12

Kurier kulturalny

28 lutego­16 marca 2020 nr 4 (344) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Nowe tomy Kresowej Atlantydy" Stanislawa Niciei

W 2019 roku prof. Stanislaw S. Nicieja opracowal i wydal dwa kolejne tomy z serii ,,Kresowa Atlantyda". Tom XIII poświę-

cony jest Ziemi Grodzieńskiej, zaś w tomie XIV autor znów wraca na Kresy Poludniowo-Wschodnie i skupia swoją uwa-

gę na historii i mitologii Stanislawowa, Buczacza, Zablotowa, Św. Trójcy i innych okolicznych miejscowości.

zyka polskiego, a po kilku latach stala

JURIJ SMIRNOW

się żarliwą polską patriotką i bardzo

plodną polską pisarką [...] Byla wi-

We wprowadzeniu do tomu XIII

ceprzewodniczącą Kola Ziemianek,

profesor pisze: ,,W tym tomie wypra-

Czerwonego Krzyża i Towarzystwa

wiam się po raz pierwszy na Kresy

Dobroczynności, a w 1925 roku za-

Pólnocno-Wschodnie. Opuszczam

lożyla w Grodnie Towarzystwo Przy-

na pewien czas (jak widzimy, calkiem

jaciól Literatury i Sztuki im. Elizy

na krótko) Ziemię Lwowską, Pokucie,

Orzeszkowej [...] Maurycy O`Brien

Podole, Wolyń i Polesie i wchodzę

de Lacy zostal w niepodleglej Polsce

na Grodzieńszczyznę, koncentrując

wybrany prezydentem Grodna. Byl

swoją uwagę na stolicy tego regionu

dobrym gospodarzem, polożyl duże

­ Grodnie". Poza Grodnem autor pi-

zaslugi w odbudowie i rozbudowie

sze o historii Wolynia, Starych Wasili-

miasta. Oprócz prezydentury pelnil

szek, Żoludka, Mostów i Druskiennik.

kilka ważnych funkcji spolecznych.

Nawet ci, którzy nie znają dokladnie

Byl m.in. prezesem Grodzieńskiego

tamtych stron, podczas wczytywania

Związku Ziemian, dyrektorem Rady

się w kolejny tom szybko zrozumieją,

Szkolnej i Syndykatu Rolniczego.

dlaczego Stanislaw Nicieja wybral

Rozpocząl wielkie inwestycje: budo-

wlaśnie te miejscowości i co one

wę bulwarów nad Niemnem oraz re-

znaczą dla dziejów Polski i narodu

staurację Zamku Batorego, wspieral

polskiego.

teatr grodzieński, przywolując jego

Otóż, Wolczyn. Miasteczko nie-

bogate tradycje".

daleko Brześcia, gdzie w podzie-

Bardzo często, jak to bywa w

miach kościola parafialnego byl po-

życiu, tragiczne wypadki mialy miej-

chowany ostatni król Polski Stanislaw

sce obok kuriozalnych, zwlaszcza w

August Poniatowski. Wieś Stare Wa-

odniesieniu do ludzi oryginalnych.

siliszki. Mala ojczyzna slynnego Cze-

Takim byl na przyklad slynny Stani-

slawa Niemena. Żoludek. Rodzinne

slaw Witkacy. W czerwcu 1939 roku

gniazdo książąt Czartoryskich, którzy

twórca przyjechal na ostatnie swoje

odegrali wybitną rolę w historii Polski,

wakacje do majątku Augustówka pod

Litwy i Bialorusi. A te piękne, roman-

Grodnem na zaproszenie rodziny

tyczne Druskienniki! Ulubiony kurort

O`Brien de Lacy. Ogromnie bal się

Marszalka Józefa Pilsudskiego, miej-

zrównana, która czyni z autora czlo-

wszelkiej infekcji i sowietów. Nadzie-

sce, które bylo świadkiem jego ostat-

lac w Augustówku. W latach 20­30.

dotykal wargami czyjejś dloni, klamki

wieka instytucję. Publikacja kolejnych

ja Drucka później wspominala, że

niej romantycznej milości do Eugenii

XX w. calkiem już spolonizowana

od drzwi otwieral lokciem". Zaś kilka

tomów powodowala lawinę listów,

kiedy spadlo mu na podlogę palto,

Lewickiej.

rodzina O`Brienów de Lacych byla

miesięcy później, we wrześniu 1939

mailów, wspomnień, które Polacy z

nie chcial go więcej zakladać, bo

Rozdzial o Grodnie ma podtytul

wybitnie zaslużona dla odrodzonej

roku ruszyl z bombardowanej War-

calego Kraju, z Kresów, z dalekich

byly na nim, jego zdaniem, miliony

,,Nadniemeńska stolica" i to miasto

Rzeczypospolitej. Maurycy O`Brien

szawy w kierunku Grodna, ale dro-

kontynentów przysylają do autora. Są

mikrobów. W dniu wyjazdu z palacu

jak najbardziej zasluguje na stolecz-

de Lacy w latach 1930­1933 byl

ga byla już odcięta. Pojechal więc

w nich opisy wydarzeń i losów ludzi,

zażądal rachunek za pobyt, pomimo

ne aspiracje. Przez wiele wieków od-

prezydentem Grodna, uczynil bardzo

na Polesie i w miejscowości Jeziory

znane dotąd jedynie w wąskim gro-

iż byl zaproszony i namalowal kilka

grywalo znaczną rolę w historii Litwy

wiele dla rozwoju miasta. Jego bra-

Wielkie na wieść o inwazji sowiec-

nie rodzinnym. Wszystko to pobudza

portretów rodziny. W końcu rachunek

i Polski, bylo rozbudowane staraniem

cia Terencjusz i Patryk wybrali drogę

kiej 18 września 1939 roku podciąl

Stanislawa Nicieję do nowych poszu-

wystawil sam: za utrzymanie dzien-

wybitnych wladców, jak Wladyslaw

slużby wojskowej. Obydwaj byli pul-

sobie żyly w rękach i nogach.

kiwań, odkryć i nowych publikacji.

nie liczyl 2 zlote. Dwie kolacje, które

Jagiello, wielcy książęta litewscy Wi-

kownikami Wojska Polskiego. Teren-

Do legendy narodowej zapisal

Jeszcze jednym bardzo charak-

mu się nie spodobaly, odliczyl. Za

told, klótliwy Świdrygiello i Zygmunt

cjusz byl dowódcą 10 Pulku Ulanów

się czyn Orląt Grodzieńskich ­ obro-

terystycznym wątkiem prac autora są

stluczoną żarówkę i szklankę ­ do-

Kiejstutowicz. Autor przypomina, że

Litewskich w Bialymstoku. Niezwykla

na miasta we wrześniu przez mlo-

nie tylko nostalgiczne wspomnienia o

liczyl. Na pożegnanie prosil księżnę

Grodno bylo miastem Stefana Ba-

też byla historia malżonki Mauryce-

dzież, harcerzy, studentów. Wedlug

czasach minionych, ale ich ocena z

Drucką, by poszla umyć ręce, bo

torego i Stanislawa Augusta Ponia-

go ­ rosyjskiej arystokratki księżnej

niepewnych danych sowieci stracili

pozycji znanego wspólczesnego hi-

chcial jej podziękować i ucalować w

towskiego. Król Stefan Batory zmarl

Nadziei Druckiej. Stanislaw Nicieja

wtedy okolo 100 żolnierzy, 24 czolgi

storyka, czlowieka, który ma wlasny

rękę. ,,W obawie infekcji, a na dowód

w Grodnie w 1586 roku w bardzo

pisze o niej: ,,Miala 20 lat, gdy jako

i 3 samochody pancerne. Straty pol-

pogląd na dzieje Polski, wlasną hie-

szacunku przykladal swoim zwycza-

tajemniczych okolicznościach. Nie-

żona Maurycego O`Brien de Lacy

skie w czasie walk są niepoliczalne.

rarchię prawdziwych i wymyślonych

jem rękę kobiety do czola, nigdy nie

którzy historycy twierdzą, że zostal

przyjechala do Grodna. Nie znala ję-

Wśród tych, którzy zginęli, byl rów-

bohaterów. Stawia również odważnie

otruty wlaśnie na zamku grodnień-

nież 13-letni Tadeusz Jasiński, które-

czolo wspólczesnym polskim, ukra-

skim. W tym też mieście odbyl się

go sowieccy czolgiści przywiązali do

ińskim, litewskim, bialoruskim polity-

ostatni Sejm I Rzeczypospolitej, na

czolga jako żywą tarczę. Stanislaw

kom, którzy mają odmienne zdanie,

którym abdykowal ostatni polski król

Nicieja pisze, że to wlaśnie on stal

polityczne upodobania, czy też, jego

Stanislaw August Poniatowski.

się symbolem obrony Grodna. Po za-

zdaniem, falszują historię, zacierają

Grodno jest też miastem litera-

jęciu miasta sowieci rozstrzelali 300

nazwiska i czyny polityków i dziala-

tów, artystów malarzy i uczonych. W

osób, a okolo 1000 wzięto do niewoli.

czy spolecznych, którzy nie wpisują

pamięci każdego Polaka z Grodnem

Już w październiku wywieziono do

się w ich koncepcję i światopogląd.

lączy się nierozerwalnie postać Elizy

Kazachstanu okolo 2 tysięcy miesz-

Profesor Nicieja, na przyklad, widzi

Orzeszkowej czy Wladyslawa Sy-

kańców miasta.

­ i śmialo o tym pisze ­ wiele po-

rokomli. Z Grodnem kilka lat swego

W ,,Kresowej Atlantydzie" profesor

zytywnego, pożytecznego w historii

życia związali Zofia Nalkowska i Leib

Nicieja pisze nie tylko o losach ludzi

PRL i ludzi, którzy budowali powo-

Najdus. Autor dokladnie opisuje oso-

znanych i wybitnych, ale też podaje

jenne polskie państwo. Dla niego

biste życie Orzeszkowej i analizuje

setki nazwisk, życiorysów, zdjęć zwy-

Wladyslaw Gomulka czy general

jej twórczość, którą nazywa ,,narodo-

klych obywateli, chlopów, nauczycieli,

Zygmunt Berling nie są bohaterami

wym eposem równym Trylogii".

inżynierów, robotników... Na tym po-

tylko ,,spod czarnej (czy czerwonej)

W historii Grodna profesor Nicie-

lega osobliwość calej serii opowieści

gwiazdy", ale ludźmi, którzy bar-

ja znajduje bardzo niezwykle, wręcz

autora. Żeby dojść do takich informa-

dzo dużo zrobili dla Polski i narodu

egzotyczne nazwiska osób, które

cji, przeprowadzil tysiące wywiadów z

polskiego, bez których nie byloby

jednak polożyly niemale zaslugi w

ludźmi z Kresów i ich rodzinami, spisal

wspólczesnego  polskiego  pań-

rozwoju tego kresowego miasta.

tysiące historii rodzinnych, zgromadzil

stwa. Do takiego podejścia trzeba

Choćby niezwykla saga irlandzkiej

u siebie unikatowe archiwum. Tysiące

mieć osobistą i spoleczną odwagę

rodziny O`Brienów de Lacy. Jeszcze

oryginalnych zdjęć, umieszczone w

i prof. Nicieja ją ma. Pozycję swoją

w XVIII wieku feldmarszalek Mauri-

jego książkach, też w większości po-

umiejętnie broni nie pustą retoryką,

ce Peter de Lacy byl gubernatorem

chodzą z tegoż archiwum i ze zbiorów

ale językiem faktów i wspomnień

Grodna i otrzymal w jego okolicach

rodzinnych ludzi, z którymi rozmawial

uczestników tych wydarzeń.

12 tysięcy hektarów ziemi oraz pa-

i korespondowal. Jest to praca nie-