28
Okruchy historii
1427 lutego 2020 nr 3 (343) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Geniusz z Galicji
malarza Henryka Rauchingera. Go-
skopu, czyli aparatu do reprodukowa-
belin przedstawial apoteozę 50-lecia
nia obrazu na odleglość.
panowania cesarza Austro-Węgier
W 1897, a więc na dlugo przed
Franciszka Józefa I. Gobelin mial 148
powstaniem telewizji, Szczepanik
cm dlugości i 120 cm szerokości, tka-
opatentowal w Anglii aparat do repro-
Czy to nie paradoks, że doskonale wiemy, kim byly
ny byl z gęstością 100 nitek osnowy
dukowania obrazów na odleglość.
Projekt bazowal na rozwiązaniach,
i 66 nitek wątku na cm˛, czas tkania
osoby, z którymi się przyjaźnil: Mark Twain, Kazimierz
które później faktycznie zastosowa-
wynosil 6 godzin. Cesarz przybyl do
Przerwa-Tetmajer czy Gabriela Zapolska, a o nim sa-
mym malo kto slyszal? Przecież z owoców jego geniu-
szu telewizji, barwnej fotografii i filmu dźwiękowego
korzystamy dziś wszyscy. Gdyby urodzil się za oce-
anem, pewnie bylby dziś znany tak samo jak Thomas
Edison, do którego się go porównuje.
opracowal
KRZYSZTOF SZYMAŃSKI
Być może więc Jan Szczepanik,
genialny wynalazca samouk, pionier
(biografii barwnej), telewizji i filmu
barwnego, autor ponad 90 patentów,
Jedna z pierwszych barwnych fotografii wykonanych me-
mial po prostu pecha, że przyszedl na
todą Jana Szczepanika
świat nie w USA, ale we wsi Kudniki
Muzeum Przemyslu Artystycznego,
no w technikach telewizyjnych. In-
kolo Mościsk. Wtedy jednak, w 1872
by osobiście przyjąć dar od polskiego
formacja o nim wzbudzila sporą sen-
roku, większe znaczenie dla jego sta-
wynalazcy. ,,Cesarski" gobelin wyko-
sację w mediach, niestety projekt z
tusu spolecznego i przyszlości mialo
nany zostal w 4 egzemplarzach. Po
przyczyn technicznych i finansowych
to, że urodzil się w niezamożnej rodzi-
śmierci męża Wanda Szczepaniko-
nie zostal zrealizowany. Wynalazek
nie, w dodatku jako nieślubne dziec-
wa ofiarowala jeden z egzemplarzy
ten odegral dużą rolę w historii po-
ko Marianny Szczepanik. Osierocony
gobelinu Miejskiej Radzie Narodowej
wstania telewizji, a Jan Szczepanik
przez matkę, zaledwie roczny Janek,
w Tarnowie. Obecnie znajduje się on
jest jednym z pionierów XI Muzy. To
byl wychowywany przez ciotkę Salo-
w zbiorach Muzeum Okręgowego w
dzięki elektroskopowi amerykański
meę, z którą zamieszkal w Krośnie.
Tarnowie.
historyk telewizji Alfred Abramson
Wlaśnie tam przyszly wynalazca cho-
W podobny sposób powstawaly
wymienia polskiego Edisona w książ-
dzil do szkoly ludowej i przeprowa-
miniatury gobelinów rozpowszechnia-
ce ,,Electronik Motion Pictures A
dzal swoje pierwsze eksperymenty
ne na kartkach pocztowych. Gobeliny
History of The Television Camera" na
naukowe. A to próbowal zrobić proch
wykonywane byly w rozmiarach 75 x
jednym z pierwszych miejsc wśród
z wykradzionych wujkowi nabojów, a
45 cm lub 20 x 20 cm, ich kopie byly
XIX-wiecznych wynalazców XI muzy.
to konstruowal jakieś zabawki, a to
mniejsze od kartki pocztowej (np. 10,5
budowal model lokomotywy. Inspiracji
x 7,5 cm). Takie gobeliny nazywane
szukal często na placu budowy kolei
Fotografia barwna czyli
,,szczepanikami", wykonywane byly w
Chabówka Chyrów, dokąd zakradal
każdy aparat fotograficzny
niemieckiej fabryce w Barmen.
się z kolegami.
,,jest" Szczepanika
Fotografią Szczepanik intereso-
wal się niemal od początku swojej
Przyjaźń Marka Twaina
Nauczyciel z pasją
Jan Szczepanik
Nazwisko Szczepanika bylo już
kariery, jednak zwykle schodzila ona
Geniuszu chlopca nie docenio-
wtedy znane w calej Europie, gdzie
na dalszy plan jego dzialalności. Pró-
no, niestety, w gimnazjum w Jaśle, w
obrazka na patron metodą podobną
wsparciu mecenasa 26-letni Szcze-
furorę robily szczepaniki na kartkach
bując rozwiązać problem fotografii
którym kontynuowal naukę. Wybitnie
do tej, wykorzystywanej w apara-
panik wyjechal do Wiednia, gdzie
pocztowych. Wkrótce slawa genial-
barwnej Szczepanik pracowal z mie-
uzdolniony w dziedzinie matematy-
tach fotograficznych. Dzięki temu
kontynuowal badania i realizowal ko-
nego wynalazcy dotarla za ocean. Tu
szaniną trzech barwników. Opracowal
ki i fizyki mial poważne problemy z
patron można bylo uzyskać niezwy-
lejne pomysly. Byl już wtedy autorem
uslyszal o nim Mark Twain, który byl
także wlasny system rastrów, czyli
greką. Popadl także w konflikt z na-
kle szybko. Dodatkowo uprościl też
wynalazku, który zrewolucjonizowal
nie tylko uznanym pisarzem, ale i do-
elementów aparatu fotograficznego,
uczycielem przyrody, który nie mógl
proces przenoszenia wizerunków z
przemysl tkacki. Opatentowana
świadczonym przedsiębiorcą. Myślal
przez który przechodzi światlo pod-
znieść, że jeden z uczniów szybciej
patronów na tzw. karty Jacquarda
przez niego metoda umożliwiala bly-
on o zakupie licencji na nową maszy-
czas fotografowania. Niestety prace
niż on rozwiązuje zadania z fizyki...
(elementy maszyny tkackiej) oraz
skawiczne skopiowanie dowolnego
nę tkacką. Choć panowie nie dobili
nad fotografią barwną przerwala
W efekcie Jan Szczepanik nie zdobyl
wprowadzil do maszyny sterowanie
wzoru a potem szybkie utkanie
targu, to jednak ich spotkania w Wied-
śmierć syna wynalazcy w 1907 roku.
świadectwa ukończenia gimnazjum
za pomocą elektromagnesów. Praca,
gobelinu. Zanim Szczepanik dokonal
niu zaowocowaly przyjaźnią. Gobelin
Maloobrazkowy film barwny wedlug
klasycznego, a to zamykalo mu drogę
która zajmowala wcześniej 5 tygodni,
swoich zmian w maszynie tkackiej,
z podobizną Amerykanina, wykonany
metody Szczepanika zostal opatento-
do jakiejkolwiek uczelni wyższej. Po-
mogla być wykonana w pól godziny,
najwięcej trudności sprawialo two-
na podstawie szkicu Polaka, stal się
wany w Ameryce i Wielkiej Brytanii.
zostalo mu tylko seminarium nauczy-
a jej koszt spadl z 116 funtów szter-
rzenie tzw. patronów, czyli schema-
elementem kampanii promującej wy-
O wiele ciekawsze efekty przy-
cielskie w Krakowie, a potem praca
lingów do 15 szylingów!
tów obrazków, które mialy znaleźć
nalazek. Z kolei Mark Twain uczynil
niosla praca Szczepanika nad filmem
w rodzinnych stronach w charakterze
Największy gobelin świata tkany
się na gotowym gobelinie. Proces
Jana Szczepanika bohaterem dwóch
barwnym. W tym celu skonstruowal
nauczyciela śpiewu i muzyki (gral na
maszynowo powstal w wiedeńskiej
tworzenia patronów byl dlugi i żmud-
opowiadań. Jedno z nich dotyczylo
kilka kamer. Zakladal przy tym, że ka-
skrzypcach) oraz fizyki. Zdarzalo się,
patroniarni. Jan Szczepanik utkal go
ny. Szczepanik wynalazl urządze-
jego glośnego wynalazku teletro-
mera ma ,,widzieć" świat podobnie jak
że podczas lekcji zaczynal przepro-
w roku 1898 na podstawie obrazu
nie, które umożliwialo przeniesienie
ludzkie oko. W tym celu opracowal ka-
wadzać na tablicy zawile obliczenia.
merę z trzema obiektywami oraz sys-
Mimo to uczniowie lubili i szanowali
tem rolek, na które nawinięta taśma
i bujającego w oblokach nauczyciela,
filmowa zachowywala się stabilnie
który prowadzil zajęcia ciekawie, z
podczas kręcenia filmu oraz projekcji.
pasją i nie ograniczal się do teorii.
Technika pozwalająca na odtwarzanie
Ale Jan czul, że jest tu z przy-
filmów kolorowych oferowala dosko-
padku. Po pięciu latach, w 1896 roku,
nalą jak na owe czasy jakość kobiety,
porzucil więc szkolę i w wynajętym
podczas projekcji filmu pokazującego
mieszkanku w Krakowie urządzil
operację chirurgiczną, mdlaly porażo-
male laboratorium. To wlaśnie w tym
ne jej realizmem. Cóż z tego, skoro
czasie zaprzyjaźnil się z poetą Kazi-
technologia byla kosztowna i przegra-
mierzem Przerwą-Tetmajerem i pisar-
la w konfrontacji z gorszym, ale tań-
ką Gabrielą Zapolska.
szym amerykańskim Technicolorem.
Dwa lata po śmierci Jana Szczepani-
Uścisk dloni Franciszka
ka firma Kodak zaczęla sprzedawać
Józefa
film barwny Kodacolor, produkowany
Przelomem stalo się spotkanie
opracowaną przez niego metodą, a
z Ludwikiem Kleinbergiem, krakow-
niemiecka AGFA ulepszoną wersję
skim przedsiębiorcą, który dostrzegl
jego aparatu rozpowszechniala pod
olbrzymi potencjal tkwiący w mlo-
Popiersie Jana Szczepanika w Tarnowie
nazwą Agfacolor.
dym wynalazcy. Dzięki finansowemu
CMYK
