej nad Sanem, w pobliżu
slońca mowy kresowej. Języka, w
się we wspólczesnych już czasach
Damy i huzary oraz Gwaltu, co się
i chce się nim cieszyć. A szkoda.
Przemyśla. Ten dwór do dziś istnie-
którym slowa polskie, ruskie, jidisz,
i wychowywal Kornel Makuszyński,
dzieje! W 1835 roku po krytyce twór-
Jeszcze w latach sześćdziesiątych,
je, jest w rękach prywatnych. Fredro
niemieckie, ormiańskie, wielu innych
autor ,,Koziolka Matolka", ale i sze-
czości m. in. przez Seweryna Gosz-
po okresie napoleońskim jakiś czas
narodów polączone humorem, prze-
czynskiego komediopisarz na 15 lat
gospodarowal w Jatwięgach, a póź-
niknięte uśmiechem tworzą cudow-
umilkl, pisal tylko ,,do szuflady". Po
niej w pobliskiej Beńkowej Wiszni
ną mieszaninę. To jakieś jedyne na
wspomnianej przerwie wznowil dzia-
kolo Rudek, w pięknym palacu, który
świecie ,,esperanto" kilku narodów,
lalność twórczą i wówczas powstalo
zresztą sam, na prośbę ukochanej
którym balakano ze sobą na fali
szereg świetnych dziel, z których na
żony, zaprojektowal i zbudowal. Póź-
porozumienia duchowego, poczucia
szczególną uwagę zaslugują: Wielki
niej przeniósl się do Lwowa, do dwor-
wspólnoty, mimo różnic. Ukochaną
czlowiek do malych interesów, Wy-
ku na Chorążczyźnie, gdzie tworzyl,
gwarą potrafili porozumiewać się lu-
chowanka, Rewolwer. Wznowil swo-
dzialal dla dobra miasta i kraju, i gdzie
dzie kilku narodów, z różnych środo-
je komediopisarstwo okolo sześć-
zmarl w 1876 r..Pochowany zostal w
wisk: profesorowie lwowskich uczel-
dziesiątego roku życia, zamknąl pod
krypcie kościola parafialnego w Rud-
ni, szkól, inteligencja. Ale i batiarzy,
osiemdziesiątkę. Nie ma w naszej
kach. Jeśli nie liczyć jego podróży do
i tak zwani zwyczajni choć slowo
literaturze analogicznego przypad-
Wloch, do Paryża, gdzie chodzil na
to bardzo mylące mieszkańcy wie-
ku. Jego twórczość trwala lącznie
przestawienia do teatru i tam zapo-
lu miast i miasteczek. Oczywiście
50. lat. Malo się o tym pisze i mówi,
znal się bliżej ze sztuką sceniczną,
,,Księstwa Balaku" nie ma i nie bylo
ale prócz talentu Fredro byl ogrom-
jeśli nie liczyć romantycznej wycieczki
na żadnej mapie. A jednak istnialo.
nie pracowity. I ciągle się uczyl. To
razem z Napoleonem śladami hetma-
Wspólnie, z drugim.
byl wielki mistrz slowa polskiego.
na Stanislawa Żólkiewskiego do Mo-
Wnętrze pokoju Aleksandra Fredry w nieistniejącym dziś
A z jakim, proszę powie-
Każdy z etapów jego twórczości
skwy, to można uznać, że mieszkal
dworku na Chorążczyźnie we Lwowie
dzieć?
