8

Kurier kulturalny

31 marca­27 kwietnia 2020 nr 6 (346) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Kurierowe rozmowy przy kawie

Jak to na Wielkanoc we Lwowi bywalo

pierwotnie jedynie na Mazowszu i do-

kladańce, mazurki! Po wypieki z pra-

wiernie przy przygotowywaniu świą-

efekt byl ponoć dość mizerny, wedlug

Rozmowa szósta

piero z czasem upowszechnily się na

cowni Macieja Kosteckiego bieglo się

tecznych przysmaków! W niejednym

slów Slowackiego: ,,(...) podlug Two-

AnnY GORDiJEWSKiEJ

wszystkich ziemiach Rzeczypospoli-

albo do jego cukierni na ul. Karola Lu-

domu wyczarowuje się te baby wiel-

jej recepty zrobione baby nie bardzo

z AnnĄ KOZlOWSKĄ-RYŚ,

tej. W nazwie zaś tych placków, tak

dwika 3 albo do mleczarni pani Marii

kanocne, te przekladańce, mazurki

się udaly ­ winien temu piec niedo-

historykiem sztuki, filolo-

typowych dla stolu wielkanocnego,

Komunickiej-Rapalskiej przy ul. Aka-

i serowce, dokladając wszelkich

brze napalony. Ciasto bylo ciężkie

giem, tlumaczem, autorką

zachowala się pamięć, iż jako pierw-

demickiej 24. Cukiernicy oferowali też

starań, by nadać im dawny, utrwa-

­ zawsze jednak jadlem je z wielką

książek ,,Lwów na slodko

sze piekly je skrzętne i pracowite Ma-

eleganckie bomboniery z pomadkami

lony w pamięci smak.

przyjemnością".

i... pólwytrawnie" oraz

zurki.

i cukierkami jako prezenty. Nie można

nowo wydanych ,,Sekretów

Gdy mowa jest o wiel-

Baby pieczono zawcza-

też zapomnieć o... śmigusach. Byly

kresowych kuferków".

Jakie znane i mniej znane

kanocnych wypiekach, nie-

su i pieczenie puchowego

to flakoniki-polewaczki na dyngusa,

dziś cukiernie byly we Lwo-

odmiennie od razu na myśl

ciasta wymagalo szczegól-

przeważnie w najzabawniejszych

Pani Anno, proponuję

wie i co oferowaly w okresie

przychodzą babki i mazurki.

nej troski.

ksztaltach ­ a to żabki, a to chrząsz-

To za tymi babkami wielkanoc-

Slawę polskich bab wielkanoc-

dzisiaj rozpocząć naszą roz-

przedświątecznym?

W ofercie każdej cukierni byly go-

cza lub myszki. Bywaly też i o ludzkiej

nymi i polskimi świętami tęsknil

nych utrwalil slynny rysownik Andriol-

mowę przed świętami Wiel-

towe masy orzechowe, migdalowe,

postaci np. Chińczyka. Takie śmigusy

w Szwajcarii Juliusz Slowacki. Z

li. Na jednym z jego rysunków z cyklu

kanocnymi na wesolo.

Świetny pomysl! Wobec tego

pistacjowe i kasztanowe, jak chociaż-

na przelomie XIX i XX w. można bylo

tej tęsknoty i bolesnego poczucia

,,Z życia dworu wiejskiego", publiko-

zacznę moją opowieść od pewnej

by na pocz. XX w. u Henryka Tretera

kupić m.in. w magazynie z zabaw-

pustki postanowil... nauczyć swoich

wanego w warszawskich ,,Klosach",

starej lwowskiej anegdoty, gdyż

na ul. Kopernika 3, a wcześniej ul.

kami znanego kupca pana Henryka

gospodarzy piec baby wielkanocne,

gospodarz domu staje w otwartych

święta Wielkanocne we Lwowie,

Sykstuskiej 3, czy w magazynie fabry-

Müllera przy ul. Halickiej, a później w

których tam nie znano! W liście do

z nagla drzwiach kuchni, zaś baba

i nie tylko we Lwowie, lączyly się

ki parowej Jana Ruckera i Spólki przy

tym samym miejscu u Kaczyńskiego

­ ,,zawiana", wykrzywiona, niemal

zazwyczaj z parodniowymi wę-

i Oberskiego, lub u Alfreda Beacocka

wyskakuje z formy a przerażone go-

drówkami po domach znajomych,

przy ul. Hetmańskiej 4.

sposie zalamują ręce. Rysunek ten

siedzeniem przy suto zastawionych

zyskal ogromną popularność i budzil

A czy to prawda, że byly

stolach i jedzeniem niemal bez koń-

powszechną wesolość. Baby czy też

wypieki w tamtych czasach

ca. Otóż, pewien szacowny gość

babki pieczono bowiem z ogromną

specjalnie dla diabetyków?

zaproszony na ,,święcone", delektu-

O diabetykach pamiętala wlaści-

starannością, ba, rzec by można, że

jąc się slodkimi wypiekami odezwal

cielka dzialającego w okresie mię-

wręcz ceremonialnie, bacząc by ich

się w te slowa: ,,Muszę wyznać, że

dzywojennym sklepu i cukierni przy

nie ,,zawiać". Pani domu, przygoto-

mazurki pani dobrodziejki o wiele

ul. Sykstuskiej 31, pani doktor Olga

wawszy wszelkie potrzebne sklad-

więcej mi do gustu przypadają aniżeli

Elsterowa. To tam można bylo zama-

niki, zamykala się ze slużbą żeńską

Szopena". ­ ,,Ach ­ skwitowala pani

wiać wszelkie ciasta świąteczne pie-

lub sama w odpowiednio nagrzanej

domu ­ ,,Bo on pewnie nie bral tyle

czone wedlug specjalnej receptury

kuchni i zabierano się do przyrządza-

szafranu, co ja!" Ot, i mala konfuzja.

na ,,niezrównanym syropie Lebrose",

nia ciasta. Drzwi i okna musialy być

Przy tej okazji trzeba by dorzucić, iż

produkowanym przez warszawską

szczelnie zamknięte aż do zakończe-

szafranu dodawano nie tylko do slaw-

Wytwórnię Artykulów Spożywczych

nia calego tego rytualu ­ wyciągnięcia

nych bab wielkanocnych, bab szafra-

dla Diabetyków. Pod koniec lat 30.

matki poprosil więc o przepis ,,bab

upieczonej babki z pieca. A bywaly

nowych, ale i do innych wypieków, w

ul. Karola Ludwika 3. W sklepach ko-

sklep przeniesiono nieopodal, na ul.

naszych, bab prawdziwych, z szafra-

babki czasami ogromne, prawdziwe ­

tym i mazurków. Nadawal on bowiem

rzennych do nabycia byly marmolady

Legionów pod numer 9, nadal oferu-

nem". ,,(...) Mają tu doskonale cukier-

baby, dochodzące nawet do metrowej

ciastu pięknej, intensywnej żóltej bar-

owocowe do ciast, baranki cukrowe,

jąc wypieki i inne artykuly dla osób

ki i ciasta ­ pisal ­ ale ja zawsze o

wysokości, tym większa więc musiala

wy. Ponadto szafran z dawien dawna

marcepanowe i czekoladowe, pisan-

z cukrzycą, choć pani Elsterowej

babach gadam (...), więc się babom

być troska o nie.

byl niemal synonimem luksusu, jego

ki, kwiaty do ubierania tortów i torty

przedstawicielstwo ,,Lebrose" ode-

zachcialo widzieć baby, wiedzą albo-

A czy kunszt w piecze-

stosowanie świadczylo o majętności

same. Przepiękne pisanki majolikowe

brano, i wytwórnia w 1937 r. otwo-

wiem, że to ciasto żeńskiej plci nosi

niu bab wielkanocnych po-

gospodarza, bowiem nie byla to przy-

i porcelanowe można bylo nabyć na

rzyla we Lwowie wlasny sklep spe-

nazwisko". Pani Salomea przyslala

dziwiano i chwalono?

prawa tania. Mawiano: ,,Lepszy funt

początku wieku u Kazimierza Lewic-

cjalistyczny przy ul. Szajnochy 3.

oczywiście przepis. ,,Przepis Twój na

Zdarzalo się, iż nagradzano nie

szafranu niż wóz siana". Zwlaszcza

kiego przy pl. Mariackim 10. Tam też

baby odebralem i już przetlumaczo-

tylko slowem. Od potomkini rodziny

Ale jednak przede wszyst-

kuchnia staropolska lubowala się w

pojawily się w 1907 r. po raz pierwszy

ny na francuski język. Pani Pattey ma

Teppów, pani Ewy Moloń ­ rodziny,

kim pieklo się w domu. na

szafranie, którym obficie posypywa-

z której wywodzil się i znany malarz

no i mięsa wszelakie i stosowano

lwowski Franciszek Tepa, i cukiernik

do wypieków, mialo być ,,pieprzno

Tomasz Tepa ­ dowiedzialam się,

i szafranno, moja mościa panno".

że slawetnej pannie Apolonii Tep-

Nic więc dziwnego, że nie moglo go

pównej, córce Kaspra, obywatela

zabraknąć w potrawach wielkanoc-

miasta Lwowa, wystawiono taki ko-

nych. Szafran do Lwowa wieźli kup-

miczny dyplom: ,,Ponieważ WPanna

cy z dawien dawna, a dzięki ulgom

Apolonia Teppa powszechnie pod

w placeniu cel i myt przyznanym im

nazwiskiem ,,Ciocia" znana, miesz-

przez hospodarów moldawskich ­

kająca we Lwowie, przez ciągle w

tamtędy bowiem wiódl szlak handlo-

sztuce babiarskiej doświadczenia

wy ­ byl to interes intratny. Przywilej

i dochodzenia, roztropne z babami

wydany w 1467 r. przez hospodara

obchodzenie się, staranne ich wzro-

Stefana zachowal dla ,,przyjaciól

stu od rozczynu aż do wypieczenia

naszych kupców lwowskich" dawne

pielęgnowanie, delikatne ich z form

ulgi. Dzięki temu dokumentowi wie-

wyciąganie i tysiączne inne fortele i

my, iż myto za szafran jak i inne ,,to-

zręczności obroty do tego doskona-

wary kramne" wynosilo 3 grosze od

lości stopnia doprowadzila, że baby

grzywny, a pobierano go w Serecie.

jej nie tylko na wystawach wiedeń-

skich ale i na paryskich i londyń-

Czy z racji zbliżających

skich umieszczone by być mogly,

się świąt Wielkanocnych cu-

więc w sprawiedliwym uznaniu jej

kiernicy szykowali specjalne

dla dobra bab poniesionych trudów,

wypieki?

Sklep Leonarda Soleckiego przy ul. Batorego 2 i jego reklama

Oferowano babki, przekladańce,

mozolów i zaslug i gorliwego wydo-

serniki ­ niekiedy zwane serowcami,

skonalenia swojej sztuki, niniejszym

go wkrótce spróbować ­ ale wątpię,

specjalne talerzyki na święcone jajka,

zakupy w cukierniach nie

placki kruche, czekoladowe i marce-

się Jej dyplom na ,,rzeczywistego

aby jej się udal, bo pamiętam, jakich

zdobione we wlasnej malarni Lewic-

każdy mógl sobie pozwolić.

panowe zajączki, baranki, jajeczka,

Babenmeistra" z uwolnieniem od

Oczywiście! Panie domów sta-

trosk doznawalaś piekąc baby wiel-

kiego. Na ul. Batorego kierowano się

świnki. Najróżniejszych wersji mazur-

taksy i stempla udziela". Zapewne

nowily prawdziwą konkurencję dla

kanocne, z jakim drżeniem odmyka-

pod numer 32 do ,,Cukierni Zakopiań-

ków bylo bez liku, a wszystkie zdob-

nie jednej lwowskiej gospodyni taki

cukierników, piekarzy a nawet ma-

liście piec, w którym się rumienily".

skiej" Kazimierza Stefanickiego, tam

ne a to rodzynkami i migdalami, a to

dyplom należaloby przyznać!

sarzy. Zapasawszy fartuszki, czy to

Nie udalo się jednak w 1834 r. upiec

gdzie wcześniej czekal swojej klienteli

innymi orzechami, bądź daktylami,

w Szwajcarii polskich bab wielka-

Czeslaw Schneider ze swoimi ,,baum-

same czy z ,,dziewczyną" do pomocy,

to prawda, we Lwowie

figami, skórką pomarańczową w cu-

już na dni parę przed świętami przy-

nocnych, zaś rok później wskutek

kuchami" czyli sękaczami, i strojnymi

i dziś gospodynie pieką

krze, konfiturami wszelkiego rodzaju,

stępowaly do pracy. Z szuflad wycią-

dalszych nalegań Juliusza pojawila

marcepanami, lub do B. Wityńskiego

przepyszne, pulchne babki

masami owocowymi. Wedle ,,Ency-

pod numer 10, wlaściciela ,,pierwszej

gano stare pożólkle karteluszki i wy-

się na szwajcarskim stole owa baba.

i każda z pań ma swój nie-

klopedii" Orgelbranda mazurki, kru-

galicyjskiej fabryki pierników i cu-

pracowane zeszyciki z tradycyjnymi

Czy byl to wypiek udany? Czy na-

zastąpiony przepis ręcznie

che placki pieczone z mąki pszennej,

krów", a tam ­ do wyboru: makowce,

przepisami mam, babć i prababć. W

prawdę smakowal jak legendarna

wpisany do zeszytu, z domu

jaj, cukru, migdalów i bakalii, znano

kolacze, serniki, babki, kruche prze-

iluż domach jeszcze i dziś slużą one

polska baba wielkanocna? Niestety,

wyniesiony.