18

Okruchy historii

14­27 lutego 2020 nr 3 (343) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Król polskiej nafty

1 listopada 1900 roku w dalekim austriackim uzdrowisku Nauheim zmarl na zawal serca

Stanislaw Szczepanowski. Kurier Lwowski w nekrologu między innymi pisal: ,,Jest przecież

coś tragicznego w równoczesnej śmierci dwu ludzi (Szczepanowskiego i Odrzywolskiego),

o których historia przemyslu naftowego nie może wprawdzie dotychczas powiedzieć, czy

należeli do jego najwybitniejszych pionierów, czy też w tyl go cofnęli, ale którzy dla tego

przemyslu żyli calą duszą i sercem, dla niego dzialali z dobrą wiarą".

naocznych świadków. Powstaje cal-

JURIJ SMIRNOW

kiem inny obraz Szczepanowskie-

Minęlo ponad sto lat i obraz

go, czlowieka utalentowanego, ale

Szczepanowskiego nabral tylko po-

niepraktycznego, fachowo nieprzy-

zytywnego oddźwięku, przedstawia

gotowanego do prowadzenia inte-

się go jako czlowieka, który nie tylko

resów, który zaniedbal kierownictwo

dążyl do rozwoju Galicji, likwidacji jej

swoimi przedsiębiorstwami, nie umial

zacofania i nędzy, rozwoju wielkiego

znaleźć uczciwych pomocników i dy-

przemyslu naftowego i węglowego na

rektorów. Każde z jego poczynań

skalę europejską, ale też osiągnąl wy-

skończylo się krachem finansowym

bitne sukcesy oraz zarobil miliony. W

i bankructwem.

idealizowanych życiorysach Szcze-

Otóż, po przyjeździe do Galicji

panowskiego przedstawiono jako ide-

33-letni Stanislaw Szczepanowski

alistę, wybitnego fachowca przemyslu

zrozumial, że nie ma fachowego przy-

naftowego i patriotycznego polityka,

gotowania dla poszukiwania i eksplo-

który padl ofiarą intryg nieuczciwych

atacji pokladów ropy naftowej i węgla.

ludzi i tzw. koltunerii galicyjskiej. To

Dlatego odbyl w Wiedniu dodatkowe

wlaśnie oni doprowadzili do upadku

kilkumiesięczne studia w Państwo-

Franciszek Zima, pragnąc ratować

nigdy nie zostaly do końca zbadane

wrażenie, bo mialy one i w Wiedniu

jego licznych przedsiębiorstw, więcej

wym Instytucie Geologicznym. Po-

Szczepanowskiego, pożyczyl mu na

i ujawnione, pozostaly sekretem do

milionowe zobowiązania.

­ do bankructwa i do procesu o afe-

tem postanowil zakupić niewielkie

weksle bez pokrycia kolejną wielką

dnia dzisiejszego.

Dla ratowania GKO Wydzial Kra-

rach w Galicyjskiej Kasie Oszczęd-

tereny w Slobodzie Rungurskiej i

kwotę z nadzieją, iż dlużnik trafi tym

Byla to jedna z najważniej-

jowy ulokowal w niej 3 mln zlr., Na-

ności (GKO). W wielkim skrócie

rozpocząć poszukiwania ropy naf-

razem na ,,wielki węgiel". Przeciw-

szych tajemnic Szczepanowskiego

miestnictwo ­ 7 mln zlr. z funduszy

wspólczesne biogramy Stanislawa

towej. Ale, jak przyznal na procesie,

nicy polityczni Szczepanowskiego

w sądzie lwowskim. We Lwowie

propinacyjnych. W taki sposób uspo-

Szczepanowskiego mają charakter

,,po raz pierwszy mial do czynienia z

wymusili na Namiestniku Galicji

wybuchla panika, tysiące drobnych

kojono klientów GKO i przywrócono

panegiryczny.

kontraktami kupna, w czym nie mial

kontrolę w GKO. Wybuchl skandal.

wlaścicieli książeczek wkladowych

stabilność w dzialalności Kasy.

Otóż nasz bohater urodzil się w

poprzednio żadnej praktyki. Jeszcze

Zima trafil do więzienia, Szczepa-

rzucily się po odbiór w Kasie swoich

Prasa byla pelna poglosek o

1847 roku i pochodzil z Wielkopolski.

mniej mial praktyki w przemyśle naf-

nowski dostal ataku serca. Po re-

pieniędzy. Spekulanci powielali po

machinacjach w GKO. Rozpoczęto

Po ukończeniu gimnazjum wyjechal

towym. W Anglii tego przemyslu nie

konwalescencji i procesie, w którym

Lwowie pogloski, że Kasa wyplaci

śledztwo. Wśród oskarżonych m.in.

do Anglii, gdzie otrzymal wyksztalce-

bylo". Najpierw mial szczęście ­ na

zostal uniewinniony, wyjechal do

wklady, ale bez procentu. Pod gma-

byli Franciszek Zima, Stanislaw

nie i rozpocząl pracę zawodową jako

zakupionych terenach trysly niespo-

sanatorium Nauheim i tam zmarl.

chem GKO zebraly się tlumy wla-

Szczepanowski i buchalter GKO

urzędnik w sekretariacie dla kolonii in-

dzianie fenomenalne ilości ropy, ale

Tak zakończyla się kariera Stani-

ścicieli drobnych wkladów, ,,wylącz-

Eugeniusz Wędrychowski. Proces

dyjskich oraz w redakcji czasopisma

Szczepanowski byl do tego praktycz-

slawa Szczepanowskiego, któremu

nie prawie Żydzi". Kurier Lwowski

sądowy rozpocząl się 2 październi-

,,Times". Po czternastoletnim pobycie

nie malo przygotowany, ,,jako praktyk

wspólcześni nadali przydomek ,,król

donosil, że ,,8 lutego szturmowano

ka 1899 roku po śmierci dyrektora

w Londynie rzucil wszystko i przyje-

nie mógl zastosować teorii. W wir

polskiej nafty".

chal do Lwowa. Mial 33 lata, byl ide-

interesów wszedl bez praktycznego

W  życiu  Szczepanowskiego

alistą wizjonerem. Uważal, że trzeba

przygotowania". Nadmierna ilość ropy

jednak nie wszystko bylo tak jedno-

najpierw zarobić majątek, a dopiero

,,wprowadzila trudność w manipulacji

znacznie, jego kariera zawodowa

później z pozycji czlowieka sukcesu

towarowej i chaos w rachunkach".

i polityczna w Galicji rozwijala się

zabrać glos w sprawach publicznych.

Postanowil zakupić nowe tereny naf-

daleko nie zawsze pomyślnie, bylo

Fortunę postanowil zdobyć w prze-

towe, ale już za pożyczone w bankach

w niej niemalo niespodzianek, nie-

myśle naftowym. Mial intuicję. Już po

pieniądze. Niestety nie dbal o warunki

fortunnych posunięć finansowych,

kilku dniach wiercenia w Slobodzie

kredytowania i nie znal się na tym.

tajemnic i sekretów. Część wyszla na

Rungurskiej kolo Kolomyi trafil na

Rozwijając dzialalność postanowil

jaw podczas procesu sądowego w

bogate poklady ropy. Byl rok 1880.

Szczepanowski zająć się destylacją

sprawie katastrofy finansowej GKO.

Z dnia na dzień stal się bogatym

ropy i ogromnym nakladem, wedlug

Galicyjska Kasa Oszczędności

czlowiekiem. ,,Wielką naftę" odkryl w

najnowszych osiągnięć techniki za-

byla największym bankiem w Galicji

Schodnicy pod Boryslawem.

lożyl rafinerię w Peczyniżynie. I znów

z kapitalem ponad 33 mln zlr. Przez

Kopalnie Szczepanowskiego byly

niefortunnie. Peczyniżyn znajdowal

wiele lat jej finansami bez kontroli

szkolą, w której ksztaltowano umie-

się zbyt daleko od kopalni ropy i od

zarządzal Franciszek Zima, dyrektor

jętności fachowe mlodego pokole-

kolei. Interes w kopalni w Slobodzie

urzędujący, znający Szczepanow-

nia nafciarzy galicyjskich. Chodzil

przedstawial się tak, że ,,wszelkie po-

skiego jeszcze z Londynu. Dziwnym

w roboczej bluzie, pracowal często

ważniejsze zyski i dochody utopione

zbiegiem okoliczności, na nieprawi-

GKO z taką silą, że po chwili drzwi

Zimy. Wyrok lawy przysięglych byl

razem ze swymi wiertaczami, dając

zostaly w destylarni w Peczyniżynie".

dlowości i nadużycia w dzialalności

zatarasować musiano i policja z

niespodzianką dla publiczności i nie-

im przyklad zręczności. Dochody z

Szczepanowski też bez odpo-

GKO, falszowanie bilansów i weksli,

trudem utrzymywala porządek". W

których kól politycznych. Uwolniono

dzialalności przemyslowej przezna-

wiedniego rozeznania w ludziach

udzielanie bardzo wysokich kre-

styczniu 1899 roku, w przeddzień

wszystkich oskarżonych, również

czal na ulepszenia techniczne.

mial poważne klopoty finansowe ze

dytów bez pokrycia przez lata nikt

krachu GKO stan wkladów wynosil

Szczepanowskiego, co oczywiście

W 1886 roku uzyskal mandat do

wspólnikami. Niejeden go wykorzy-

nie zwracal uwagi i nie kontrolowal

33.275.414 zlr., w najbliższe miesią-

nie zwolnilo go od wyplaty miliono-

parlamentu wiedeńskiego, a trzy lata

stywal lub zwyczajnie okradal. Abso-

rzeczywistego stanu wykorzystywa-

ce wycofano wkladów na 7.203.880

wych dlugów.

później zostal poslem na Sejm Kra-

lutnie nieracjonalnie Szczepanowski

nia kapitalu. W styczniu 1899 roku

zlr. Dlugi tylko Stanislawa Szczepa-

Proces ujawnil wiele bardzo cie-

jowy we Lwowie. W 1888 roku wydal

postanowil sprzedawać swoją pro-

wybuchl skandal, kiedy ujawniono

nowskiego wynosily 5.525.439 zlr.,

kawych faktów w życiorysie Szcze-

swoją slynną książkę ,,Nędza Galicji

dukcję za granicą, gdzie ceny byly

ogromne dlugi Szczepanowskiego

zaś fundusz rezerwowy Kasy sta-

panowskiego i jego dzialalności

w cyfrach". Nakreślil w niej program

znacznie niższe niż w Galicji. Do te-

w sumie 5.525.439 zlr. oraz jego fak-

nowil tylko okolo 4 mln zlr. Zaistnial

jako przedsiębiorcy i polityka. O tym

uzdrowienia gospodarczego kraju.

goż dochodzily znaczne koszty trans-

tyczną niewyplacalność i bankructwo

stan niewyplacalności. ,,Katastrofa

dokladnie mówil pod przysięgą sam

Popularność i sukcesy, które

portu. Na procesie Szczepanowski

jego przedsiębiorstw. Zima podal się

wstrząsnęla calą Galicją, zatamo-

Szczepanowski, jak również jego

odnosil Szczepanowski, budzily za-

powiedzial: ,,Nie mialem doświadcze-

do dymisji, w lutym 1899 roku zostal

wala obrót, przemysl i handel, wy-

obrońca dr Michal Grek, pisala ów-

wiść krajowej koltunerii. Zajęty spra-

nia, nie bylem ,,geschäftsmannem" w

aresztowany i osadzony w śledczym

wolala niedowierzanie zagranicy w

czesna prasa lwowska. Dla zrozu-

wami politycznymi, nie mial czasu

najlepszym znaczeniu fachowym".

więzieniu, gdzie zmarl 3 sierpnia te-

produktywność i uczciwość kraju".

mienia dokonań Szczepanowskiego

na pilnowanie swoich interesów

Również zauważyl, że mial wspólni-

goż roku w okolicznościach bardzo

Wiadomości o zachwianiu się wiel-

w przemyśle naftowym i węglowym w

gospodarczych. Dyrektor urzędują-

ków, ale tylko do zysków, do strat ich

podejrzanych, prawdopodobnie zo-

kich firm naftowych w Galicji wy-

Galicji sięgnijmy do, praktycznie dziś

cy Galicyjskiej Kasy Oszczędności

nie bylo. W rezultacie byl obciążony

stal otruty. Okoliczności jego śmierci

wolaly w Wiedniu przygnębiające

zapomnianych, materialów i relacji