28
Z pamiętnika podróżnika
1527 czerwca 2019 nr 11 (327) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
klasztory rzymskokatolickie na wschodzie
Rzeczypospolitej: jezuici (cz. VI)
Tym razem kończę opowieść o ośrodkach zakonu jezuitów na Ukrainie i przypominam, że
są to fragmenty przygotowywanej publikacji o katolickich klasztorach na tych terenach.
Po kilku latach funkcjonowania
DMYTRO ANTONIUK
świątyni zmarla Wiktoria Potocka,
tekst i zdjęcia
znana z tego, że na budowę oltarza
św. Klary sprzedala swoje ulubione
Historia Towarzystwa Jezusowe-
kanarki za 1000 dukatów. Pochowa-
go w Tarnopolu jest dluga i zawi-
no ją w krypcie obok brata, kasztela-
la. Początkowo zakonnicy osiedlili
na lwowskiego Kazimierza Leszczyń-
się w mieście w pierwszej polowie
skiego.
XVII wieku, ale klasztor przerwal swą
W czasie oblężenia w 1739
dzialalność po wojnach z kozakami.
roku miasta przez rosyjskie oddzialy
Dopiero w 1820 roku, po usunięciu
księcia Kantemira jedynie oo. jezuici
z miasta dominikanów, jezuici wzięli
nie ulegli się panice, i zorganizowali
pod opiekę ich kościól. Przy koście-
mieszczan do obrony miasta, gdyż
le wybudowali gimnazjum i konwikt
wojska koronne byly daleko. Obrona
(bursę dla studentów) oraz kolegium.
się powiodla i wróg się oddalil.
Tu, między innymi, studiowal polski
W roku 1751, w ślad za ukocha-
poeta i geograf Wincenty Pol. Pod-
ną malżonką Wiktorią podążyl do
czas Wiosny Ludów cesarz Ferdy-
lepszego świata Józef Potocki. Jego
nand skasowal zakon na terenach
pogrzeb trwal dwa tygodnie (!). Na
imperium. Jednak po czterech latach
tę uroczystość architekt jezuitów
kasatę cofnięto i tarnopolscy jezuici
Pawel Giżycki sporządzil specjalne
powrócili.
dekoracje. Pogrzeb ten dlugie lata
Kolegium mialo 6 klas i oprócz
Pojezuicki kościól i kolegium w Stanislawowie
wspominano w calej Rzeczypo-
przedmiotów obowiązkowych wykla-
spolitej. Józefa Potockiego miano
dano tu muzykę, szermierkę, śpiew
mniej-więcej w tym czasie budowano
Zakonnicy powrócili do swego klasz-
brali udzial w przedstawieniach te-
początkowo jako fundatora zlożyć
i rysunek. Proces dydaktyczny byl
wedlug tegoż projektu kościól w Ko-
toru dopiero w 1923 roku, ale zostali
atralnych o tematyce religijnej.
w kościele jezuitów, ale jego syn
bardzo postępowy, ale dyscyplina
lomyi. Byl bogato dekorowany we-
zmuszeni do jego opuszczenia w
Na krótko, podczas epidemii
Stanislaw, znając się na architek-
surowa. W latach 187779 i 1881-
wnątrz: mial 6 oltarzy, ambonę, orga-
1945 roku. Komuniści rozebrali wie-
dżumy w 1719 roku, jezuici wraz z
turze, zauważyl, że mury świątyni,
87 wykladal tu o. Jan Bejzym, póź-
ny, lawki, szereg feretronów, ściany
żę i sygnaturkę kościola i w 1960
trynitarzami osiedli w willi w pobli-
prawdopodobnie z powodu slabych
niejszy opiekun magadaskarskich
zdobily freski. Stala tu rzeźba zalo-
roku umieścili w klasztorze szwalnię,
skich Tyśmieniczanach. W mieście
fundamentów, są cale spękane,
trędowatych, beatyfikowany przez
życiela zakonu św. Ignacego Loyoli,
która przebudowala pomieszcze-
do poslugi chorym pozostal o. Za-
więc pochowal ojca w sąsiedniej
papieża Jana Pawla II. Zabudowa-
kopia znanego dziela Rubensa.
nie na wlasne potrzeby. Z dawnych
leński, a wraz z nim jeden ksiądz i
kolegiacie.
nia konwiktu zostaly przebudowane
Glówną relikwią kościola byla figura
elementów dekoracyjnych pozostal
zakonnik. Oo. jezuici nie omijali po-
Po tych wydarzeniach kościól
w czasach sowieckich i stoją obok
Maryi Niepokalanej w oltarzu glów-
jedynie portal oraz część sklepień
slugi najbardziej potrzebującym: byli
jezuitów zostal szybko rozebrany.
katedry. W 1883 roku gimnazjum zo-
nym, koronowana zlotym wieńcem w
w jednej z hali. Figura Niepokalanej
spowiednikami i udzielali ostatnich
stalo przeniesione do Chyrowa kolo
1920 roku. Większa część kosztów
znajduje się obecnie w klasztorze
jezuitów w Czechowicach-Dziedzi-
cach. Jedynie ona ocalala.
W Iwano-Frankiwsku (daw. Sta-
nislawowie) każdy wskaże świą-
tynię Zmartwychwstania Pańskiego
(UGKC) obok Rynku. Pierwotnie byl
to kościól jezuitów.
W 1715 roku wojewoda kijowski
i gorący zwolennik króla Stanislawa
Leszczyńskiego Józef Potocki ufun-
dowal w mieście klasztor Towarzy-
stwa Jezusowego wraz z kolegium,
pod warunkiem, że jego probosz-
czem i rektorem będzie spowiednik
Oltarz glówny kościola pojezuickiego w Stanislawowie
wojewody o. Tomasz Zaleński. Glów-
Interesujące jest to, że w czasie roz-
namaszczeń skazanym na śmierć.
nym zadaniem jezuitów w mieście
biórki podloga zostala wymoszczo-
Dzięki ich wstawiennictwu czterem
bylo nauczanie, więc zaklad nauko-
na slomą, aby padające kamienie
skazanym zamieniono karę śmier-
wy zostal otwarty w drewnianych
nie zniszczyly posadzki i nie uszko-
ci na więzienie. Oprócz tego jezuici
zabudowaniach od razu po przybyciu
dzily krypt. Po należytym wzmocnie-
wykupili z niewoli kupców z innych
niu fundamentów zaczęto wznosić
krajów. Zakon, oczywiście, prowa-
kościól od nowa. Prawdopodobnie
dzil również dzialalność misjonarską,
niektóre plany wykonal sam Stani-
między innymi nawracając na wiarę
slaw Potocki przy pomocy architekta
katolicką zalogę Niemców-luteranów,
Krystiana Dalkego. Historycy są jed-
broniącą zamku Potockich.
nak zgodni, że glównym architektem
W 1720 roku z licznych datków
byl Pawel Giżycki. W 1763 roku od-
szlachty, a szczególnie malżonki
Pojezuicki klasztor w Tarnopolu. Obecnie fabryka obuwia
byla się ponowna konsekracja ko-
wojewody Wiktorii z Leszczyńskich
na budowę świątyni pochodzila od
Lwowa. Wcześniej jezuici propono-
ściola pw. Niepokalanego Poczęcia
Potockiej rozpoczęto wznoszenie
hrabiego Waclawa Baworowskiego,
wali oo. kaznodziejom wykupienie
NMP i św. Alojzego Gonzagi. Oltarz
murowanej świątyni i klasztoru. We-
który zostal uczczony marmurowym
ich kościola, ale ci nie zgodzili się,
glówny i oltarze boczne pochodzily z
dlug legendy natrafiono wówczas na
epitafium na murze kościola i portre-
wobec tego zgromadzenie w latach
poprzedniego kościola.
skarb 14 tys. zlotych, z którego po-
tem w zakrystii. Dwupiętrowy budy-
1899-1901 wystawilo nowy klasztor
W 1764 roku 30 magnatów za-
lowę Potoccy zostawili sobie, drugą
nek klasztoru stal poza kościolem.
w centrum miasta (na ul. Opilskie-
wiązalo w Stanislawowie konfedera-
zaś oddali jezuitom na budowę. Ko-
W grudniu 1915 roku żandarme-
go). Wprawdzie Towarzystwo Jezu-
cję przeciwko prorosyjskiemu królowi
ściól pw. Najświętszego Sakramen-
Sklep obuwia przy fabryce
ria polowa 11 rosyjskiej armii aresz-
sowe już oświatą wówczas się nie
tu i Niepokalanego Poczęcia NMP
Stanislawowi Augustowi Poniatow-
jezuitów do Stanislawowa. Po kilku
towala tarnopolskich jezuitów, niektó-
zajmowalo, ale prowadzilo dzialal-
konsekrowano w 1729 roku (budowa
skiemu, wskutek czego pod miasto
latach szkola zostala podniesiona
rzy z nich zmarli później w kijowskich
ność duszpasterską.
klasztoru i kolegium trwala do 1744
nadciągnęly rosyjskie wojska pod
do rangi kolegium. Wykladano tu
więzieniach. Wojskowi skonfiskowali
Kościól Niepokalanego Poczęcia
roku). Świątynia miala kilka oltarzy,
wodzą księcia Daszkowa. Rozpocząl
gramatykę, retorykę, filozofię, kilka
ich bibliotekę, która po podpisaniu
NMP zostal wzniesiony wedlug pro-
które byly dzielem tyrolskiego mistrza
się ostrzal miasta, który zrujnowal
języków i inne przedmioty. Studenci
pokoju w Rydze zostala zwrócona.
jektu Dionizego Krzyszkowskiego,
Józefa Schralla.
jedną z dwu wież dopiero ukończo-
