28

Z pamiętnika podróżnika

26 kwietnia­16 maja 2019 nr 8 (324) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Klasztory rzymskokatolickie na wschodzie

Rzeczypospolitej: jezuici (cz. III)

Jezuici byli jednym z najbardziej wplywowych zakonów w świecie katolickim, dopóki w 1773

roku nie zostali tymczasowo skasowani. Na Prawobrzeżnej Ukrainie pomimo kasaty prawie

wszędzie pozostaly ich klasztory ­ tak wiele zdążylo wybudować Towarzystwo Jezusowe.

itów. Inicjatorem byl biskup Zygmunt

zostal zamknięty, zakonnicy rozpro-

DMYTRO ANTONIUK

Szczęsny Feliński (kanonizowany w

szyli się, ale szkola jeszcze dzialala.

tekst i zdjęcia

2009 roku), poparty przez burmistrza

Cesarzowa Maria Teresa zdecydo-

Każdy mieszkaniec Użhorodu

Antoniego Kochanowskiego, baronów

wala się przekazać kompleks jezu-

wie, gdzie znajduje się rezydencja bi-

Fridentala i Fekete oraz dyrektora

ickich budowli powstalej Mukaczow-

skupów i katedra pw. Podwyższenia

Banku Krajowego Paszkisa. Dyrektor

skiej diecezji greckokatolickiej, której

Krzyża Świętego, w której nabożeń-

wyższej szkoly realnej Józef Laicner

pierwszy biskup, Andrzej Baczyński,

stwa odprawiane są po ukraińsku,

opracowal projekt neogotyckiego

przeniósl rezydencję do Użhorodu.

węgiersku i slowacku. Na msze św.

monumentalnego kościola i korpusu

Z Wiednia otrzymal z tej okazji w

w różnych językach wyznaczone są

klasztoru. W sumie wszystkie prace,

darze cenną uprzęż, drogie szaty i

odpowiednie godziny i poszczególni

wlączając zdobnictwo wewnętrzne

naczynia liturgiczne. Wdzięczny bi-

kaplani, wobec tego co niedzieli wo-

wyniosly 208 tys. zlotych. Pieniądze

skup poświęcil swą nową rezydencję

kól świątyni zawsze jest pelno wier-

byly zbierane wśród wiernych i dar-

w dniu imienin cesarzowej ­ 15 paź-

nych.

czyńców, jak również wśród katoli-

dziernika 1780 roku. W tym czasie

W tym miejscu (przy ul. Kapitul-

ków Galicji. 21 listopada 1894 roku

radykalnie zmieniono wystrój wnętrza

nej) na początku XVII wieku miesz-

arcybiskup lwowski Seweryn Moraw-

katedry, dostosowując je do obrządku

kali rzemieślnicy, których wlaściciel

ski konsekrowal świątynię. W uroczy-

wschodniego. Bracia Jan i Franciszek

Użhorodu Janusz X Druget w roku

stości, obok dostojników katolickich,

Fekowie sporządzili wspanialy wielo-

1640 wysiedlil, przekazując teren To-

wzięli udzial przedstawiciele spolecz-

piętrowy rokokowy ikonostas i oltarze

warzystwu Jezusowemu. Przekazal

ności prawoslawnej i żydowskiej.

boczne, tron biskupa, ambonę i rzeź-

też zakonowi fundusze na wystawie-

Świątynia zostala bogato ozdo-

bione stalle dla kanoników. Wszystko

nie nowego kościola Podwyższenia

biona wewnątrz: kamieniarkę wyko-

to zachowalo się do dziś.

Krzyża Świętego, klasztoru na 24

nal Laurenty Kukurudz, freski ­ ma-

Następcy Andrzeja Baczyńskie-

Kościól pojezuicki w Czerniowcach

cele, bursy i 7-klasowej szkoly. Przez

larz Kasza, oltarz glówny i ambonę

go, biskupi Wasyl Popowicz (w 1846

Świętego" oraz szkic witraża ,,Ruscy

ry oo. jezuitów i biblioteki biskupiej.

dluższy czas byla to jedyna szkola

­ Tyrolczyk Schtufleser. Witraże do

r.) i Julij Fircak (w 1903 r.) gruntownie

pielgrzymi" do zakrystii.

Do dziś mieści się ona na parterze,

w mieście. Budowę przerwalo po-

olbrzymich okien przywieziono z Pol-

zmodernizowali samą rezydencję.

Po I wojnie światowej, gdy

ale książki są stopniowo przenoszo-

wstanie księcia Transylwanii Jerzego

ski, organy ­ z Niemiec, 3 dzwony

Na parterze umieszczono pokoje

mialy miejsce kardynalne zmiany

ne do nowych pomieszczeń.

Rakoczego, walczącego przeciwko

­ ze Szkocji. Obok oltarza glównego

biskupie i olbrzymią ­ blisko 20 tys.

granic i Zakarpacie stalo się tzw. Ru-

Po wnętrzach rezydencji opro-

Austriakom. Dokończenia budowy

w kościele bylo 4 oltarze boczne: Naj-

woluminów ­ bibliotekę. Część jej

sią Podkarpacką pod protektoratem

wadzil mnie ochroniarz, który z dumą

podjęla się żona zmarlego Janusza

świętszej Maryi Panny, św. Ignacego

pochodzila ze zbiorów kolegium je-

Czechoslowacji, jej namiestnik woj-

podkreślil swój udzial w programie ,,X-

Drugeta Anna Jakuszyc. Dzięki niej

Loyoli (zalożyciela jezuitów), św. Sta-

zuitów. Na piętrze urządzono wielką

skowy, francuski general Paris zająl

faktor". Zaprowadzil mnie na piętro,

w 1646 roku kościól i kolegium zosta-

nislawa Kostki (jezuickiego patrona

salę, gdzie odbywaly się przyjęcia,

na siedzibę wlasną i rodziny najlep-

gdzie część pokoi zostala niedawno

ly ukończone i poświęcone.

Lwowa) i Niepokalanego Poczęcia

uczty i oficjalne wizyty. Obok znaj-

sze pokoje rezydencji biskupów.

odrestaurowana ­ przywrócono tam

Dzialania zbrojne transylwań-

NMP. W święta, oprócz organów,

dowaly się dwa salony: ,,różowy",

Po zajęciu Zakarpacia przez Ar-

freski. W pozostalych prowadzone

skich  protestantów,  walczących

w kościele grala również orkiestra.

w którym przechowywano koronę

mię Czerwoną, rezydencja pozostala

są jeszcze prace konserwatorskie.

przeciwko Habsburgom jeszcze nie

Nabożeństwa odprawiane byly po

Habsburgów z czasów wojny z Na-

jedynym centrum grekokatolików,

Na dziedzińcu rezydencji zobaczylem

raz pustoszyly klasztor, kościól i ko-

polsku i niemiecku. Kościól mial

poleonem i ,,czerwony", udekorowa-

ponieważ w Galicji Cerkiew unicka

odnowiony zegar sloneczny i tablicę

legium. Mialo to miejsce w 1679 roku

podziemną kaplicę, w której, wedlug

ny portretami wladców austriackich,

pamiątkową, poświęconą cesarzowej

po zajęciu miasta przez Imre Tekeli.

niektórych danych, pochowano 60.

Marii Teresie. Następnie wszedlem

Komendant powstańców Franciszek

polskich żolnierzy z czasów I wojny

do świątyni ­ akurat byla przerwa

Golemboszi, który byl, między inny-

światowej. Druga kaplica ­ św. Anto-

między mszami ukraińską i węgier-

mi, wychowankiem kolegium, przed

niego ­ znajdowala się w skwerze po

ską. Bylem pod wrażeniem ujrzanych

przekazaniem miasta Austriakom

lewej od kościola, ale zostala znisz-

ambony, tronu biskupiego i rokoko-

nakazal wymordować tutejszych ka-

czona przez komunistów pod koniec

wego ikonostasu. Zadziwila mnie też

tolików. Dopiero w 1694 roku dzialal-

lat 1970.

liczba wiernych ­ ludzie nie mieścili

ność szkoly udalo się wznowić. Znów

W okresie międzywojennym

się w glównej nawie, stali również

nie trwalo to dlugo, bo na początku

klasztor byl glównym ośrodkiem za-

w emporach ­ otwartych bocznych

XVIII wieku cale Zakarpacie znalazlo

konu na Rumunię. Ponieważ świą-

galeriach, przypominających loże w

się w centrum wojny wyzwoleńczej

tynia Najświętszego Serca Jezuso-

teatrze. Niestety nie udalo mi się tra-

Franciszka II Rakoczego. Ojcowie

wego byla sektoralną, więc chrztów,

fić do krypty, gdzie niedawno zostaly

jezuici zmuszeni byli schronić się w

ślubów czy mszy pogrzebowych w

uporządkowane pochówki biskupów,

murach użhorodzkiego zamku. Jak

niej nie sprawowano. Jednak pod-

splądrowane w czasach komunistycz-

glosi legenda, wlaśnie oni dowodzili

czas okupacji niemieckiej wielu Ży-

Fasada pojezuickiego kościola w Użhorodzie

nych. Pochowani są tam bp Andrzej

obroną zamku przeciwko powstalym

dów tu się ochrzcilo, unikając dzięki

papieży i biskupów mukaczowskich.

Baczyński i bl. Teodor Romża. Ku

chlopom ­ kurucom, do których mia-

temu zaglady.

zostala zlikwidowana. Biskup muka-

Stal tu też stól bilardowy i fortepian.

jego czci i ku pamięci licznych ofiar

no kazać strzelać zatrutymi strzalami.

Po wojnie klasztor zostal ska-

czowski Teodor Romża nie poddawal

Z salonami sąsiadowaly komnaty

wśród grekokatolików w czasach so-

Na tyle rozwścieczylo to zbuntowane

sowany. Oddano go początkowo

się nakazom przejścia na prawosla-

eks-księcia Józefa, który mieszkal

wieckich na skwerze biskupim usta-

chlopstwo, że przypuścili szalony

prawoslawnym, a później zamknię-

wie, wobec czego NKWD w 1947 roku

tu w czasie swojej wizyty na Zakar-

wiono tablicę pamiątkową z krzyżem,

atak na zamek i zdobyli go. Chcieli

to calkowicie. Niektóre figury świę-

urządzilo na niego zamach, organizu-

pacie na początku XX wieku. Wów-

który wcześniej wieńczyl jedną z bani

wymordować jezuitów, ale książę

tych, obrazy i księgi liturgiczne

jąc wypadek jego powozu i pobicie.

czas nieco zmieniono formę bani na

na rezydencji biskupów mukaczow-

Rakoczy jedynie wypędzil ich z mia-

przekazano na przechowanie do

Biskup przeżyl ten incydent. Wówczas

narożnych wieżach rezydencji.

skich w Użhorodzie.

sta. Byl to rok 1704 i wrócić zakon-

kościola parafialnego pw. Podwyż-

dziela dokończyla ,,siostra" w szpitalu,

Zewnętrzne  zmiany  dotknę-

nicy mogli dopiero po zakończeniu

szenia Krzyża Świętego. W klasz-

robiąc biskupowi zastrzyk z kurary.

ly również samą katedrę. W 1878

W Czerniowcach jezuicki

wojny w 1711 roku.

torze otwarto liceum plastyczne.

Biskup mial dopiero 36 lat. Po śmierci

toku, za panowania biskupa Iwana

klasztor Najświętszego Serca Je-

Równo sto lat od zalożenia kon-

W 1963 roku kościól przejęlo ar-

biskupa świątynię przekazano prawo-

Pastelija, jej fasadę dopelniono

zusowego powstal po odrodzeniu

wentu oo. jezuici zdecydowali się

chiwum obwodowe, które w barba-

slawnym i pozostawala w ich wladaniu

portykiem, wspartym na czterech

zakonu. Obok znajduje się skwer z

na jego przebudowę i rozbudowę

rzyński sposób betonowymi plytami

do 1991 roku, kiedy to zostala zwró-

korynckich kolumnach, nad którymi

pomnikiem Franciszka Józefa I przy

samego kościola. Nadano mu dwie

przedzielilo wnętrze na dwa piętra,

cona grekokatolikom. W 2001 roku

wzniosly się nowe wieże. Na jednej

ul. Szewczenki 2.

wieże na fasadzie i późnobarokowy

niszcząc przy tym organy, oltarze

biskup Teodor Romża zostal beatyfi-

z nich zamontowano zegar, odmie-

Ponieważ w drugiej polowie XIX

wygląd . Od tamtych przebudowań w

i dolne fragmenty witraży. Dopiero

kowany przez papieża Jana Pawla II

rzający czas do dziś. Ostatnie pra-

wieku w stolicy Bukowiny rzymscy

katedrze zachowaly się dwa oltarze,

po tym, jak w 2010 roku archiwum

jako męczennik za wiarę.

ce wewnątrz świątyni prowadzono

katolicy byli drugą co do liczby (po

stojące w bocznych kaplicach.

przenioslo się do innych pomiesz-

W rezydencji komuniści począt-

w przededniu II wojny światowej:

wyznawcach judaizmu) konfesją i

Imperium Habsburgów, do któ-

czeń, zabytek zwrócono katolikom,

kowo umieścili posterunek milicji, a

węgierski artysta Józef Bokszaj na

kościól parafialny nie byl w stanie po-

rych należalo ówczesne Zakarpacie,

którzy poszukują funduszy na re-

z czasem przekazali ją na bibliote-

stropie nawy wykonal monumen-

mieścić wszystkich wiernych, zdecy-

uznalo bullę papieża Klemensa XIV

mont świątyni i demontują komuni-

kę Uniwersytetu Użhorodzkiego, do

talny fresk ,,Podwyższenie Krzyża

dowano zaprosić do miasta oo. jezu-

likwidującą zakon jezuitów. Kościól

styczne przeróbki.

której zasobów weszly również zbio-