14

Okruchy historii

15­27 czerwca 2019 nr 11 (327) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. LI)

Charkowski architekt

Marian Józef Zdzislaw Charmański  (1859­1925)

W historii Charkowa na czolowe miejsce obok profesorów i wykladowców wybija się dzialalność i po-

sluga polskich inżynierów i architektów, którzy byli zapraszani do tego miasta szczególnie w drugiej

polowie XIX wieku, celem modernizacji i rozbudowy miasta. To wlaśnie polscy architekci nadali niepo-

wtarzalny charakter i duch miastu, polożonemu na skrzyżowaniu dwóch kultur ­ Wschodu i Zachodu,

gdyż obok siebie zostaly zaprojektowane budowle z wyraźnie wschodnimi, jak i zachodnimi elemen-

tami architektonicznymi, tworząc niepowtarzalny koloryt tego miasta.

wezwany do Ministerstwa Spraw

Mlodszy brat Stanislaw Antoni

wą kolonią polską. Byl wybierany na

MARIAN SKOWYRA

Wewnętrznych, gdzie przez pól roku

Charmański, urodzony w Jekate-

urząd starosty miejscowego kościola

Takim architektem, który wcielal

gdzie pracowal w komitecie budow-

rynoslawiu w 1861 roku, podobnie

katolickiego. Byl autorem i glównym

w obiekty zarówno elementy deko-

lanym. W tym też czasie zabiegal o

jak ojciec przez caly okres kariery

budowniczym nowego gmachu Pol-

ru wschodniego, jak i zachodniego,

przeniesienie do Charkowa, które

zawodowej byl związany z Jekate-

skiego Domu. Przyjaźnil się z innym

byl polski architekt ­ Marian Józef

otrzymal 7 września 1890 roku.

rynoslawiem. W tym mieście urodzil

polskimi architektami Charkowa, a

Zdzislaw Charmański (1859­1925),

W Charkowie sprawowal pierwot-

się, tutaj ukończyl szkolę realną, a

szczególnie Boleslawem Michalow-

który dzięki licznym opracowaniom

nie urząd mlodszego inżyniera przy

po studiach w Petersburgu powrócil

skim. Ten ostatni byl chrzestnym syna

naukowym w ostatnich latach jest

charkowskim gubernialnym zarzą-

do rodzinnego miasta. W 1887 roku

Mariana Charmańskiego ­ Wiktora,

znany w Charkowie, jednak wydaje

dzie. Następnie w latach 1895­1917

zostal zatrudniony na stanowisku

który zostal ochrzczony w miejsco-

się koniecznym ukazanie tej postaci

pracowal na stanowisku gubernialne-

mlodszego inżyniera wydzialu bu-

wym kościele katolickim 8 września

polskiemu czytelnikowi, zwlaszcza

go inżyniera charkowskiej ziemskiej

dowlanego  Jekaterynoslawskiego

1905 roku. Również, jako mlody ar-

z okazji przypadającej w sierpniu br.

uprawy.

Zarządu Gubernialnego. Od 1896

chitekt, czerpal wzorce od bardziej

160. rocznicy urodzin polskiego archi-

Obok wykonywania slużbowych

roku kierowal wydzialem budowla-

doświadczonego architekta Bolesla-

tekta i inżyniera.

obowiązków, byl aktywnym czlon-

nym i bral udzial w posiedzeniach ko-

wa Michalowskiego. W 1893 roku wy-

Marian Józef Zdzislaw Charmań-

kiem Charkowskiego Wydzialu Impe-

legium rządu gubernialnego. Na tym

budowano w Charkowie nowy teatr

ski urodzil się 15 sierpnia 1859 roku w

ratorskiego Rosyjskiego Techniczne-

stanowisku przebywal aż do 1914

dramatyczny, którego projekt wykonal

Jekaterynoslawiu w polskiej rodzinie

go Towarzystwa. Byl jednym z auto-

roku. Byl autorem projektów wielu

Boleslaw Michalowski, zaś wykona-

Zdzislaw Charmański

Edwarda Juliana (1836­1910) i Zofii

rów zabudowy miasta oraz zarządzal

budynków użyteczności publicznych,

nie wewnętrznych i zewnętrznych

wym IV Okręgu Katerynoslawskiego

(1834­1910). Jego ojciec byl proto-

budownictwem krytego Blagowiesz-

w tym Audytorium Komisji Czytań

dekoracji powierzono mlodemu archi-

powiatu. Jednocześnie prowadzil

plastą w dziedzinie architektury, któ-

czeńskiego bazaru. Zarządzal komi-

Narodowych, a w 1904 roku dokonal

tekcie Marianowi Charmańskiemu.

wyklady w męskim gimnazjum w Ka-

rą jako przyszly zawód wybrali dwaj

sją ds. urządzania miejskich kanali-

rozbudowy miejscowego kościola ka-

W Charkowie, najprawdopodob-

mienskom.

spośród trzech jego synów. Edward

zacji i budownictwa charkowskiego

tolickiego. Po 1914 roku ze względu

niej na początku lat 90. XIX wieku,

Najstarszy z synów w rodzinie

Charmański w latach 1852­1858

miejskiego kupieckiego banku.

na pogarszający się stan zdrowia zre-

Marian Józef Zdzislaw Charmański

Charmańskich ­ Marian Józef Zdzi-

odbyl studia w Petersburgu, po czym

Bral aktywny udzial również w

zygnowal z wykonywanego zawodu.

zalożyl rodzinę, poślubiając miejsco-

slaw Charmański pierwotne nauki

zostal skierowany do Jekateryno-

życiu spolecznym miasta. Tak oto w

Zmarl najprawdopodobniej tuż przed

wą Polkę Barbarę Jewgienową córkę

pobieral w Jekaterynoslawiu oraz z

slawia, gdzie pelnil kolejno funkcje

latach 1899­1912 zostal honorowym

wybuchem Rewolucji Październiko-

Mikolaja, urodzoną w 1858 roku. Mal-

Kremenczuku. W latach 1879­1885,

pomocnika architekta (1858­1864),

czlonkiem Charkowskiego Guber-

wej w 1917 roku.

żonkowie zamieszkali we wlasnym

podobnie jak ojciec, studiowal w

mlodszego inżyniera Jekaterynoslaw-

nialnego Opiekuńczego Stowarzy-

Najmlodszy z braci Anatol Char-

domu, zaprojektowanym i wybudo-

Petersburgu w Instytucie Cywilnych

skiej guberni (1865­1867), mlodsze-

szenia Przytulków dla dzieci Resortu

mański nie wybral drogi zawodowej,

wanym przez samego Mariana Char-

Inżynierów, który ukończyl z tytulem

go architekta (1867­1875) i guber-

związanej z architekturą. Brak o nim

inżyniera cywilnego.

nialnego architekta (1875­1904). Do

bardziej szczególowych informacji.

Po ukończeniu studiów zostal

najważniejszych obiektów autorstwa

Wiadomo jedynie, że na początku

skierowany na pierwszą placówkę do

tego architekta w Jekaterynoslawiu

XX wieku pracowal w Bachmucie, a

Nowoczerkaska, gdzie od 15 wrze-

zaliczano gmach pierwszego męskie-

w 1915 roku Radca Tytularny Anatol

śnia 1885 roku byl na stanowisku

go gimnazjum.

Charmański zostal śledczym sądo-

mlodszego inżyniera, a od stycznia

1889 roku awansowal na urząd star-

szego inżyniera wydzialu budowlane-

go. Tutaj mieszkal do 1890 roku. Jak

informowal ,,Jubileuszowy slownik

wiadomości i dzialalności dawnych

wychowanków Instytutu Cywilnych

Inżynierów" z 1893 roku, Charmański

w Nowoczerkasku wzniósl szereg bu-

Trybuny charkowskiego hipodromu

dowli użyteczności publicznej. Jako

pierwszy obiekt wespól z architektem

mańskiego przy obecnej ul. Hudano-

Imperatorowej Marii. W 1906 roku

Kiuncelem zaprojektowal atamańskie

wa. Tutaj malżonkowie doczekali się

zasiadal w miejskiej dumie, a przez

liceum technologiczne w Nowoczer-

urodzin 14 lutego 1894 roku syna

następne trzy kadencje byl deputo-

kasku. Następnie kolejno powstaly

Wiktora, który w następnych latach

wanym zarządu miejskiego.

konny szpital, stajnia dla koni artyle-

uczyl się w charkowskim III gimna-

Jako czlowiek o dużym doświad-

ryjskich oraz kuchnia dla żolnierzy.

zjum, a następnie w 1912 rozpocząl

czeniu zawodowym oraz doskonale

Wiele też uwagi w Nowoczer-

studia na Imperatorskim Uniwer-

wyksztalcony specjalista zostal za-

kasku poświęcal budownictwu sa-

sytecie w Charkowie na Wydziale

trudniony w Technologicznym Insty-

kralnemu. Dokończyl budownictwo

Przyrodniczym. Brak wiadomości

tucie imperatora Aleksandra III w

cerkwi domowej przy męskim gim-

na temat dalszych losów Wiktora

charakterze wykladowcy, gdzie w

nazjum. Największym ówczesnym

Charmańskiego.

latach 1911­1918 prowadzil wyklady

przedsięwzięciem bylo wzniesienie

Wreszcie w Charkowie w wieku

z zakresu rysunku architektoniczne-

nowej kamiennej cerkwi na 500 osób

55 lat na skutek zapalenia pluc 19

go. Ostatecznie w 1918 roku zlożyl

w miejscowości Leonow kolo Rosto-

listopada 1913 roku zmarla żona Ma-

rezygnację z zajmowanego stanowi-

wa. Dokonal rekonstrukcji cerkwi pra-

riana Charmańskiego ­ Barbara, któ-

ska wykladowcy, gdyż odczuwając

woslawnych w slobodzie Mańkowo

ra 21 października 1913 roku zostala

problemy sercowe, zamierzal udać

i Stanicy Krywianskiej oraz wzniósl

pochowana na miejscowym cmen-

się na leczenie na Krym.

dzwonnicę przy cerkwi w Stanicy

tarzu katolickim. Jednak najtrudniej-

Na odmianę od architekta pol-

Kletskiej.

szym dla charkowskiego architekta

skiego pochodzenia Aleksandra Rże-

Po pięcioletniej posludze w No-

okazal się rok 1910, gdyż 20 czerw-

piszewskiego, Marian Charmański

woczerkasku w 1890 roku zostal

ca tegoż roku w Charkowie zmarla

utrzymywal żywy kontakt z miejsco-

Kościól w Kamienskom