36

Okruchy historii

30 sierpnia­16 września 2019 nr 15­16 (331­332) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Krymok ­ polska wioska

Szlacheckie kontramarki z czasów upadku

Rzeczypospolitej a patriotyzm

na dalekich Kresach

Kontramarki na monetach wybijano już w starożytno-

Wyjście na grzyby może dostarczyć ciekawych,

ści. Między innymi, na terytorium Ukrainy są one znane

i jeśli się poszczęści, smacznych wrażeń, ale

co najmniej od IV wieku p.n.e. Znakowanie w ten spo-

może być też pouczające. Szukając prawdziw-

sób monet bylo szeroko praktykowane w Olwii, Cherso-

ków, na pograniczu obwodów żytomierskiego

nezie, Pantykapei i Królestwie Bosforu.

i kijowskiego, zawędrowaliśmy do wioski Krymok.

Tato powiedzial mi, że podobno mieszkają tu

kieś dokumenty analogiczne do uka-

dzy nie dopuszczano do obrotu, roz-

DMYTRO POLUCHOWYCZ

rdzenni Polacy, ale nic konkretnego poza tym.

zu, czy też okres przejściowy trwal

porządzenie Senatu z 9 listopada

Czyniono to w celu zmiany no-

,,umownie". Nie ulega jedynie wątpli-

1772 r. zezwolilo na obieg starych

minalu, gwarancji autentyczności,

wości, że w okresie przejściowym na

monet do 1 stycznia 1774 roku. Ko-

przedlużenia okresu obiegu obok

ziemiach zaboru rosyjskiego w 1793

rzystając z tego, że ukaz nie kon-

monet nowego typu i nominalu,

roku miala miejsce emisja ,,prywat-

kretyzowal, o jakie monety chodzi,

umocowania terytorium obiegu mo-

nych pieniędzy".

wielu magnatów postanowilo na tym

net z kontramarką.

Obecnie znamy blisko dzie-

zarobić, wprowadzając ,,prywatne

W wiekach średnich na prze-

sięć różnych kontramarek. Wśród

pieniądze" Wynalazek to dość stary

lomie XIV­XV ww. w Wielkim Księ-

nich herb ,,Pogoń". Tę kontramarkę

i mial powodzenie nawet jeszcze

stwie Litewskim na drachmach Zlotej

badacze odnoszą do kogoś z San-

w XX wieku. Między innymi, wielu

Ordy wybijano herb ,,Kolumny" (,,Slu-

guszków, choć jest możliwe, że byla

fabrykantów prawie polowę pensji

py Giedymina"). W polowie XVII w.

wybijana w majątkach rodu Czartory-

wyplacalo robotnikom nie gotówką,

carstwie Moskiewskim wprowadzono

skich. Interesująca jest kontramarka

lecz czekami, uznawanymi tylko

do obiegu zachodnioeuropejskie ta-

ze skrótem ,,МS", prawdopodobnie

przez fabryczny sklepik, w którym

lary z kontramarką przedstawiającą

należala do kogoś z Sapiehów. "М"

jakość towaru byla gorsza, nato-

cara Aleksieja Michajlowicza konno

oznacza tu najprawdopodobniej ,,mo-

miast ceny wyższe. Coś podobnego

z datą ,,1655". Tak oznaczony talar

netę". Dość ladna jest kontramarka z

mialo miejsce również w Ukrainie na

mial wartość 64 kopiejek (talary nie

orlem Radziwillów. Ciekawe jest to,

początku lat 90. XX wieku, wówczas

oznakowane byly w carstwie Mo-

jeszcze polska szkola, a ludność byla

DMYTRO ANTONIUK

skiewskim surowo zakazane). W Ro-

trzykrotnie większa ­ 1375 osób.

tekst i zdjęcia

sji znajdowaly się w obiegu do 1659

W 1804 roku stal tu skromny

roku, na Ukrainie ­ do drugiej polowy

Już przy wjeździe zdziwilo mnie

drewniany kościól pw. św. Antoniego

XVIII wieku.

powitanie ,,Laskawo prosymo" (,,Mile

Padewskiego z cudownym obrazem

Na monetach Rzeczypospolitej

witamy"). Niby nic dziwnego, gdyż ta-

świętego. W okresie stalinowskim ko-

kontramarki występują bardzo rzad-

kie napisy witają podróżnych w wielu

ściól zamknięto i zamieniono na klub,

ko. Autor byl kiedyś zawziętym ko-

wsiach na Ukrainie, tutaj jednak po-

a w 1967 roku komunista Pietrow

lekcjonerem i w ciągu piętnastu lat

slużono się alfabetem lacińskim.

zniszczyl go ostatecznie. Jednak

prawie co tydzień odwiedzal kijow-

Obok zaś ­ figura Matki Bożej. Wi-

parafianom udalo się ocalić obraz

ski ,,bazar staroci". W tym czasie nie

dok niecodzienny na tych terenach.

i przechować go przez caly okres

trafil na żadną monetę Rzeczypo-

Dalej ­ jeszcze ciekawiej. W środku

wladzy sowieckiej i okupacji nie-

spolitej z kontramarką. Kiedy więc

wsi, gdzie wedlug statystyk mieszka

mieckiej.

na facebooku pojawila się fotografia

miedzianego grosza króla Augusta

Monety jednogroszowe Augusta III z kontramarkami i sam

III Sasa ze znakiem dwóch herbów

grosz tego króla

,,Pilawa", autor najpierw się zdziwil,

że wykorzystano w większości mone-

jednak przyczyny emisji ,,prywatnej

następnie zapragnąl wyjaśnić ten

ty wlaśnie Augusta III, w zasadzie o

waluty" byly nieco inne.

numizmatyczny fenomen.

wartości jednego grosza, choć moż-

Niewykluczone, iż wbrew opi-

Pierwsza myśl, która się pojawila

na też trafić na szelągi.

niom historyków, którzy używają

­ że jest to sprawa polityczna. Znany

Kontramarki szlacheckie z okre-

późniejszych analogii, emisja ,,pry-

jest fakt, iż Potoccy byli w radykalnej

su upadku Rzeczypospolitej nie są

watnych pieniędzy" poprzez oznako-

opozycji do Augusta III, gdyż popierali

na dziś gruntownie przebadane. Te-

wanie monet" wcale nie musiala być

króla Stanislawa Leszczyńskiego.

matowi temu poświęcona jest jedyna

sprawą ściśle merkantylną. Należy

Moglo więc chodzić o znieważenie

publikacja Walerego Hrynkiewicza

zważyć, iż w tym czasie na miejscu

niechcianego króla przez wybicie

,,Приватні гроші на території Рес-

powstawal wielki deficyt gotówki. Mo-

swego herbu na jego portrecie. Tę

публукі Білорусь (Друга половина

nety Rzeczypospolitej na nadchodzi-

wersję musialem natychmiast odrzu-

XVIII століття)", która ukazala się

ly, monet zaś imperium Rosyjskiego

cić. W przestrzeni internetu oraz na

obecnie 436 mieszkańców, stoi nowy

Po uzyskaniu przez Ukrainę

w marcu 2012 roku w czasopiśmie

jeszcze dodatkowo nie wybito. Tym-

forum ,,kopaczy" udalo mi się zna-

kościól. Nie mialem czasu na poszu-

niezależności mieszkańcy Krymka

,,Банкаўскі веснік" (Bialoruś). Poza

czasem robotnikom należalo wypla-

leźć jeszcze kilka zdjęć analogicz-

kiwanie kogoś, kto mógl mi otworzyć

natychmiast zorganizowali zbiórkę

tym osobne wspomnienia o kontra-

cać jakąś pensję. Kontramarka zaś

nych monet z takimi kontramarkami.

świątynię, ale schludne wnętrze

na budowę nowego kościola, który

markach można znaleźć w publika-

mogla wielokrotnie podnieść wartość

Wszystkie okazaly się dość zatarte

kościola udalo mi się przez szybę

wzniesiono w 2009 roku. Dopiero

cjach autorów polskich.

starej monety, dzięki czemu problem

wskutek dlugotrwalego używania, na-

sfotografować. Natomiast po drugiej

po dziesięciu latach ­ 13 czerwca

Żaden z badaczy tematu nie

,,glodu monetarnego" mógl zostać

tomiast kontramarki, przeciwnie, byly

stronie drogi ­ zwyczajny wiejski

br. ­ ordynariusz kijowsko-żytomier-

zwrócil dotąd uwagi na jedną dość

rozwiązany.

wyraźne. Oznacza to, że, że znaki

sklep, tutaj jednak pod nazwą ,,Kra-

ski bp Witalij Krywicki konsekrowal

ważną osobliwość znakowania mo-

Odniesienie wszystkich ,,pry-

wybito już na dość starych i krążą-

kow" ­ bez kreski nad ,,o" i na bialo-

świątynię.

net kontramarką, która lączy wszyst-

watnych pieniędzy" z kontrmarkami

cych dlugo w obiegu monetach, gdy

czerwonym tle.

Cieszę się bardzo, że ślady pol-

kie monety ze znakami szlachciców.

do ukazu Senatu z dnia 9 listopada

najprawdopodobniej August III już

Po powrocie do domu, natchnio-

skości jeszcze sięgają tych terenów.

Mianowicie, nie jest znany ani jeden

1772 roku ma pewien brak. Tluma-

nie żyl. Wersja polityczna ponadto

ny tym co zobaczylem, dowiedzialem

Możliwe, że z czasem uda mi się

przypadek, by kontramarkę umiesz-

czy on zupelnie logicznie znajdowa-

nie tlumaczyla przyczyn znakowania

się, że wieś Krymok znana jest od po-

znaleźć osadę polożoną jeszcze

czono na stronie z herbem. To ozna-

nie monet ze szlacheckimi znakami

monet. Wreszcie zagadka byla czę-

lowy XVII wieku i że zawsze mieszka-

bardziej na Wschód, gdzie do dziś

cza, że szlachcice, którzy emitowali

na ziemiach, które po pierwszym

ściowo rozwiązana.

li tu Polacy. W 1925 roku dzialala tu

mieszkają Polacy.

,,prywatne pieniądze", mieli wielki

rozbiorze Rzeczypospolitej odeszly

Wskutek trzech rozbiorów Rze-

szacunek dla herbu swego państwa

do Rosji. Lecz pieniądze Augusta

czypospolitej Imperium Rosyjskie

i nie stawiali swego rodowego herbu

III z oznakowaniem w formie dwóch

znacznie powiększylo swoje tery-

nad herb Rzeczypospolitej. Znak wy-

herbów ,,Pilawa" są odnajdywane

toria. Ziemie przylączone mialy po-

bijano wylącznie na stronie z portre-

nie tylko na terytorium ziem wschod-

nadto gęste zaludnienie i rozwiniętą

tem. Mamy tu sytuację analogiczną.

nio-bialoruskich, co byloby logiczne,

gospodarkę. By zapewnić handel,

Kontramarkę umieszczano wylącz-

ale również na Podolu i Wolyniu,

nowoutworzone gubernie potrzebo-

nie na torsie króla, najwyżej wchodzi-

które znalazly się w obrębie Rosji po

waly ogromnej ilości monet. Nawet

la trochę na jego szyję, lecz w żad-

drugim rozbiorze (1793 rok). Wspo-

obecnie szybkie wybicie tej ilości mo-

nym wypadku nie na profil. Czyli, że

mniany ukaz zezwalal na obieg

net byloby problemem, a cóż dopiero

również tu ujawnia się szacunek do

,,obcych monet" tylko do 1774 roku.

w końcu XVIII wieku.

monarchy, który również symbolizuje

Autorowi nie udalo się wyjaśnić, czy

Mimo, iż w Rosji od czasów car-

państwo.

po drugim rozbiorze ukazaly się ja-

stwa Moskiewskiego obcych pienię-