21
www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 28 lutego16 marca 2020 nr 4 (344)
Okruchy Holocaustu
centralna dawna wieża bramna
tafium wmurowano po lewej stronie
Renesansowe wspanialości
jest na górze udekorowana herbami
Dość interesującym zabytkiem
od wejścia.
,,Ciolek" i ,,Pogoń". Tym razem ,,Cio-
Jazlowca jest olbrzymi obronny ko-
Kolejnym renesansowym zabyt-
W końcu stycznia mialy miejsce dwa wydarzenia związane
lek" jest herbem Poniatowskich. W
ściól Wniebowzięcia NMP (1589
kiem Jazlowca jest obecna cerkiew
z Holocaustem. Najpierw w Jerozolimie Światowe Forum
Rzeczpospolitej ten sam herb mógl
1590) ufundowany przez Mikolaja
św. Mikolaja Cudotwórcy (dawny
Holocaustu i 75. rocznica wyzwolenia KL Auschwitz. W obu
należeć do różnych rodzin. Po-
Jazlowieckiego. Znany też jest jako
kościól ormiański Surb Nikogaios).
Wejście do świątyni ozdobione jest
dobnie jest z ,,Pogonią" (jeźdźcem
kościól dominikański po konsekra-
wydarzeniach wziąl udzial prezydent Ukrainy Wolodymyr
portalem, bardzo podobnym do
z szablą). Nie byl to jedynie herb
cji świątyni na początku 1780 roku
Zelenski, zaś organizatorem uroczystości w Auschwitz byl
opisanego wyżej portalu kościola.
Wielkiego Księstwa Litewskiego,
przez arcybiskupa lwowskiego Jana
prezydent Polski Andrzej Duda. W Polsce i na Ukrainie pomoc
Świątynię wzniesiono w 1551 roku.
ale tym herbem pieczętowala się
Dymitra Solikowskiego przekazany
Żydom w czasie wojny równoznaczna byla z karą śmierci.
Jak i inne budowle sakralne w mia-
też rodzina Konstancji z Czartory-
zakonowi dominikanów, którzy póź-
steczku mial on charakter obronny.
skich, malżonki Poniatowskiego.
niej zostali skasowani przez wladze
Miejscem schronienia byla piwni-
Urodzilem się i pierwsze 4 lata
Na początku wieku XVII przy polu-
Herby umieszczono na trady-
austriackie.
ca pod kuchnią. Na dwór, na świeże
życia spędzilem w Sokolowie pow.
Szczególne wrażenie sprawia
dniowej ścianie kościola dobudo-
cyjnym w tych czasach tle kom-
powietrze wychodzili tylko nocą. W
Podhajce, woj. Tarnopol na Podolu.
wano czworokątną wieżę, pelniąca
pozycji militariów: sztandarów, kul,
czterokondygnacyjna wieża-dzwon-
tym czasie bywalem u Babci, nicze-
Z roku 1944 zapamiętalem wy-
funkcję dzwonnicy. Jej architektura
broni bialej, tarabanów itd. Pod tym
nica, niczym nie różniąca się od for-
go się nie domyślalem, ale dziwilo
darzenie, które w mojej pamięci po-
tyfikacji zamku (taka wlaściwie byla
bardzo przypomina wieże kościolów
tlem umieszczony zostal order Orla
mnie to, że Babcia gotowala dużo
zostaje do dnia dzisiejszego. Pewne-
ormiańskich w Kamieńcu Podolskim
jedzenia, mimo że mieszkala tylko z
go razu podczas zabawy na podwó-
i we Lwowie. W wieży mamy kolej-
synem moim wujkiem Janem. Na
rzu w mojej rodzinnej miejscowości
ny portal. Jest nieco ,,zamaskowany"
dodatek wujek Jan, który byl poszu-
dostrzeglem leżącego mężczyznę,
i znajduje się od strony wewnętrznej
kiwany przez Ukraińców, za wrogi
który powiedzial: ,,przynieś wody".
wejścia do wieży. Na portalu widnieje
do nich stosunek, także ukrywal się
Byl mi nieznaną osobą, dlatego po-
napis po ormiańsku i dekoracja w po-
razem z Żydami.
bieglem do domu. O fakcie tym po-
staci aniolków.
Glücksmannowie szczęśliwie
wiadomilem rodziców. Na jego zgubę
Ormianie opuścili Jazlowiec w II
przeżyli, doczekali przyjścia Armii
dostrzegli go nasi sąsiedzi Ukraińcy
polowie XVIII wieku, co najprawdo-
Czerwonej i po wojnie wyemigrowali
i donieśli Niemcom.
podobniej, podobnie jak i w innych
do USA.
Zarówno Żyd, Ukraińcy i my,
miasteczkach tych okolic, związane
Jednakże, gdy pomocy z ich
Polacy, byliśmy obywatelami Polski
bylo z epidemią dżumy z lat 1770
strony oczekiwal wujek Jan, wdzięcz-
(chociaż w 1939 r. ,,dobrowolnie" sta-
1771. W 1809 roku świątynię prze-
ności od nich nie doznal. W 1974 r.
liśmy się obywatelami ZSRR).
kazano grekokatolikom.
wraz z dwoma synami, poprzez Au-
Jakże inna byla postawa Po-
strię, chcial dostać się do USA, by
laków i Ukraińców wobec Żydów!
Utracone portale
poddać operacji jednego z synów.
Aresztowano rodziców i dziadków.
Epitafium kompozytora Mikolaja Gomulki (po lewej)
O innych portalach możemy są-
Glücksmannowie pomocy odmówili.
Żyd tlumaczyl, że aresztowani nie
dzić jedynie ze starych zdjęć i pocz-
Bialego odznaczenia wojskowego
jej pierwotna funkcja). Świątynia już
Babcia o tym wydarzeniu z
wiedzieli nic o jego pobycie na na-
tówek. Jednym z takich wspanialych
ustanowionego przez Poniatowskich.
od dawna jest w stanie awaryjnym,
czasów wojny wspominala tylko
szej posesji. Po dwóch tygodniach
i bogato zdobionych byl portal przy
Stanislaw Poniatowski byl jego ka-
a jej dach runąl jeszcze na początku
okazyjnie, nie czula się bohaterką.
pobytu w więzieniu w Brzeżanach,
wejściu do synagogi Wielkiej.
walerem i byl z tego dumny. Calość
lat 90. XX wieku.
Zmarla w 1963 r. Dwadzieścia lat
rodzice i dziadkowie szczęśliwie po-
Bożnicę wystawiono w XVI wie-
zwieńczona jest koroną. Niektórzy
Ale i tu nie zabraklo dekoracyj-
po śmierci babci w 1983 r. wujek
wrócili do domu, a Żyda Niemcy za-
ku na jednym z okolicznych wzgórz.
twierdzą, że jest to symbol syna kró-
nego portalu. Ten jest dekoracją
Jan i Babcia zostali odznaczeni
mordowali.
Tradycyjnie w tamtych czasach byl
la. Nieslusznie, nie jest to bowiem
bocznego wejścia i ma charaktery-
wyróżnieni medalem ,,Sprawiedliwi
Inaczej rzecz miala się z Babcią
to nie tylko dom modlitwy, ale też
heraldyczna korona królewska czy
styczne rysy późnego renesansu,
wśród narodów świata", a wujek za-
Anną Urban mamą mojej mamy
jeden z obiektów obronnych mia-
książęca, lecz zwykla szlachecka.
jego dekoracją jest herb ,,Abdank".
sadzil drzewko w Jerozolimie. Obo-
mieszkanką Bieniawy w powiecie
sta. W roku 1916 synagoga zostala
Takich zwieńczonych koroną her-
Portal jest charakterystyczny dla
je figurują w spisie odznaczonych
Podhajce. Babcia przez okres 1,5
mocno uszkodzona przez rosyjską
szkoly podolskiej z tego okresu.
bów jest mnóstwo.
pod numerem 2469.
roku przechowywala 5 osób z sied-
artylerię, jednak pod koniec lat 20.
Nieco skromniejszy portal dekoruje
Portal przy bramie wjazdowej
O fakcie tym opowiadalem mlo-
mioosobowej rodziny Żydów Abra-
zostala odbudowana na koszt gmi-
wejście glówne do kościola. A już
też bogato jest dekorowany rzeźbą,
dzieży izraelskiej na Majdanku w Lu-
hama Glücksmanna. Byla to rodzina
ny żydowskiej w USA. W czasie II
zupelnie skromny jest portal między
rozetami, wazonami, ornamentyką
blinie i doroslym Żydom w Muzeum
z tej miejscowości. Gdy Niemcy za-
wojny światowej synagoga znów zo-
prezbiterium a zakrystią.
roślinną, maszkaronami. Te dekora-
Historii Żydów Polskich w Warsza-
strzelili dwie ich córki, usilnie zaczęli
wie. Zarówno mlodzi, jak i dorośli
poszukiwać schronienia. Wielu w
gratulowali mi postawy Babci, z której
obawie o wlasne życie odmówilo im
jestem niezmiernie dumny.
pomocy ale nie Babcia. Żydzi ci
zdani byli na laskę i nielaskę Babci,
która zapewnila im schronienie i wy-
Zbigniew Maliński
żywienie.
Dębnik
Zostanie wyremontowana twierdza w Chocimiu
Ministerstwo kultury Ukrainy przeznaczylo osiem milionów hrywien
(okolo 1,2 miliona zlotych) na remont zamku w Chocimiu. Obecnie
na terenie twierdzy trwają prace przygotowawcze.
Wiceszefowa ukraińskiego resor-
ich remont dodala wiceminister.
tu kultury Switlana Fomenko poinfor-
Dyrektor muzeum ,,Twierdza
mowala, że ministerstwo planuje w
Chocimska" Elżbieta Bujnowska za-
tym roku wyremontować pięć obiek-
powiedziala, że otrzymane pieniądze
tów architektonicznych, a na prace
zostaną wykorzystane na niezbędne
renowacyjne przeznaczy lącznie 114
najpilniejsze prace.
milionów hrywien (okolo 18 milionów
Bitwa pod Chocimiem trwala od
zlotych).
2 września do 9 października 1621
Pozostalości sklepienia
W kościele częściowo zacho-
cje jednak blakną na tle zewnętrz-
stala zniszczona. Po wojnie zostala
waly się freski, gęsto popstrzone
nego portalu. Mamy tu wspaniale
rozebrana na materialy budowlane.
wspólczesnym graffiti przez odwie-
rzeźbione pólkolumny z jońskimi ka-
W okresie renesansu do polowy
dzających to miejsce turystów. Wi-
pitelami, skrzydlate boginie zwycię-
wieku XVIII większość mieszkańców
doczne są tam również autografy
stwa, maszkarony i lwie paszcze...
centrum miasta stanowili ormiańscy
turystów z Polski. Kościól byl rodo-
Ponad tym góruje napis: Honestus
kupcy, którzy nie szczędzili pieniędzy
wą kryptą Jazlowieckich. Wejście
rumor alterum est patrymonium
na zdobnictwo swoich domów spra-
do krypt znajduje się przy bocznych
Dobra slawa też jest spadkiem.
wialo im to przyjemność, a i przed
W przyszlym roku uplywa 400
roku. Armia Rzeczypospolitej pod
drzwiach do świątyni. Spoczywali tu
Byla to dewiza rodu Poniatowskich.
sąsiadami bylo czym się pochwalić.
lat od bitwy pod Chocimiem, która
dowództwem Jana Karola Chodkie-
fundator Mikolaj Jazlowiecki, jego
Innymi slowy: eklektyka, renesans
Jak widać na starych zdjęciach, re-
odbyla się przed murami zamku.
wicza walczyla z tureckimi wojskami
siostra Jadwiga, jego syn Hieronim.
i barok w pelnej krasie. Fronton
nesansowe portale dekorowaly pra-
Mury i forteca są teraz w stanie kry-
sultana Osmana II. Oblężenie zakoń-
W tym kościele spocząl również
również udekorowano podobnie jak
wie każdą kamienicę. Niestety cale
tycznym. Mamy sześć zabytków wy-
czylo się taktycznym zwycięstwem
magających pilnej renowacji, w tym
armii Rzeczypospolitej.
znany polski kompozytor okresu re-
poprzedni: w ,,Ciolka", ,,Pogoń", mili-
to piękno zniknęlo w jednej chwili w
roku przeznaczyliśmy pieniądze na
źródlo: IAR
nesansu Mikolaj Gomulka. Jego epi-
taria i koronę.
1916 roku.
