19

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 15­27 czerwca 2019 nr 11 (327)

Spisek porucznika Deblessema  (cz. II)

Kontynuujemy opowieść o historii zbrojnego powstania Polaków w Stanisla-

wowie w maju 1919 roku. Jako źródlo wzięto wspomnienia dowódcy Polskiej

Organizacji Wojskowej w mieście Antoniego Deblessema.

Wyznań Religijnych i Oświecenia

czasie Bem wykonywal obowiązki

IWAN BONDAREW

Publicznego.

szefa sztabu, gdyż jego bezpośredni

Opracowano wówczas dokladny

przelożony byl nieobecny. W najgo-

Czas dzialać

plan przewrotu:

Po zajęciu Lwowa przez Polaków

rętszym momencie plk. Gustaw Ciritz

I i IV kompanie (każda po 70

21 listopada 1918 roku, dzialania woj-

pojechal do Wiednia... na urlop.

osób) pod dowództwem porucznika

skowe toczyly się wokól tego miasta.

Jeden z czlonków POW, dr Do-

Hofmokla zajmują koszary przy ul.

Ukraińska Armia Galicyjska (UAG)

brucki, przez swego przyjaciela Mak-

3 Maja i Kamińskiego (ob. Franki),

starala się przywrócić sobie stolicę

symiliana Mondszteina, który leczyl

szpital wojskowy i pocztę;

Galicji, obrońcy zaś Leopolis skutecz-

Bema, dowiedzial się, że ten sympa-

II i III kompanie por Zajdlera zaj-

nie się temu sprzeciwiali. Sily wal-

tyzuje z Polakami.

mują koszary na Zosinej Woli (ob.

czących byly mniej-więcej równe i do

21 maja w mieszkaniu Dobruc-

Konowalca) i Bilińskiego, koszary

zimy linia frontu zastygla w miejscu.

kiego mialo miejsce spotkanie kie-

na Goluchowskiego (ob. Czornowo-

Na wiosnę równowaga sil zostala

rownictwa POW z oficerem. Bem

Dr Dobrucki odegral w po-

la) i więzienie;

naruszona ­ z Francji przybyla armia

zaproponowal swoje uslugi w zamian

wstaniu rolę kluczową

V i VI kompanie podchorążego

gen. Hallera, skladająca się z Pola-

za gwarancje bezpieczeństwa po

Lozińskiego opanowują magazyny

ków ­ bylych więźniów, licząca okolo

przewrocie i sprzyjanie w przyjęciu

Początkowo planowano rozpo-

amunicji, arsenal w Unii Halickiej

70 tys. żolnierzy. Francuzi planowali

go do Wojska Polskiego. Bezpie-

częcie akcji w nocy. Jednak w ostat-

(warsztaty ślusarskie przy ob. ul.

wykorzystać to wojsko przeciwko bol-

czeństwo mu zapewniono, a co się

niej chwili zdecydowano się na akcję

Przemyslowej) i dworzec kolejowy;

szewikom, jednak polskie dowództwo

tyczy dalszej slużby ,,dano mu odpo-

dzienną, mając nadzieję na wsparcie

VII czyli ,,Belwederska" kompa-

zdecydowalo inaczej ­ skierowalo ar-

wiedź przychylną, nie pozbawioną

niezorganizowanej mlodzieży pol-

nia, dowodzona przez samego por.

mię przeciwko Ukraińcom.

nadziei".

skiej. Przy tym oczekiwano na wia-

Walter Bem byl odważnym

Deblessema byla najslabszą. Tym

15 maja 1919 roku polskie woj-

Przed Bemem postawiono takie

domości od pplk Bema, jaką drogą

kawalerzystą

niemniej miala opanować pólnocną

ska przerwaly front pod Samborem

zadania:

będą wycofywać się wojska UAG.

część miasta, neutralizując żandar-

i zajęly Drohobycz. Potem zajęto

1 ­ wyslać z miasta wszystkie

POW nie bylo zadowolone z ta-

Rankiem dowództwo POW spo-

merię ukraińską rozrzuconą w trzech

Stryj i Kalusz. Front szybko zbliżal

ukraińskie oddzialy zbrojne;

kiego obrotu sprawy i nalegalo na

tkalo się u dr. Dobruckiego. Okolo

punktach i Komendanturę. Zostala

się do Stanislawowa i w nocy bylo

2 ­ zachować w magazynach

swoje warunki. Bem obiecal zrobić,

godz. 10 rano pplk Bem dal znać:

wzmocniona  oddzialem  polskich

już slychać kanonadę artyleryjską.

zapasy amunicji, prowiantu i mate-

co będzie w jego mocy. Swojego

,,Ukraińska armia wycofuje się cha-

żandarmów por. Bembenka.

UAG doznala porażki i wycofala się

rialów technicznych;

slowa dotrzymal ­ armia ukraińska

otycznie, szybko, niezorganizowa-

na Wschód.

3 ­ skierować odwrót armii ukra-

przeszla lewym brzegiem Dnie-

Jak wspomina Deblessem, ,,24

ińskiej w kierunku Halicz-Niżniów,

stru.

maja byl dla Stanislawowa dniem

ale w żadnym wypadku nie przez

Interesujące jest to, że tego

przelomowym. Niezwykly ruch w woj-

Stanislawów.

zdrajcę trudno nazwać tchórzem. W

okresie I wojny światowej slużyl on

w austriackiej kawalerii i trzykrotnie

byl nagradzany krzyżem ,,Za zaslugi

wojskowe". Do UAG zostal przyjęty

6 kwietnia 1919 roku, ale chyba ten

sprawiedliwy Niemiec szybko roz-

czarowal się w swym wyborze.

W nr 4 ,,Kroniki Czerwonej Kali-

ny" za rok 1931 możemy przeczytać

o pplk Walterze Bemie: ,,Pplk Bem

Tak wyglądali POW-iacy

byl w kontakcie z kolami polskimi

Deblessem rozumial, że najtrud-

nie. Sztab generalny i inne instytucje

w Stanislawowie i przyslużyl im się

niej będzie zająć dworzec, na którym

rządowe cichcem opuścily miasto, a

nadzwyczaj, szerząc w chwilach wa-

przebiegala ewakuacja oddzialów

resztki dowództwa mieszczą się w

hania naszego frontu w maju 1919

ukraińskich. Dlatego nakazal, by

budynku starostwa".

roku panikę swymi rozkazami. Po

wszystkie kompanie, po wykonaniu

Taki stan rzeczy calkowicie zado-

opuszczeniu Stanislawowa przez

Państwowy sekretariat spraw wojskowych mieścil się

swoich zadań, ściągnęly pod dwo-

walal spiskowców i powstanie wybu-

ukraińską zalogę pozostal na miej-

przy ul. Grunwaldzkiej

rzec do wspólnego ataku.

chlo.

scu. Polskie dowództwo przejęlo go

Pplk Bem stwierdzil, że punkt

sku ukraińskim, bieganina, pośpiech,

do swych szeregów".

pierwszy może wykonać szybko, co

pakowanie rzeczy, zatrwożone twa-

zaś dotyczy punktu drugiego, to nie

rze i reszta typowych oznak wyco-

Biale opaski

leży to w jego kompetencji. Natomiast

fującej się armii dawaly podstawy do

W nocy na 25 maja cala POW w

trzecie zadanie postara się wykonać

zastanowienia". Ruch ten wywolalo

Stanislawowie zostala postawiona w

tak, że jeżeli wojska ukraińskie będą

zajęcie przez Rumunów (sojuszników

stan gotowości bojowej. W tym cza-

maszerować przez miasto, to jedynie

Polaków) Kolomyi i ich marsz na pól-

sie jej liczebność stanowila 500 osób,

wyznaczonymi ulicami, których listę

noc. Ze Stanislawowa do Buczacza

w tym 22 oficerów. Żolnierzom roz-

przekaże POW.

pośpiesznie ewakuowano Sekreta-

dawano karabiny i rewolwery. Na ich

riat Państwowy ZURL (odpowiednik

uzbrojeniu byl nawet jeden karabin

gabinetu ministrów), znaczną część

maszynowy, który gdzieś ,,zdobyli".

artylerii i piechoty stacjonującej w

Na kilka dni przed powstaniem

mieście i żandarmerię. W mieście

polskie panny przygotowaly okolo

pozostal sztab, niewielki oddzial pie-

tysiąca bialych opasek z czerwony-

choty w koszarach przy ul. 3 Maja

mi literami P.O.W. Byl to znak roz-

(przed obecnym Bialym Domem),

poznawczy i mial być noszony na

kilkunastu artylerzystów w koszarach

lewym ramieniu.

na ul. Bilińskiego (ob. Sacharowa),

Na tajnej naradzie powstańcy

kilka patroli policji wojskowej i Ko-

uzgodnili, że jeżeli wszystko pój-

mendantura. POW postanowilo nie

dzie pomyślnie, to wladzę cywilną

tracić czasu i przejąć inicjatywę.

przejmie Polski Komitet Narodowy,

proukraińskiego burmistrza Artura

Nimgina mial zastąpić Polak Antoni

Swój pośród obcych

Nieocenioną pomoc okazal Pola-

Sztygar, a powiatowym komisarzem

kom podpulkownik Walter Bem ­ ofi-

obrano dr. Dobruckiego. Gustaw

Powstańcy rozpoznawali się

cer sekretariatu spraw wojskowych

Dobrucki zrobil później niezlą ka-

Ul. Czornowola 26 ­ tu mieszkal Dobrudzki i tu zwerbowa-

po bialej opasce na lewym

(odp. Ministerstwa obrony). W tym

rierę ­ zostal senatorem i ministrem

no Bema

ramieniu