18

Okruchy historii

30 lipca­15 sierpnia 2019 nr 14 (330) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. LIIV)

Zaslugi i porażki rodziny Szackich w Charkowie

Historia miast i wsi to w pierwszej kolejności wydarzenia polityczne, spoleczne czy religijne. Jednak to także ko-

leje losów poszczególnych osób i calych rodów, które znacznie wplywaly na zdarzenia, lub lub je inicjowaly. Po

latach można je oceniać z perspektywy sukcesów czy porażek. Dla Charkowa takim rodem byla szlachecka rodzi-

na Szackich, której poszczególne galęzie zamieszkiwaly tu przynajmniej od pierwszej polowy XIX wieku.

Mironosycką, dawne zaś domy Snar-

szereg politycznych egzekucji, które

MARIAN SKOWYRA

skich ulegly zniszczeniu. To wlaśnie

powszechnie stosowano na Polakach

Już w 1839 roku w Charkowie po-

dziadek Boleslaw Dominik przybyl

zwlaszcza w latach 1937­1938 w ra-

jawil się niejaki Wojciech Szac-

tu po raz pierwszy z Bialegostoku w

mach tzw. Sprawy Polskiej.

ki, który jako pierwszy Polak zostal

1857 roku, rozpoczynając studia na

O charkowskim okresie oraz

przyjęty do nowopowstalej szkoly

Charkowskim Uniwersytecie. Zalo-

metodach śledzenia Szackiego w

weterynaryjnej. W dalszej kolejności

żywszy w Charkowie rodzinę, posta-

latach 1914­1915 informowano w

na Charkowskim Imperatorskim Uni-

nowil pozostać tu na zawsze, pelniąc

poprzednim opracowaniu. Obecnie

wersytecie w 1884 roku na Wydziale

funkcję Radcy Nadwornego. Tutaj

należy zwrócić szczególową uwagę

Fizyko-Matematycznym podjąl studia

przy ulicy Snarskiej urodzil się 22

na caloksztalt dzialalności tej posta-

czerwca 1866 roku przyszly profesor

ci, szczególnie w aspekcie przemian

Henryk Szacki s. Wladysla-

wa, pochodzący z Grzybowiec kolo

na Wydziale Fizyko-Matematycznym

światopoglądowych, jakie dokonaly

Kamieńca Podolskiego, gdzie się

w Wilnie Boleslaw Apolinary Snarski.

się w osobie Boleslawa Skarbka-

urodzil 7 listopada 1865 roku w ro-

Uczęszczal do III Charkowskiego

Szackiego ­ od gorliwego polskiego

dzinie wojskowego. Pierwotne nauki

Gimnazjum, gdzie jego ojciec w la-

patrioty do zagorzalego komunistycz-

pobieral w Saratowie, dokąd zosta-

tach 1864­1873, czyli od momentu

nego dzialacza, o którym tak wspomi-

la skierowana rodzina, a następnie

powstania szkoly, pracowal na sta-

nal ks. Teodor Skalski: ,,Poniewieral

związal swoje losy z Charkowem.

nowisku starszego nauczyciela ma-

swą cześć polskiego studenta niejaki

Przynajmniej od 1856 roku w

tematyki. Udzielal się również jako

Szacki, znany pod pseudonimem

Charkowie przebywal kolejny z rodu

nauczyciel matematyki w Maryjskiej

Skarbka; ten wszedl do partii komu-

Szackich ­ Antoni. W tym mieście

Szkole Żeńskiej. Stąd wlaśnie absol-

nistycznej i byl sekretarzem polskiego

odbywal slużbę wojskową i tu przyszli

went uniwersytetu Boleslaw Apolinary

komunisty Feliksa Kohna, starego

na świat dwaj jego synowie: Edward

zostal skierowany do Wilna. Wcze-

Żyda z Królestwa Polskiego, za swoją

i Henryk. Pierwszy z nich Edward

śniej jednak mial tu poślubić niejaką

rewolucyjną przeszlość szanowane-

urodzil się w 1856 roku. Uczyl się

Annę Podhajecką.

go wyjątkowo w partii".

w I i III Gimnazjum Charkowskim

Na początku XX wieku rodzina

Jeszcze dobitniej relacjonowal o

i rozpocząl w 1871 roku studia na

Snarskich za dzialalność patriotyczną

przeszlości Skarbka ,,Goniec Często-

Uniwersytecie Charkowskim na Fi-

ponownie znalazla się w Charkowie.

chowski" z 19 czerwca 1925 roku w

zyko-Matematycznym Wydziale, po

Po śmierci męża Anna Podhajecka

artykule ,,Kto posyla na śmierć Pola-

czym ukończyl studia inżynieryjne,

przybyla do Charkowa wraz z dzieć-

ków w Rosji?" w następujących slo-

pracując przez wiele lat jako inżynier

mi i zamieszkala we wlasnym domu.

wach: ,,Towarzysz Skarbek, a wlaści-

dróg. W Charkowie też poślubil nieja-

Na temat rodziny Anatola Anto-

wie Szacki, byly student politechniki

ką Marię c. Platona, z którą mial

niego i Marii Anny Szackich w wielu

kijowskiej, byl w 1909 roku prezesem

syna Ignacego. Zmarl 14 lutego

dotychczasowych opracowaniach po-

tajnej organizacji akademickiej ČKor-

1901 roku w Bialymstoku. Rodzi-

stulowano, że z Wilna zostali wywie-

poracja« o charakterze ściśle socjali-

na sprowadzila cialo do Charkowa,

zieni w 1905 roku. Jednak w świetle

stycznym, co mu nie przeszkadzalo

gdzie spocząl na miejscowym cmen-

nowych badań naukowych udalo się

ożenić się z panną, wlaścicielką ol-

Boleslaw Szacki

tarzu katolickim. Na tym też Wydziale

udowodnić, że Szaccy do Charkowa

brzymich dóbr w Koweńszczyźnie.

Charkowskiego Uniwersytetu studio-

przybyli pod koniec 1901 lub na po-

Po rewolucji rosyjskiej, jako

dziewiętnastoletniego syna Edwarda

Wraz z jednostką 6 maja 1945 roku

wal o dziesięć lat mlodszy jego brat

czątku 1902 roku.

,,wieczny student", przeszedl do bol-

oraz wybuch rewolucji bolszewickiej

wyzwalal hitlerowski obóz koncentra-

Henryk.

Anatol Antoni i Maria Anna przy-

szewików. Pracowal wraz z Kohnem

i wojny domowej. O tym okresie tak

cyjny dla kobiet w Holisovie k. Pilzna.

Wreszcie pod koniec XIX wieku

byli do Charkowa z czworgiem dzie-

Marchlewskim w sekcji polskiej, po-

pisano: ,,Przez miasto przetaczaly się

Do 1949 roku Antoni Szacki

do Charkowa skierowano kolejnego

ci: Czeslawem, Edwardem,

tem w 1919 redagowal pismo polskie

pijane czerwone hordy, a kilkunasto-

mieszkal w Niemczech, a następnie

wojskowego, podporucznika rezerwy

Eleonorą i Wiktorią. Dotych-

w Kijowie ,,Komunista Polski" i z ja-

letni Antoni oglądal ofiary zakatowa-

przeniósl się do Francji, gdzie zająl

czasowi badacze postulowali, że w

kimś innym towarzyszem o litewskim

ne przez Czeka, wyrzucone na ulicę

się prowadzeniem gospodarstwa rol-

Michala Wladyslawa Szac-

kiego, który poślubiwszy tu Emi-

1 marca 1902 roku Wilnie przyszedl

nazwisku organizowal z b. jeńców

i ludzi zmarlych z glodu, zimna oraz

nego. W 1950 roku wladze PRL wy-

lię z Giedrojciów, doczekal się

na świat także najmlodszy ich syn ­

austriackich ,,pierwszy polski pulk ko-

chorób, których trupy mijal codziennie

stąpily do wladz francuskich z poda-

dwóch synów, urodzonych w Char-

przyszly polski dzialacz konspiracji

munistyczny".

w drodze do szkoly. Nocami rąbal

niem o jego ekstradycję, oskarżając

kowie: Stanislawa (23. 01. 1899)

niepodleglościowej w czasie II wojny

Gdy w dniu 8 maja 1919 roku

rodzinny sad, by ogrzać mieszkanie,

go o kolaborację. Jednak na skutek

i Romana (19. 02. 1904).

światowej, dowódca ,,Brygady Świę-

tzw. osobyj otdiel aresztowal w Kijo-

za dnia jeździl na wieś po żywność.

zeznań Żydówek, więźniarek z KL

Szaccy do Charkowa przybywali

tokrzyskiej" NSZ pulkownik Antoni

wie szereg akademików, byl między

Widzial bolszewickie barbarzyństwo

Holiszów, że jako dowódca uratowal

również jako zeslańcy polityczni. Pod

Skarbek Szacki ,,Bohun".

innymi w tej liczbie byly jego uczeń

w jego apogeum, zanim jeszcze zdzi-

im życie, wladze francuskie odrzucily

wplywem takich czy innych wydarzeń

Jednak na podstawie kwerendy za-

i przyjaciel, prezes ówczesnej ,,korpo-

czale bandy mszczące się na ,,bielo-

ten wniosek. Następnie komuniści

wchodzili w koligacje rodzinne ze

pisów metrykalnych charkowskiego

racji", student uniwersytetu Stanislaw

ruczkach" poubierano w mundury i

podjęli próbę porwania go przez gru-

znanymi i wplywowymi charkowski-

kościola katolickiego, dane te mijają

Kamiński. Gdy rodzina Kamińskiego

narzucono im względną dyscyplinę".

pę terrorystów, ale i ta akcja się nie

mi rodzinami: Snarskimi i Giedrojcia-

się z prawdą. W księdze urodzeń z

zwrócila się do Skarbka-Szackiego,

Antoni Szacki wraz z rodziną po-

powiodla. W 1956 roku Antoni Czacki

mi, wyróżniającymi się patriotyzmem

1902 roku udalo się odnaleźć zapis

jednego z najwplywowszych ludzi

wrócil do odrodzonej Polski w 1919

przeniósl się do Stanów Zjednoczo-

i zamilowaniem do ziem ojczystych.

gloszący, że 16 kwietnia 1902 roku w

w kolach sowieckich, prosząc go o

roku, gdzie w Warszawie wstąpil jako

nych, gdzie zmarl 2 lipca 1992 roku

Można to odnieść do przybylej

kościele katolickim w Charkowie zo-

pomoc i wyratowanie brata, Skarbek

ochotnik do Wojska Polskiego. W

w Costa Mesa w Kalifornii.

do Charkowa na początku 1902 roku

stalo przez wikariusza tutejszej parafii

grubiańsko wyprosil ją za drzwi, mó-

czasie wojny polsko-bolszewickiej w

Gdy już niemal wszyscy Szaccy

rodziny inżyniera leśnika, pracownika

ks. Wojciecha Wagnera ochrzczone

wiąc, że: ,,Ja swoich przyjaciól, któ-

1920 roku zostal ranny i dostal się

zdążyli opuścić Charków, w mieście

Glównego Zarządu Lasów Okręgu

dziecko imieniem Antoni. W dalszej

rzy pozostali socjal zdrajcami sam

do niewoli bolszewickiej. Egzamin

1 czerwca 1934 roku zostalo przez

Wileńskiego Anatola Antonie-

części zaznaczono, że rodzicami byli

bym kazal rozstrzelać".

dojrzalości oraz studia udalo się

zastępcę przewodniczącego OGPU

go Szackiego i Marii Anny z

szlachcice Asesor Korpusu Leśnictwa

Rzeczywiście, w sierpniu tegoż

sfinalizować dopiero po 1923 roku.

G. Jagody skierowane rozporządze-

domu Snarskiej.

Anatol Antoni i Maria Anna z domu

roku Kamiński i jeszcze pięciu aka-

Pierwotnie studiowal na Politechnice

nie do republikańskiego wiedomstwa

Dla przybywającej do Charkowa

Snarska Szaccy. Na końcu dopisano,

demików zostali przewiezieni z Lu-

Warszawskiej, a następnie w 1924

W. Balickiego o następującej treści:

Marii Anny Snarskiej miasto bylo

że syn ich urodzil się 16 lutego 1902

kianowskiego więzienia do WUCzK

roku wstąpil do Szkoly Podchorążych

,,OGPU wysyla wypis z protokolu po-

niemal rodzinnym, jeśli nie rzeczywi-

roku w Charkowie.

i tam rozstrzelani. Towarzysz Skar-

w Warszawie, po czym odbywal sluż-

siedzenia kolegium OGPU z 9/III-34

ście, to znala je z opowieści swojego

W świetle tych zapisów należy

bek dotrzymal swego slowa i slusz-

bę w Grodnie.

w sprawie nr 11567 ­ Skarbka-Szac-

ojca Boleslawa Apolinarego

przyjąć, że rodzina Szackich byla

nie zaslużyl sobie na ,,zaszczytne"

Po wybuchu II wojny światowej

kiego Boleslawa syna Wladyslawa ­

i dziadka Boleslawa Dominika.

w Charkowie już od 1902 roku. Na-

stanowisko prokuratora sowieckie-

znalazl się we Lwowie, gdzie dostal

na wykonanie. Proszę o powiadomie-

Pamiętala też, że jedną z ulic mia-

stępnie zostali przesiedleni do Tom-

go przeciw swoim rodakom".

się do niewoli niemieckiej, z której

nie o przebiegu wykonania". Już po

sta ­ Snarska, nazwano na cześć jej

ska, gdzie w 1910 roku zmarl Anatol

Boleslaw Skarbek pochodzil z

zbiegl, przedostając się do Krako-

dwóch dniach w Charkowie wykonano

rodziny, która tu w latach 1860­1873

Antoni Szacki. Rodzina wrócila do

polskiej rodziny szlacheckiej, zesla-

wa i wstępując do Narodowych Sil

wyrok śmierci na ostatnim z Szackich

mieszkala w domach pod numerami

Charkowa, gdzie Szaccy 31 sierpnia

nej w gląb Rosji do Kuźniecka z po-

Zbrojnych. Od sierpnia 1944 roku byl

w tym mieście. Można powiedzieć,

1, 3 i 5. Obecnie ulica nazywa się

1915 roku przeżyli tym razem śmierć

wodu udzialu w Insurekcji kościusz-

dowódcą Brygady Świętokrzyskiej.

że niniejszy wyrok zapoczątkowal