14

Kurier kulturalny

29 października­14 listopada 2019 nr 20 (336) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Kornel Makuszyński jako recenzent teatralny

Slowa Polskiego" (cz. I)

,,Są ludzie, którzy nie powinni umierać, którzy nie pasują do śmierci, o których trudno myśleć jako o zmarlych. Do

takich należal Kornel Makuszyński. Pogodny epikurejczyk, uśmiechnięty, caly w doczesnym szczęściu" ­ te szczere

slowa, wypowiedziane przez rodaka Makuszyńskiego, polskiego pisarza, Kazimierza Wierzyńskiego, bardzo precy-

zyjnie, a także z dużą dozą uczuciowości kreślą wizerunek jednego z najbardziej interesujących polskich twórców

kresowych. Badacze twórczości Kornela Makuszyńskiego zazwyczaj skupiają swoją uwagę, co jest zresztą kwestią

zrozumialą, na jego poezji bądź też na utworach adresowanych do dzieci. Jednakże na dorobek artystyczny Maku-

szyńskiego skladają się nie tylko wiersze i proza dla dzieci; autor uprawial również inne formy rzemiosla pisarskiego

­ formy, których wartość nie zostala jeszcze ­ jak się wydaje ­ należycie oceniona. Chodzi tutaj przede wszystkim

o jego dzialalność jako recenzenta teatralnego lwowskiej gazety ,,Slowo Polskie" w latach 1905­1914.

ży po Europie, w latach 1908­1909

torach, o cyganerii artystycznej, o Ży-

OLGA CIWKACZ

drukuje Listy z Paryża, które również

dach i o Zakopanem, a także o sobie

byly recenzjami teatralnymi, tyle że

i o swojej lysinie". Jednakże czytelni-

Jak wiadomo, gazeta ,,Slowo

sztuk wystawianych w teatrach pa-

kom ,,Slowa Polskiego" kojarzyl się

Polskie" ukazywala się we Lwowie

ryskich, bądź też opisami i ocenami

Makuszyński w pierwszej kolejności z

w latach 1896­1915, a później od

najciekawszych wydarzeń kultural-

niezwykle interesującymi i oryginalny-

1919 do 1939 roku. Jerzy Jaro-

nych odbywających się we francu-

mi recenzjami teatralnymi. Kazimierz

wiecki zaznacza, iż ,,Slowo Polskie"

skiej stolicy. W latach 1905­1909 byl

Wierzyński wspominal, że: ,,Jako sta-

od 1897 r. jako pierwsze na terenie

Makuszyński jedynie nieetatowym

ly czytelnik lwowskiego dziennika

Galicji zaczęlo ukazywać się dwa

pracownikiem ,,Slowa Polskiego",

,,Slowo Polskie", w którym Makuszyń-

razy dziennie ­ poranne wydanie,

jednak po powrocie do Lwowa w

ski byl recenzentem teatralnym [...]

jeśli chodzi o naklad, bylo mniejsze,

1910 r. otrzymuje stalą posadę i pra-

roslem przez moje lata gimnazjalne

natomiast wieczorne ­ większe. We

cuje dla periodyku ­ z przerwami ­

w promieniu jego slawy". Swoje re-

Lwowie byla to najbardziej europej-

do 1939 roku. Sam Makuszyński tak

cenzje oraz inne utwory drukowal Ma-

ska gazeta, a miano to zawdzięcza-

oto napisal o owym fakcie w swoich

kuszyński na lamach ,,Slowa Polskie-

la swoim korespondentom, którzy

wspomnieniach: ,,zostalem stalym

go" obok artykulów wybitnych postaci

nadsylali telegraficznie wszelkie in-

wspólpracownikiem lwowskiego ,,Slo-

ze świata literatury i teatru. A recenzje

formacje ze wszystkich stron Polski

wa Polskiego", prowadząc po ustą-

teatralne, jak wiadomo, w latach

i z zagranicy. I wlaśnie ów telegraf

pieniu Jana Kasprowicza dzial krytyki

1905­1909 pisal dla lwowskiego cza-

nadzwyczajnie sprzyjal szybkości

teatralnej".

sopisma Jan Kasprowicz, a także

przekazywania wiadomości.

Niniejszy artykul traktować bę-

wybitny dramaturg i prozaik ­ Jan Au-

Jaskrawo wyrażane demokra-

dzie przede wszystkim o wspólpracy

gust Kisielowski, recenzje sztuk ope-

tyczne zorientowanie tego periodyku

Kornela Makuszyńskiego ze ,,Slowem

rowych pisal utalentowany krytyk

znacząco wplywalo na czytelników

Polskim", i to wlaśnie jako recenzen-

sztuki ­ Stanislaw Niewiadomski, dru-

,,Slowa Polskiego" i jego naklad się-

ta teatralnego, w latach 1905 ­ 1909.

kowane również byly artykuly popu-

gal dwudziestu tysięcy egzemplarzy

W przeciągu pierwszych pięciu lat

larnego na terenach Galicji reżysera

wydawanych w ciągu dnia. Swój

wspólpracy wydrukowal Makuszyń-

teatralnego ­ Zygmunta Wasilewskie-

sukces ,,Slowo Polskie" zawdzięcza-

ski na lamach ,,Slowa Polskiego" 75

go. Należy przypuszczać, że Maku-

lo m.in. wybitnemu dziennikarzowi ­

recenzji teatralnych, 9 cyklów wier-

szyński-recenzent mial dobrych na-

Tadeuszowi Romanowiczowi, ponad-

szy o różnej tematyce, 4 duże nowe-

uczycieli. Prawda i teatr w życiu kultu-

to z czasopismem wspólpracowali

le, 4 artykuly publicystyczne, 4 szkice

ralnym Lwowa zajmowaly bardzo

Tadeusz Rutowski i Witold Lewicki,

Kornel Makuszyński

podróżne, 18 artykulów z cyklu Listy

ważne miejsce. Repertuar Lwowskie-

poslowie Sejmu Galicyjskiego, któ-

z Paryża oraz jeden List z Anglii, a

aby strawić takie menu z dwunastu

go Teatru Miejskiego (oddzialu dra-

i umial, szelma, przepowiadać po-

rzy ksztaltowali niejako progresywny

ponadto ­ dużą liczbę przeróżnych

dań, przy muzyce raz smutnej, raz

matycznego) w latach 1905­1909 byl

godę lepiej od Pima, orientowal się

charakter gazety. W redakcji praco-

szkiców z życia Lwowa (zazwyczaj

wesolej, z divertissment baletowym

dosyć różnorodny. Lwowscy widzo-

bowiem wedle ,,darcia w nogach".

wal również poeta i felietonista ­ Sta-

ich nie podpisywal). W sumie na-

na deser". Także zakończenie, już po

wie w pierwszej kolejności mieli moż-

Każdy zresztą mial jakąś zreumaty-

nislaw Rossowski, czlonkiem redak-

zwisko autora pojawia się w gazecie

analizie wszystkich numerów przewi-

liwość poznawać komedie, farsy, jed-

zowaną babkę, która mu nieomylnie

cji byl niezwykle zdolny krytyk sztuki i

ponad 200 razy (!), a należy zwrócić

dzianych w programie, jest typową

noaktówki (krotochwile) popularnych

podpowiadala. Radio czasem lże,

dziennikarz ­ Stanislaw Niewiadom-

w tym momencie uwagę na fakt, iż w

dla pisarza zabawą leksykalną: ,,Ale

francuskich autorów ­ Genneguina

babka nie lgala nigdy. My umieliśmy

ski, który przez dlugie lata odpowie-

1905 r. ukończyl on zaledwie 21. rok

dobrze, że takie obfite przedstawie-

i Bilgauda, Franka de Kurela, Kisso-

wszystko i nie tylko wierzyliśmy w to

dzialny byl za redagowanie stron po-

życia i byl jedynie studentem oraz

nia odbywają się tylko raz na rok i że

na i Silvyni, rzadziej można bylo obej-

sami, najważniejsze jest to, że wie-

święconych przeglądowi oper wysta-

nieetatowym pracownikiem ,,Slowa

raz na rok jest tylko nowy rok".

rzeć sztuki Bernarda Shawa i Oscara

rzyli w to lagodni nasi czytelnicy". O

wianych w teatrze lwowskim. W tejże

Polskiego". Trudno sobie wyobrazić,

W tym momencie należy zwrócić

Wilde a, od czasu do czasu także ­

napięciu oraz szybkości, z którą bar-

samej redakcji pracowali wreszcie

jak w praktyce wyglądala ta dzienni-

uwagę na fakt, iż mial Makuszyński

dramaty Henryka Ibsena, Gerharta

dzo często przychodzilo pracować

Bronislaw Laskownicki, Józef Bern-

karska praca mlodego pisarza. Sam

rzadki dar ­ lekkie pióro mianowicie,

Hauptmanna, Anatola France a, Hen-

mlodemu dziennikarzowi, świadczyć

stein, Konstanty Srokowski, Leopold

Kornel Makuszyński wspominal, jak

co nagminnie bylo wykorzystywane

ry ego Bernsteina, Hermana Zuder-

może między innymi następujący

Szendrowicz i Antoni Choloniewski.

funkcjonowala na początku XX wieku

w redakcji lwowskiego czasopisma:

manna. Polska dramaturgia niezwy-

fakt: 1 stycznia 1907 roku w pierw-

Wybitny literaturoznawca i profesor

redakcja gazety. Uczynil to między

,,W mlodych latach; kiedy zajmowa-

kle rzadko gościla na scenach teatrów

szym numerze ,,Slowa Polskiego"

Uniwersytetu Lwowskiego, Juliusz

innymi po to, aby: ,,opisem jej zdu-

lem się dziennikarstwem, pisalem

lwowskich. Spomiędzy polskich dra-

Makuszyński drukuje recenzję-spra-

Kleiner, systematycznie drukowal na

mieć mlode dziennikarskie pokolenie

wszystko; pisalem przeto: felietony,

maturgów niekiedy wystawiano sztuki

wozdanie z noworocznej sztuki te-

lamach ,,Slowa" swoje artykuly pu-

wielkich panów, mających na swe

wiersze uroczyste, krytyki teatralne,

Adama Mickiewicza, Juliusza Slo-

atralnej ­ tak zwanej tradycyjnej ,,Re-

blicystyczno-naukowe. Oprócz tego,

uslugi ajencje prasowe, linotypy,

opisywalem pogrzeby i pożary, ,,robi-

wackiego, Stanislawa Wyspiańskie-

duty" ­ ,,Rok 1906. Przegląd scenicz-

należy dodać, najbardziej utytulowa-

telefony, radio, telefotosy, rotacyjne

lem" kronikę miejską, odbieralem te-

go, Gabrieli Zapolskiej, Jerzego Żu-

ny w 12 odslonach". Aby napisać taki

ni ówcześni polscy pisarze starali się

maszyny i sto innych wynalazków.

lefony, bardzo się to podobalo krwio-

lawskiego, Jana Nepomucena Ka-

artykul, przede wszystkim należalo

o to, by ich utwory byly drukowane

Tylko siąść i pisać, a potem usmażyć

pijcy redaktorowi". I nawet Jan Za-

mińskiego, Karola Irzykowskiego i in-

obejrzeć sztukę, która rozpoczynala

we lwowskim periodyku.

to w roztopionym olowiu. Nie takie

hradnik w swym zlośliwym artykule o

nych. Taka polityka repertuarowa te-

się niemalże o pólnocy, zachować

W tym szacownym towarzystwie

książęce mieliśmy życie, my stare

dzialalności Makuszyńskiego-felieto-

atru niepokoila mlodego recenzenta.

jasny umysl, szybko opisać to, co się

od 1905 r. rozpoczyna swoją pracę

W swoim artykule Uwagi nad repertu-

redakcyjne konie, chodzące przez

nisty ,,Slowa Polskiego" akcentowal

obejrzalo, zanieść treść do redakcji,

literacką i dziennikarską w ,,Slowie

arem Kornel Makuszyński pisze, iż

dzień i noc w skrzypiącym kieracie.

ten szczególny dar pisarza: ,,Nikt, tak

gdzie z maksymalną szybkością byla

Polskim" Kornel Makuszyński, który

Nieprawdaż, stary reporterze, któ-

jak on, nie potrafi w dwie godziny

repertuar Lwowskiego Teatru Miej-

ona drukowana, by ukazać się w po-

byl jeszcze w owym czasie studen-

ry byś wstal z trumny, aby wlasny

kropnąć felietonu o Reymoncie, czy o

skiego w sezonie 1907­1908 podob-

rannym wydaniu czasopisma. I ­ jak

tem Wydzialu Filozoficznego Uniwer-

opisać pogrzeb?". Z tych slów latwo

malżeńskiej zdradzie, o mah-johu czy

ny byl do bardzo wychudzonego czlo-

zawsze ­ artykul ten byl napisany w

sytetu Lwowskiego. W latach 1908

zrozumieć, jakie predyspozycje, ta-

o wyścigach, o tym, jak żyć bez pie-

wieka, który pokutuje za swoje grze-

blyskotliwy sposób ­ z charaktery-

­ 1910 przebywa pisarz we Francji,

lenty powinien posiadać ówczesny

niędzy i o tym, jak dać zarobić lu-

chy, wygląda zaś: ,,jak spichlerz pol-

styczną dla stylu Makuszyńskiego-

gdzie kontynuuje naukę w paryskiej

dziennikarz: ,,Za naszych czasów

dziom, którzy żyją z kradzieży cu-

skiego szlachcica, który się zrujnowal

recenzenta lekkością; artykul ten

Sorbonie, nie traci jednak kontaktów

[...] dziennikarz byl encyklopedią,

dzych pieniędzy. Przede wszystkim

na jakąś wesolą wdówkę". Przyczyną

byl oryginalny i zawieral sporą dozę

ze ,,Slowem Polskim" ­ wysyla redak-

polihistorem, politykiem, felietonistą

zaś pisze Makuszyński o teatrze i ak-

tego stanu rzeczy jest, jego zdaniem,

humoru: ,,Trzeba mieć strusi żolądek,

cji czasopisma swoje szkice z podró-