21

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 14­27 lutego 2020 nr 3 (343)

Legendy starego Stanislawowa  (cz. 31)

IWAN BONDAREW

Okupant-ukrainofil

Na początku I wojny światowej

szczęście odwrócilo się od Au-

Przypadek dra

striaków ­ Rosjanie szybko zajęli

Kopystiańskiego

znaczną część Galicji i 3 września

Po raz pierwszy mieszkańcy Sta-

weszli do Stanislawowa. Biskup

nislawowa ujrzeli wojska rosyjskie

Grigorij Homyszyn uciekl, a w jego

3 września 1914 roku. Na przedzie

rezydencji przy ul. Lipowej (ob.

jechala kozacka sotnia. Kawalerzyści

Szewczenka 14) moskale umieścili

dziwili się bogactwu miasta, jednak

komendę wojskową. Wyżsi du-

grabieży sklepów im zakazano, a i nie

chowni, jak zresztą dziś, żyli sobie

bylo zresztą na to czasu. Wówczas

wówczas nieźle, więc w budynku

zaczęli grabić mieszkańców miasta,

bylo co szabrować. Komendant

przy czym robili to w dość oryginalny

okazal się jednak czlowiekiem z

sposób.

zasadami. Osobiście zaplombowal

Kozacy wypatrywali w tlumie

Palac biskupi przy ul. Lipowej

General Ferdynand Webel

wejście na piętro, gdzie mieścily

przyzwoicie ubranych ludzi i pytali

lubil sobie golnąć

Widać na nim wysadzony most, rze-

tej okolicy zaznaczona jest cegielnia

się prywatne apartamenty biskupa,

ich która godzina. Gdy tylko ofiara

kę, a w oddali jakieś przemyslowe

przy ul. Nowy Świat (ob. Chmielnic-

i urzędowal jedynie w biurach na

wyciągnęla zegarek, natychmiast byl

Czekalow, usiluje w jakiś sposób

zabudowania z wysokim kominem.

kiego). Należala ona do niejakiego

parterze.

,,konfiskowany". Protestujący prze-

przywrócić porządek w mieście. W

Pośród użytkowników Facebooka

Sommera i byla drugą co do wielko-

Gdy w czerwcu 1915 roku Au-

ciwko tej rekwizycji dostawali batem.

tym celu wydaje ,,Obowiązujące za-

zawiązala się ożywiona dyskusja,

ści produkcji w Stanislawowie. Pro-

striacy odbili miasto, biskup powrócil

W pierwszy dzień okupacji miasta

rządzenie", którego dziewiąty punkt

gdzie by to moglo być? Gdybyśmy

dukowala do 2 mln cegiel rocznie.

do swojej rezydencji. Gdy wszedl do

od mieszkańców (przeważnie Ży-

glosi, iż ­ ,,surowo zabrania się

mieli tylko jedną rzekę, byloby la-

Dziś w tym miejscu są magazyny

swych apartamentów, ze zdziwie-

dów) zarekwirowano kilkaset zlotych

sprzedawać lub dawać żolnierzom

twiej określić to miejsce. Ale mamy

aptek.

niem zobaczyl, że nic nie zginęlo

i srebrnych zegarków.

alkohol". Zakaz chyba jednak nie od-

dwie rzeki! Dziś przez Bystrzycę So-

W ten sposób rozwiązalem za-

­ wszystkie rzeczy byly tak, jak je

W tym czasie mieszkal w Sta-

niósl skutku i żydowscy sklepikarze

lotwińską i przez Bystrzycę Nadwór-

gadkę. Puzzle się ulożyly. Teraz, jak

zostawil. Nawet pióro leżalo na stole

nislawowie profesor ukraińskiego

nadal w pelnej mierze zaopatrywali

niańską przerzucono zupelnie inne

pożartowal pan Bażaluk, należy tyl-

tak, jak wladyka go odlożyl.

gimnazjum, dr filozofii, niejaki Adrian

Moskali w wódkę. Dlatego 11 wrze-

mosty. Jedyny szczegól to komin na

ko ustalić, kto stoi na moście.

Czym można wytlumaczyć takie

Kopystiański. Byl rusofilem, otóż,

śnia już nowy komendant, Jerszow,

horyzoncie.

zachowanie rosyjskiego komendan-

gdy spotkal rosyjski patrol z radością

zakazal ponownie sprzedaży wódki

Ktoś przypuścil, że jest to most

ta? Wśród mieszkańców chodzily

zawolal: ,,Bogu niech będą dzięki, że-

żolnierzom. Rzecz jasna, zarówno

Pozdrowienie generalskie

na Bystrzycy Nadwórniańskiej. Fo-

Gdy w czasie I wojny światowej

pogloski, że byl to Ukrainiec znad

śmy was zobaczyli!".

sprzedawcy, jak i żolnierze mieli

tograf stal od strony Chryplina, a

Rosjanie zajęli Stanislawów, w mie-

Dniepru i to z tych ,,świadomych".

komin ­ to miejska elektrownia. Jed-

ście na pewien czas rozlokowal się

Podobno, gdy przechadzal się po

nak elektrownia zbudowana zostala

sztab 30 korpusu artyleryjskiego. Sze-

komnatach, zobaczyl w jednej z nich

w 1928 roku, a zdjęcie pochodzi z

fem sztabu byl general major Mykola

portret Szewczenki ­ poety którego

jesieni 1914. Klucz do rozwiązania

Monkiewic. Przed wojną byl kurato-

uwielbial. Postanowil więc uczynić

zagadki podal kowal Wsiewolod Ba-

rem wywiadu wojskowego i kontrwy-

wszystko, aby ten bastion ukraińsko-

żaluk. Jest on doświadczonym ry-

wiadu carskiej armii.

ści nie zostal naruszony przez pija-

bakiem i zauważyl, że rzeka plynie

Czlonkowie sztabu zamiesz-

nych soldatów.

od prawej ku lewej. Jeżeli to ma być

kali w hotelu ,,Cytadela", na rogu

Piękna legenda, jest jednak

Bystrzyca Nadwórniańska, to foto-

obecnych ulic Strzelców Siczowych

pewne ,,ale". Zachowaly się dwie

grafowano od strony Stanislawowa,

i Mazepy. Po zalamaniu się frontu

odezwy komendantów miasta. Jed-

zaś po przeciwnej stronie mialby

w Gorlicach sytuacja zmienila się

ną podpisal Czekalow, drugą ­ Jer-

być Chryplin. Ale tam nie bylo wów-

na korzystną dla Austriaków i 19

szow. Nazwiska niby rosyjskie, ale

czas żadnych większych zakladów

lutego 1915 roku Rosjanie opuścili

kto wie...

przemyslowych.

Stanislawów.

Rozpatrzmy inną wersję. Jest to

Gdy wszystko już bylo gotowe

Nieznajomi na moście

Rosyjscy kozacy w Stanislawowie

Bystrzyca Solotwińska, fotograf stoi

do opuszczenia miasta, Monkiewic

Tak czy owak, ale w ciągu ostat-

na Pasiecznej i robi zdjęcie miasta.

poprosil wlaściciela hotelu o kawalek

rozkaz Jerszowa w glębokim powa-

nich stu lat nasze miasto zmienilo się

Mlody kozak podjechal do dok-

Aparat rejestruje prawdopodobnie

papieru. Napisal coś na nim i podal

żaniu i pijaństwo trwalo nadal.

bardzo. Dlatego, gdy przeglądam

tora i zadal sakramentalne pytanie:

gorzelnię. Gdyby to jednak byl most

wlaścicielowi mówiąc: ,,Proszę to

Wówczas komendant powziąl

stare fotografie, podpisane jako ,,Sta-

,,Która godzina?". Latwowierny pro-

drogowy, to by się zgadzalo, ale tam

oddać pierwszemu austriackiemu

radykalne kroki. Jak pisze kroni-

nislawów", dlugo się zastanawiam ­

fesor już chcial wyciągnąć zegarek,

karz Szymon Szpund ­ ,,rozkazal

gdy raptem zobaczyl lańcuszek od

wszystkim rafineriom i gorzelniom

zegarka, zwisający z kozackiej torby.

zaprzestać  produkcji  wszelkich

Inteligentny profesor zorientowal się

napojów alkoholowych, caly zaś

od razu i przytomnie odpowiedzial:

zapas likierów i spirytusu wylać z

,,Bogu niech będą dzięki, zegarek już

cystern w ciągu 24 godzin". Z po-

mi zabrano!". Kozak tylko się roze-

wodu rozkazu w kanalizacji znalazl

śmial i odjechal.

się caly zapas wyprodukowanego

Dr Kopystiański nawiązal z Ro-

spirytusu. Szkody wyniosly ponad

sjanami tak dobre stosunki, że opu-

500 tys. koron.

ścil miasto wraz z nimi w następnym

Glówne zapasy spirytusu znaj-

roku.

dowaly się w gorzelni Libermana

(do niedawna TM ,,Kniaginin") i Go-

Alkohol i moskale

fszteldera. Gdy zaczęto zlewać al-

Każdy alkoholik marzy o darmo-

kohol po prostu na ulicę do kanali-

wej wódce. Idealnie byloby, gdyby

zacji deszczowej, z calego miasta

odkręcić kran, a tam... strumieniem

i okolicznych wiosek zbiegli się

leje się wódeczka. Jesienią 1914

pijacy i czerpali okowitą kubkami,

roku marzenia stanislawowskich pi-

Zniszczony most w Stanislawowie. Rok 1915

rękoma, kapeluszami, wazonikami

jaków prawie się ziścily. Wprawdzie

na kwiaty, a nawet psimi miskami.

widać kolejowy i polożony jest on

patrolowi, który jutro lub najdalej po-

skąd to fotografowano i czy w ogóle

spirytus wylewal się do ścieków ­ ale

To dopiero bylo widowisko!

znacznie bardziej na lewo

jutrze wstąpi do miasta".

jest to Stanislawów?

mniejsza o to.

Następnie dowództwo garnizonu

Musialem zrobić eksperyment ­

W notatce, zaadresowanej do

Oto przyklad. W 1915 roku ro-

Początek wybuchu I wojny świa-

wprowadzilo karę śmierci za handel

wziąć wspólczesną mapę i polożyć

austriackiego dowództwa napisal:

syjski departament kolei żelaznych

towej. 3 września wojska rosyjskie

napojami alkoholowymi. Wojskowych

linijkę pod kątem wykonanej foto-

,,Szef sztabu rosyjskiego korpusu po-

wydal ,,Album rodzajów urządzeń

wchodzą do miasta. ,,Wyzwoliciele"

też surowo karano za pijaństwo. Do-

grafii. Okazuje się, że komin mialby

zostaje bardzo zadowolony z pobytu

dróg żelaznych Galicji". Zamiesz-

dość hucznie obchodzą to wydarze-

wódca korpusu, gen. Ferdynand We-

być gdzieś pomiędzy ulicami Mak-

w mieście i szczerze życzy wam dość

czono tam zdjęcia wysadzonych

nie. Tutejsza wódka na tyle spodo-

bel, by popijać szampana, który bar-

symowicza i Bogdana Chmielnic-

krótkiego i nieprzyjemnego stacjono-

przez Austriaków mostów i ich od-

bala się żolnierzykom, że w ciągu

dzo lubil, musial ukrywać się w schro-

kiego. Dziś różnych przedsiębiorstw

wania w Stanislawowie".

budowy przez rosyjskie wojska ko-

kilku dni dzielni wojacy zamienili się

nie przeciwlotniczym. Na pewien czas

lejowe. Jedno ze zdjęć podpisane

jest tam bez liku, ale w tamtych cza-

Życzenie spelnilo się ­ już 4

na nieogolonych zbirów, buchają-

pijaństwo zostalo powstrzymane. Ale

jest tak: ,,Odnowienie mostu na rze-

sach? Przestudiowalem uważnie

marca wojska rosyjskie wrócily do

cych oparami alkoholu. 5 września

nie na dlugo.

ce Bystrzycy na stacji Stanislawów".

mapę Stanislawowa z 1919 roku. W

miasta.

komendant Stanislawowa, niejaki