24
Okruchy historii
1427 lutego 2020 nr 3 (343) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Antybohaterowie Stanislawowa
Ten artykul poświęcam tym, którzy wyrządzili wielkie szkody naszemu miastu. Mówi
się czasem o kimś, że ,,rosną za nim zlote wierzby", co znaczy że nic dobrego uczy-
nić mu się nie udalo, lecz ciągną się za nim same klopoty i nieporozumienia. Za oso-
bami, które przedstawiam niżej, już nie wierzby, lecz cale bukowe lasy wyrosly.
zić. Epidemia pochlonęla w mieście
widokowy. Uiściwszy 20 hrywien,
IWAN BONDAREW
1332 osoby, czyli czwartą część
można wejść na szczyt wieży i po-
tekst
mieszkańców Stanislawowa.
dziwiać urbanistyczne widoki. A
archiwum autora
wlaściwie, co tu podziwiać? Wokól
ilustracje
historycznego Rynku miasta sterczą
Marmolada pani Wermut
Gdyby nie ta kobieta, nasze mia-
wspólczesne centra handlowe, które
Klótnia dwóch hetmanów
Stanislawowska forteca zostala
sto wyglądaloby zupelnie inaczej. Nie
calkowicie znieksztalcily harmonijny
zalożona w sposób, który mial ją
wiadomo byloby lepsze czy gorsze
widok śródmieścia. W tle widnieją
uczynić niezdobytą. Zawsze jed-
ale na pewno byloby inne. To ona
wspólczesne blokowiska, które też
nak musi nastąpić ten ,,pierwszy
podzielila historię miasta na ,,przed
nie dodają pejzażowi oryginalności.
raz". Interesujące jest to, że ,,cno-
i po" pożarze.
Zamiast schludnych kamieniczek,
ty" miasto pozbawili nie Turcy czy
Przedstawiam: Chana Dwoira
pokrytych dachówką, widzimy na-
Tatarzy, lecz wspólbracia Polacy.
Wermut. Wdowa po Jankielu We-
gromadzenie szkla i betonu pokryte
Wprawdzie przy wydatnej pomocy
rmucie mieszkala przy ul Lipowej 22
tandetną blachodachówką w gryzą-
Adam Mikolaj Sieniawski
Moskali jakżeby mogloby obejść
(ob. Szewczenki). Na slodkie życie
cych kolorach.
się bez nich.
Potocki jednak nie byl w ciemię
kobieta zarabiala sprzedażą smacz-
Jak to się moglo stać, że w ciągu
Hauptsturmführera SS Hans
Z początkiem XVIII wieku w
bity. W 1709 roku jego zięć Adam
nych buleczek z wlasnej niewielkiej
dziesięciu lat centrum Iwano-Fran-
Krüger
Rzeczypospolitej wybuchla krwawa
Śmigielski najechal rezydencję Sie-
piekarni. Najsmaczniejsze byly te ze
kiwska stalo się mieszanką Szan-
wojna domowa, do której wsadzili
niawskich w Brzeżanach. Chociaż
śliwowymi powidlami wlasnej pro-
dopalek, powodując pożar. Piekarnia
ghaju i Trojeszczyny (wieś w obrębie
swój nos najbliżsi sąsiedzi. Część
miasteczku udalo się obronić, jed-
dukcji.
należala jednak do pani Wermut i to
Kijowa red.)? Winni są budowlańcy.
szlachty popierala prawowitego króla
nak palacyk myśliwski w miejscowo-
28 września 1868 roku na po-
ona powinna byla zadbać o wszystko
Z jednej strony można ich zrozumieć,
Augusta II, będącego sojusznikiem
ści Raj zięć spalil.
dwórku pani Wermut smażono na
w tym i o bezpieczeństwo przeciw-
bo chlopcy niezbyt przejmowali się
rosyjskiego cara. Reszta obrala sobie
otwartym ogniu kolejną porcję powi-
pożarowe.
estetyką i za swoje metry kwadrato-
za monarchę Stanislawa Leszczyń-
del. Nagle podmuch wiatru przeniósl
Ponieważ portret Chany Dwoiry
we chcieli skosić jak najwięcej kasy.
Śmierć w żolnierskim
skiego, wspieranego przez szwedz-
iskry z ognia na stojącą obok szopę.
Wermut nie zachowal się, wybraliśmy
Mieli zasadę: wybudować jak najta-
plecaku
kie bagnety.
Kolejnym antybohaterem byl
Na nieszczęście jej dach byl obficie
zdjęcie starej kobiety, która sympatii
niej, sprzedać jak najdrożej.
Wlaścicielem Stanislawowa byl
nieznany żolnierz rosyjski, który
wysmarowany naftą aby nie gnil i
wcale nie wywoluje.
Ale jak wytlumaczyć armię urzęd-
wówczas Józef Potocki. Jego żona
przywlókl do miasta dżumę. Stalo
nie przeciekal. Silny wiatr rozniecil
ników, którzy mieli stanąć na straży,
byla krewną Leszczyńskiego, więc
się to w roku 1770. Caryca Katarzy-
plomień i po chwili plonęla już cala
broniąc miasta przed swawolą bu-
Czarny Hans
magnat nie wahal się dlugo, do ja-
na II prowadzila wojnę z Turkami o
ulica, a w ślad za nią cale śród-
Historycy stale podkreślają,
dowlańców, ale nie stanęli? Zapewne
kiego obozu przystać. Wdzięczny
dostęp do Morza Czarnego, walki
mieście.
że Stanislawów byl miastem wielu
też mieli jakieś roszczenia. Dlatego
toczyly się w Moldawii, na Krymie i
narodowości, które żyly ze sobą w
na wybrzeżach czarnomorskich. Co
zgodzie: Żydzi, Polacy, Ukraińcy, Or-
wobec tego Moskale robili w Stani-
mianie, Niemcy i nie wiadomo kto tam
slawowie? spytacie.
jeszcze. Obecnie większość miesz-
Rzeczpospolita zachowywala w
kańców Iwano-Frankiwska stanowią
tej wojnie neutralność, a ponieważ
Ukraińcy. Tak jednolite narodowościo-
królowal w Polsce wówczas kocha-
wo miasto stalo się dzięki ,,staraniom"
nek carycy Stanislaw August Ponia-
Hansa Krügera.
towski, wojsko rosyjskie czulo się na
Ten mężczyzna byl szefem sta-
ziemiach Polski jak u siebie w domu.
nislawowskiego Gestapo w stopniu
Zajęli Stanislawów i zorganizowali
hauptsturmfürera SS. W Wermach-
Tak mogla wyglądać Chana
tu bazę aprowizacyjną, skąd zaopa-
cie dorównywalo to stopniowi kapi-
Dwoira Wermut
trywali swoją armię w Moldawii. Tym
tana. Tym niemniej skromny kapitan
sposobem któryś z żolnierzy przy-
utrzymywal w strachu cale miasto.
Ogień udalo się zagasić ogrom-
Symbol
wspólczesnego
wlókl zarazę do miasta. Może przy-
Na jego rozkaz okupanci przepro-
nym wysilkiem. Splonęlo doszczęt-
urzędnika. Obraz Rene Ma-
wiózl z Turcji jakieś trofea, zarażone
wadzili ,,akcję" na żydowskim cmen-
nie 260 budynków jedna czwarta
gritta ,,Syn ludzki"
tym śmiertelnym zarazkiem.
tarzu za jeziorem miejskim. W cią-
zabudowy miasta. Straty szacowano
Któryś z rosyjskich grena-
W tamtych czasach o higienie
gu jednego dnia 12 października
na astronomiczną jak na owe czasy
dierów zawlókl dżumę do
antybohaterem naszych czasów jest
osobistej i normach sanitarnych jesz-
1941 roku rozstrzelano tam okolo
sumę milion zlotych reńskich. Nie
Stanislawowa
po prostu zwykly urzędnik, ,,dzięki"
cze nie slyszano. Stloczone obok
10 tys. Żydów. Pozostalych spędzo-
obylo się też bez ofiar w ludziach.
monarcha wręczyl mu bulawę het-
któremu oblicze wspólczesnego
siebie w obrębie murów fortecznych
no do getta, ale i to nie uratowalo im
Policja przeprowadzila rzetel-
mana polnego, to znaczy uczynil
Frankiwska jest tak pokiereszowane
i przepelnione budynki nie mialy nic
życia. Podobne ,,akcje" mialy miej-
ne śledztwo i... nie ukarala nikogo.
,,zastępcą" naczelnego wodza armii
licznymi bliznami.
wspólnego z higieną ekskrementy
sce co jakiś czas, aż do 23 lutego
Chana Dwoira zwalila wszystko na
królewskiej. Król August, ze swej
To urzędnicy instytucji mających
1943 roku, kiedy to Niemcy oglosili
strony, na wodza swego wojska wy-
na celu dbanie o dobro zabytków,
miasto Stanislawów jako pierwsze w
znaczyl wlaściciela Brzeżan Adama
wydając pozwolenia na budowę po-
Rzeszy miasto wolne od Żydów.
Mikolaja Sieniawskiego. Obaj wo-
dobnych ,,cudów architektury", przy-
Tego, wprawdzie, Krüger nie
dzowie, rzecz jasna, nie znosili się
mykali oczy na pierwotne projekty
doczekal. Wcześniej zostal oskarżo-
nawzajem.
i uparcie nie zwracali uwagi na nie-
ny przez slużbę bezpieczeństwa o
W styczniu 1707 roku Stanisla-
legalne dodatkowe piętra. To urzęd-
zdradę tajemnicy państwowej. Zostal
wów otoczyly wojska Adama Sie-
nicy z wydzialów ochrony zabytków
zdegradowany i trafil za kraty. Przez
niawskiego, wspierane przez oddzia-
wydawali zezwolenia na wyburzanie
dluższy czas ,,wyczyny" Krügera w
ly rosyjskie. Potockiego w mieście
starych kamienic, jako ,,nie nadają-
Stanislawowie pozostawaly niezna-
nie bylo, stacjonujący zaś garnizon
cych się do remontu". Winni są rów-
ne, aż w 1960 roku niemiecka proku-
bronil się niemrawo, wobec czego
nież architekci, którzy zapomniawszy
ratura oskarżyla go o wyniszczenie
po kilku szturmach miasto padlo.
o calym pięknie, którego uczono ich
przykarpackich Żydów. Proces trwal
Po raz pierwszy, ale, niestety, nie po
na studiach, ulegli żądaniom inwe-
dlugo i Krüger zostal skazany na
raz ostatni w swej historii. Po pogro-
storów.
dożywocie. Jednak odsiedzial tylko
mach, grabieży i licznych gwaltach
Listę winnych obecnego wyglą-
18 lat i zostal zwolniony... za dobre
pozostala w mieście zaloga mo-
du naszego miasta można by kon-
wylewano do ścieków bezpośrednio z
sprawowanie.
swych czeladników, bo to oni sma-
skiewska. Moskale stali tu do końca
tynuować dlugo, ale po co? Dawny
okien, a żywność kupowano na rynku
żyli marmoladę na podwórku. Ci
roku, a przed odejściem ściągnęli z
urok miasta już nie powróci. Musimy
otoczonym wokól przez cmentarze.
znów przypomnieli sobie jakiegoś
A imię ich legion
magistratu olbrzymią kontrybucję
więc żyć w ,,modernowym" mieście.
Bardziej idealne warunki do roz-
Od niedawna na wieży iwano-
przechodnia w kapeluszu, który nie-
tysiąc talarów.
Dziękujemy wam, chlopcy za to!
woju epidemii trudno sobie wyobra-
frankiwskiego ratusza dziala placyk
udolnie przypalil fajkę lub rzucil nie-
