22

Okruchy historii

15­27 czerwca 2019 nr 11 (327) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Horacy Safrin i Stanislawów

Satyryk, poeta, tlumacz, dyrektor teatru żydowskiego

im. A. goldfadena w Stanislawowie w latach międzywojennych

kontynuowal naukę w polskim gimna-

zrobilo blyskotliwą karierę, awan-

OLGA CIWKACZ

zjum; w 1917 zdal maturę. Utwory li-

sując kolejno do rangi ośrodka

terackie publikowal w pismach ,,Wie-

Horacy Safrin urodzil się 11

powiatu, okręgu, wreszcie ­ woje-

deński Kurier Polski" oraz ,,Zdrój". W

stycznia 1899 w Monasterzyskach

wództwa.

1918 zostal powolany do austriac-

pod Buczaczem jako syn Sebastiana

A byla jeszcze inna nazwa,

kiego wojska, ukończyl szkolę ofi-

Safrina, przemyslowca, publicysty i

określająca ten kompleks kilkupię-

cerską w Morawskiej Ostrawie w

Dory z domu Lukaszer. Początkowo

trowych kamienic, równolegle bie-

stopniu chorążego i zostal wyslany

uczyl się w chederze, następnie w

gnących ulic, schludnie zamiatanych

na front wloski. Po zawieszeniu bro-

polskiej szkole ludowej w Stanislawo-

chodników, ze staroświeckim ryn-

ni powrócil do Wiednia. Następnie

wie. Już jako dziecko poza językiem

kiem, kolegiatą i resztkami murów

studiowal anglistykę na uniwersyte-

polskim i żydowskim (jidysz) znal

obronnych, w glębi lesistej okolicy,

cie w Wiedniu. W 1920 roku powró-

język hebrajski, niemiecki, francuski

objęty ramionami dwóch wartkich

cil do Stanislawowa. W 1921 roku

i ukraiński. W 1909/10 rozpocząl

Bystrzyc. Mawiano o naszym mie-

zacząl dzialać w Stanislawowie te-

naukę w I Gimnazjum im. M. Roma-

ście ,,perla Pokucia". Wystarczalo

atr żydowski jako Towarzystwo mu-

nowskiego w Stanislawowie. Później

bowiem spędzić niecale pól godziny

zyczno-dramatyczne im. A. Goldfa-

pisal o tych latach w swoich książce

w pociągu osobowym, zdążającym z

dena. Jednym z najgorliwszych jego

wspomnień:

naszej stacji do granicy węgierskiej,

uczestników stal się Horacy Safrin,

,,Dziś z perspektywy pólwiecza

aby znaleźć się u podnóża Karpat,

mając za sobą studia w szkole dra-

mogę stwierdzić z calą pewnością:

zaszyć się w zieleń świerków i za-

matycznej Egona Brechera w Wied-

spelniwszy już w pewnej mierze

czerpnąwszy pelną piersią żywicz-

niu, której zawdzięczal sprawność

,,ojców" ambicje, przejąlem od papy

nego ozonu zapomnieć o bożym

techniczną, mimikę i gestykulację,

sklonność do chaotycznej, niesko-

świecie. [...]

a zwlaszcza ­ swobodę ruchów. W

ordynowanej lektury. Zanim prze-

Last not least: miasto moje ­ po-

,,arkana żywego slowa" zostal Sa-

stąpilem progi Gimnazjum im. Ro-

cząwszy od Wiosny Ludów ­ moglo

frin wtajemniczony przez znanego

manowskiego ­ a zdalem egzamin

się poszczycić bujnym rozkwitem

niemieckiego aktora żydowskiego

wstępny summa cum laude ­ zna-

czasopiśmiennictwa. Autor anna-

lem już Irydiona, Księdza Marka i

pochodzenia Ludwika Wüllnera w

lów, nie bez odcienia dumy, zano-

Konfederatów barskich, przeplata-

Wiedniu w czasie I wojny światowej.

towal w latach osiemdziesiątych,

lem lekturę Króla Ducha z Grażyną

Z takim wlaśnie doświadczeniem i

że w Stanislawowie ,,rozchodzilo się

i Przedświtem, zachwycalem się

zamilowaniem do teatru, z marze-

827 egzemplarzy gazet rozmaitych".

Melodiami biblijnymi Kornela Ujej-

niem o scenie teatru żydowskiego:

Pozwalam sobie podać niektóre ty-

,,Przyrzeklem sobie, po zrzuceniu

skiego. A ojciec, mimo przestróg i

tuly:  ,,Dziennik  Stanislawowski",

Horacy Safrin ­ uczeń IV kl. I Gimnazjum w Stanislawowie

munduru wojskowego, wszystkie

lamentów matki, nie odrywal mnie

,,Omnibus", ,,Kurier Stanislawowski",

(1913)

moje skąpe sily i umiejętności po-

od książek, przeciwnie ­ sam mi

,,Goniec", ,,Postęp", ,,Haslo", ,,Gaze-

święcić teatrowi żydowskiemu".

podsuwal wiersze Schillera i He-

przy Komitecie Lódzkim PZPR oraz

go Obwodowego Domu Twórczości

ta Podkarpacka", ,,Kronika", ,,Glos

Później napisal: ,,Trafilem do

inego, ballady Chamissa i Uhlanda,

w oddziale Lódzkim Związku Litera-

Ludowej w Stanislawowie. W czerw-

Stanislawowski", ,,Echo Pokucia",

Dzwon zatopiony i Hanusię Haupt-

lokalu Towarzystwa muzyczno-dra-

tów Polskich. Odznaczony Zlotym

cu 1941 roku zostal ewakuowany w

,,Mieszczanin", ,,Światelko" [...]. Ze

matycznego im. A. Goldfadena ­ po-

manna, Pieśni CH. H. Bialika i krwią

Krzyżem Zaslugi (1956), Krzyżem

gląb ZSRR i pracowal kolejno jako

wszystkich wymienionych tu pism

zostalem tam przez niespelna dwa-

przepojoną twórczość proletariac-

Oficerskim  Orderu  Odrodzenia

nauczyciel języków obcych w szko-

utrzymaly się jedynie ,,Kurier" i ,,Glos

dzieścia lat".

ką Morisa Rozenfelda. Uprawiając

Polski (1961), odznaką ,,Zaslużony

le na chutorze Kulylga pod Stalin-

Stanislawowski", którego bylem naj-

Horacy Safrin mieszkając w

taką czytelniczą partyzantkę, z dnia

Dzialacz Kultury", odznaką Hono-

gradem, jako kierownik artystyczny

mlodszym wspólpracownikiem, no

Stanislawowie, pisywal w języku

na dzień wzbogacalem zasób slów

rową miasta Lodzi. Zmarl 22 lipca

Okręgowego Domu Kultury w Osa-

i... organ diecezji grecko-katolickiej,

jidysz rewie, programy oraz prze-

polskich, niemieckich, hebrajskich

1980 roku w Lodzi.

karowce (Kazachstan), wykladowca

redagowany w języku ukraińskim

kladal utwory dramatyczne. Praco-

i żydowskich. Ponadto ­ również

Zostawil obfitą spuściznę lite-

literatury w Technikum Górniczym

,,Wistnyk".

wal jako reporter w tygodniku ży-

z inicjatywy ojcowskiej ­ uczylem

racką, wśród której najbardziej zna-

i konsultant teatralny w Wydzia-

[...] Piszę o prasie stanisla-

dowskim ,,Stanislawer Glok", wier-

się nadobowiązkowo języka ukraiń-

ne są zbiory humoru żydowskiego

le Sztuki Obwodowego Komitetu

wowskiej moich czasów. Ten bujny

sze i prozę drukowal w pismach

skiego, co ulatwilo mi w dużej mie-

,,Przy szabasowych świecach", któ-

Wykonawczego  w  Karagandzie

rozkwit nastąpil dopiero w polowie

polskich, m.in. ,,Ziemia Stanisla-

rze pierwsze i ostatnie spotkanie z

ry byly wielokrotnie przedrukowa-

(1944). Po wojnie wrócil do Polski i

lat dwudziestych. Przed pierwszą

wowska", ,,Glos Stanislawowski",

wielkim poetą i wszechdzialaczem

ne (1963, 1966, 1967,1976, 1986,

zamieszkal w Lodzi. Byl redaktorem

wojną światową slowo drukowane

,,Chwila", ,,Nowy Dziennik", ,,Nasza

bratniego narodu ­ Iwanem Fran-

1988, 1989 itd.).

Żydowskiej Agencji Prasowej oraz

reprezentowaly w naszym mieście:

Opinia" itd. W 1925­26 studiowal

ko..."

Stanislawowianom zostawil bar-

kierownikiem dzialu literackiego

rzecznik interesów mieszczaństwa

jako wolny sluchacz polonistykę na

W wieku 14 lat, w roku 1913 wy-

dzo mile i ciekawie spisane wspo-

miesięcznika organizacji Haszo-

,,Kurier  Stanislawowski",  organ

Uniwersytecie Jana Kazimierza we

dal w Stanislawowie pierwszy tom

mnienia z lat dziecięcych, studenc-

mer Hacair ,,Mosty" (1946­1949).

,,izraelickiej" inteligencji ,,Glos Sta-

wierszy w języku polskim Poezje,

Lwowie. W 1926 zostal czlonkiem

kich, z czasów swej dzialalności jako

Od 1946 należal do SDP. Publiko-

nislawowski" i jedyny tygodnik w

Związku Literatów i Dziennikarzy

do której przedmowę napisal slynny

aktora i dyrektora teatru żydowskie-

wal utwory satyryczne, recenzje

języku żydowskim o dźwięcznej na-

Żydowskich. W 1934 byl redakto-

stanislawowianin, zamieszkaly we

go ­ Studium dramatycznego im. A.

teatralne, artykuly literackie, prze-

zwie ,,Stanislauer Glocke" (Dzwon

Goldfadena ­ Ucieszne i osobliwe

rem odpowiedzialnym tygodnika

Lwowie, poeta, dziennikarz i dra-

klady z języka ijdisz, hebrajskiego,

Stanislawowski), w którym debiuto-

historje mego życia: Wspomnienia z

,,Echo". Pod koniec lat trzydzie-

matopisarz Stanislaw Rossowski,

ukraińskiego i niemieckiego w wielu

wal utalentowany poeta i dzienni-

dwudziestolecia międzywojennego.

stych Horacy Safrin objąl kierow-

którego Horacy Safrin wspomina w

czasopismach. Bral udzial w dzia-

karz Szymon Szpund.

nictwo artystyczne Towarzystwa

swoich dygresjach:

Miasto Stanislawów, w którym spę-

lalności Związku Literatów i Dzien-

W charakterze reporterów tego

Muzyczno­Dramatycznym im. A.

,,Stanislaw Rossowski ­ wysoki,

dzil okres dzieciństwa i mlodości, na

nikarzy Żydowskich; w 1949­1950

pisma uczestniczyliśmy z Szymonem

Goldfadena

(przemianowanego

szczuply, o zapadlych policzkach i

zawsze pozostal dla niego symbo-

byl sekretarzem Związku. W 1950

w wielu różnych wydarzeniach nie-

później na Studio Dramatyczne

rzedniejącej, szpakowatej czupry-

lem tolerancji i wysokiego poziomu

zostal czlonkiem Związku Literatów

slychanie burzliwego u nas okresu

im. Goldfadena). Reżyserowal tu

nie ­ późniejszy Laureat Nagrody

kultury trzech zamieszkujących go

Polskich, w 1955­1960 należal do

schylku wojny, lat rewolucji i począt-

przedstawienia i występowal jako

Literackiej Miasta Lwowa, patrono-

narodów ­ Polaków, Żydów, Ukra-

zarządu Oddzialu Lódzkiego. W

ków państwa polskiego... miasto nad

aktor. Wspominal, że w latach

wal moim pierwszym próbom po-

ińców.

1955 zostal czlonkiem PZPR. Od

Bystrzycami nie moglo uskarżać się

trzydziestych [XX wieku] dzial

etyckim. Zawdzięczam mu bardzo

1956 pelnil funkcję radcy do spraw

na brak domoroslych talentów. Broń

dramatyczny ,,Goldfadena" zacząl

dużo. On to zmusil mnie do dbalości

Pragnę przedstawić fragmenty

artystycznych Wydzialu Kultury Pre-

Boże! Poeci i publicyści mnożyli się

się stopniowo ,,przeobrażać się w

o zrozumialy język, o formę, piętno-

wspomnień pisarza z okresu życia

zydium Rady Narodowej w Lodzi.

jak grzyby po deszczu.

w Stanislawowie Horacy Safrin.

teatr objazdowy" i ,,nie ominęliśmy

wal odstępstwa do sylabotoniki. W

Byl też stalym wspólpracownikiem

Toteż nie dziwcie się, że opisując

Ucieszne i osobliwe historje mego

ani jednego miasta i miasteczka od

dlugim dydaktycznym liście zwrócil

rozglośni Polskiego Radia w Lodzi

uroki ,,Świtezi" stanislawowskiej, gra-

życia: Wspomnienia z dwudziesto-

Bugu po Zbrucz".

mi uwagę na niedopuszczalność

(glównie cyklicznej audycji ,,Estrad-

niczącej z Krechowcami slawetnej

lecia międzywojennego.

Po wybuchu II wojny świato-

rymów częstochowskich i wszelkich

ka satyryczna"), kierowal pracami

,,Sielanki", poświęcilem miejscowym

wej, we wrześniu 1939 roku, po

wulgarnych zwrotów. A wreszcie,

...Nie uksztaltowaly mnie bo-

zespolów amatorskich przy Klubie

mistrzom pióra chwalebną wzmian-

zajęciu Stanislawowa przez wladze

pragnąc mnie ustrzec od niewycho-

wiem ani lilipucie Monasterzyska,

Ludowym Towarzystwa Spolecz-

kę w cotygodniowych ,,Strofach na

sowieckie prowadzil nadal Studio

wawczego statusu ,,cudowne dziec-

ani historyczny Buczacz, lecz naj-

no-Kulturalnego Żydów. Otrzymal

czasie":

Dramatyczne im. A. Goldfadena

ko", napisal przedslowie do mego

bliższe memu sercu miasto, zwane

trzykrotnie Nagrodę Ministra Kultu-

(upaństwowionego w 1940 przez

pierwszego zbiorku".

Ktokolwiek będziesz

na starych mapach austriackich

ry i Sztuki (1958, 1960, 1964). Po

sowietów), a od lutego 1940. praco-

Podczas I wojny światowej prze-

w krechowieckiej stronie

,,Stanislawowem obok Tyśmienicy",

przejściu w 1961 na emeryturę pra-

wal jako kierownik Dzialu Teatralne-

bywal wraz z rodziną w Wiedniu, gdzie

na bryczce czy na furmance,

które w rekordowo krótkim czasie

cowal spolecznie w Komisji Kultury